Europejska Kampania Stres w pracy 2014

CZY MOŻNA ZARZĄDZAĆ STRESEM W MIEJSCU PRACY?

JAKA JEST ROLA WSPARCIA SPOŁECZNEGO?
NARZĘDZIA WSPOMAGAJĄCE ZARZĄDZANIE STRESEM WPRACY, DOSTĘPNE W INTERNECIE

CZY MOŻNA ZARZĄDZAĆ STRESEM W MIEJSCU PRACY?

Stresem w pracy można i trzeba zarządzać, podobnie jak innymi czynnikami zagrożeń zawodowych. Celem zarządzania stresem w miejscu pracy jest wzajemne dopasowanie potrzeb i wymagań zakładu pracy oraz możliwości fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych jego pracowników. Podejmowane w zakresie zarządzania stresem w miejscu pracy działania mogą dotyczyć przedsiębiorstwa, pracowników lub obu tych aspektów jednocześnie. Zaletą zarządzania stresem w miejscu pracy jest możliwość dostosowania jego treści i zakresu do potrzeb konkretnego zakładu pracy i konkretnych pracowników. Zarządzanie stresem w pracy powinno być procesem planowanym i ciągłym.

Najbardziej popularnym i obiecującym podejściem do problematyki zarządzania stresem w organizacji jest koncepcja prewencyjnego zarządzania stresem. Jest to „filozofia organizacji i zbiór zasad, które kształtują konkretne metody poświęcone promocji zdrowia jednostek i organizacji w celu zabezpieczenia jednostek i organizacji przed negatywnymi skutkami stresu”[i]. Autorzy tej koncepcji wymieniają pięć podstawowych zasad, na których winno opierać się prewencyjne zarządzanie stresem:

- Jednostka i organizacja są wzajemnie od siebie zależne. Zdrowie i funkcjonowanie jednostki zależy od właściwości organizacji. Również organizacja nie może osiągnąć wysokiego poziomu produktywności, dynamizmu bez zdrowych i pełnych energii pracowników. Konieczne jest zatem wzajemne dopasowanie.

- Zarządzający są odpowiedzialni za zdrowie jednostek i organizacji. Aktywność przywódców w tym obszarze działań wynikać powinna nie tylko z pobudek altruistycznych, ale także z dobrze pojętego interesu własnego i firmy (patrz zasada 1). Oczywiście aktywność przywódców nie powinna też doprowadzać do zaniedbania ich własnego zdrowia.

- Indywidualny i organizacyjny stres nie są nieuniknione. Istnieją pewne stereotypy stwierdzające, że nieodłącznym elementem sukcesu i postępu jest stres. Ten schemat myślowy często jest usprawiedliwieniem dla braku aktywności związanej z zarządzaniem stresem.

- Każda jednostka i organizacja reaguje na stres na swój sposób. Stwierdzenie to ma bardzo istotne konsekwencje praktyczne. Oznacza ono, że nie można mówić o najskuteczniejszej metodzie walki ze stresem. Metodę tę trzeba bowiem dopasować do możliwości jednostek i do właściwości danej organizacji.

- Organizacje podlegają ciągłym zmianom, są dynamiczne. Podobnie jest z funkcjonowaniem jednostki. To co kiedyś było podstawową przyczyną stresu w organizacji, teraz – na kolejnym etapie rozwoju – nią nie jest. Strategie zarządzania stresem efektywne w przeszłości, teraz mogą okazać się dla organizacji anachroniczne. Konieczny jest zatem stały wysiłek skierowany na problem zarządzania stresem i ciągłe monitorowanie jego przyczyn i skutków.

[i] Quick J.C., Quick J.D., Nelson D.L., Hurrell J.J. Preventive stress management in organisations. Washington, DC, American Psychological Association. 1997

JAKA JEST ROLA WSPARCIA SPOŁECZNEGO?

Każdy wie z własnego doświadczenia, jak duże znaczenie dla samopoczucia jednostki mają stosunki z ludźmi w miejscu pracy. Ważne jest nie tylko to, by otoczenie nie stwarzało konfliktów, ale by czynnie wspierało pracownika w jego poczynaniach. Wsparcie to może mieć różne formy. Zwykle wyróżnia się:

- wsparcie emocjonalne – okazywanie sympatii, życzliwości, zainteresowania itp.

- wsparcie instrumentalne – udzielanie konkretnej pomocy, np. pomoc w rozwiązywaniu trudnego problemu

- wsparcie informacyjne – dostarczanie informacji mających istotne znaczenie dla radzenia sobie w danej sytuacji

- wsparcie oceniające – wyrażenie opinii na temat danej osoby, jej zachowań, wyglądu, wypowiedzi itp.

Związki wsparcia społecznego ze zdrowiem pracownika można widzieć trojako. Po pierwsze życzliwość, przychylność otoczenia może stanowić zaporę niedopuszczającą do samego pojawienia się stresorów. W rezultacie nie dochodzi do reakcji stresowej ze wszystkimi jej negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. I tak na przykład, w harmonijnym środowisku pracy jest mało prawdopodobne, by pracownik został niesprawiedliwie ukarany.

Po drugie, w sytuacji gdy środowisko pracy dostarcza wielu stresorów, wsparcie społeczne stanowić może bufor chroniący przed ich negatywnym wpływem na zdrowie. Prawdopodobnie dlatego, że „tępi ostrze”, pozwala lepiej sobie z nimi radzić i osłabia rozmiary reakcji stresowej, a w konsekwencji jej negatywne skutki zdrowotne.

Po trzecie wreszcie, mogą istnieć bezpośrednie powiązania między wsparciem społecznym a samopoczuciem pracownika. Osoba otoczona przychylnością czuje się lepiej i pewniej, nawet jeśli nie oddziałują na nią aktualnie inne stresory.

NARZĘDZIA WSPOMAGAJĄCE ZARZĄDZANIE STRESEM WPRACY, DOSTĘPNE W INTERNECIE

1.	Poradnik dobrych praktyk CIOP-PIB W poradniku przedstawiono 13 przykładów działań z zakresu prewencji lub przeciwdziałania zagrożeniom psychospołecznym w środowisku pracy, przygotowanych przez członków Forum Liderów Bezpiecznej Pracy. Zebrany materiał stanowi cenne źródło inspiracji dla tych wszystkich przedstawicieli przedsiębiorstw, dla których problem zagrożeń psychospołecznych jest wciąż trudny do rozwiązania i wymagający wsparcia ze strony ekspertów BHP.
		Poradniki „Prewencja zagrożeń psychospołecznych – poradnik dobrych praktyk CIOP-PIB” Autorzy:red. A. Szczygielska, CIOP-PIB, Forum Liderów Bezpiecznej Pracy CIOP-PIB Adres: http://www.ciop.pl/48267
2.	Portal Obserwatorium Ryzyka Psychospołecznego – ankieta do oceny i samooceny poziomu stresu + wskazania do poprawy sytuacji Powszechnie dostępne, bezpłatne i zrozumiałe narzędzie badawcze w formie ankiety umożliwiające pracownikom i pracodawcom samodzielne przeprowadzenie badania dot. występowania zagrożeń psychospołecznych w firmie (narażenie na stresory zawodowe, mobbing, molestowanie seksualne). Narzędzie to pozwala diagnozować i monitorować ryzyko psychospołeczne w powiązaniu z szacowaniem kosztów ryzyka i ze wskaźnikami istotnymi z punktu widzenia pracodawcy takimi jak absencja, zaangażowanie czy intencja zmiany pracy. Narzędzie to powstało jako produkt finalny w wyniku przebadania i pozyskania ankiet badawczych od 7500 zatrudnionych na stanowiskach związanych z produkcją z firm mikro, małych, średnich i dużych, rozmieszczonych na terenie całej Polski.
	LINK	Portal Obserwatorium Ryzyka Psychospołecznego Autorzy: *Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, NSZZ „Solidarność”* Adres: http://www.diagnoza.psychostreswpracy.pl
3.	Poradniki i broszury Państwowej Inspekcji Pracy dotyczące stresu i innych zagrożeń psychospołecznych w pracy Bezpłatne poradniki dla pracodawców i pracowników, w przystępny sposób opisujące, czym jest stres i inne zagrożenia psychospołeczne w miejscu pracy(np. mobbing) i jak sobie z nimi radzić. Wiarygodne źródło informacji, gdzie uzyskać pomoc, aby stworzyć przyjazne, bezpieczne i zdrowe miejsce pracy. Opracowanie poświęcone najważniejszym zagadnieniom związanym z czynnikami psychospołecznymi mającymi bezpośredni związek z bezpieczeństwem pracy kierowców.
		Stres w pracy – poradnik dla pracownika Autor: *M. Gólcz, Państwowa Inspekcja Pracy* Adres: http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/07040040.pdf
		Stres w pracy – poradnik dla pracodawcy Autor: *M. Gólcz, Państwowa Inspekcja Pracy* Adres: http://www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/07040105.pdf
		Ocena ryzyka zawodowego – czynniki psychospołeczne Autor: M. Warchał, Państwowa Inspekcja Pracy Adres: http://www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/ocena-ryzyka.pdf
		Mobbing – informator dla pracownika Autor: *A. Kucharska, Państwowa Inspekcja Pracy* Adres: http://www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/12_mobbing_pracown.pdf
		*Czynniki psychospołeczne w pracy kierowców* Autor: A. Łuczak, A. Najmiec, CIOP-PIB Adres: http://www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/kierowcy_internet.pdf
4.	Broszura dotycząca stresu związanego z restrukturyzacjami Przewodnik przygotowany w ramach projektu badawczego Zdrowie psychologiczne i samopoczucie w procesie restrukturyzacji: kluczowe skutki i mechanizmy (PSYRES), który został zainicjowany wramach szerszego projektu NEW OSH ERA finansowanego poprzez sieć ERA-NET w obrębie 6 ProgramuRamowego Badań i Rozwoju Technologicznego UE. Celem wytycznych zawartych w broszurach jest dostarczenie pomysłów menadżerom (wyższego i średniego szczebla), kierownictwu ds. zasobów ludzkich oraz innym partnerom społecznym zaangażowanym w proces zmian organizacyjnych, na temat tego jakie działania mogą podjąć, by zapewnić zdrowy proces zmian związanych z restrukturyzacją przedsiębiorstwa
		„W kierunku nowej zmiany – jak zapewnić dobre samopoczucie pracowników w okresie restrukturyzacji” Autorzy: K. Pahkin, P. Mattila-Holappa, K. Nielsen, M. Widerszal-Bazyl, T. de Jong, Z. Mockałło Afiliacje: TNO (Holandia), CIOP-PIB (Polska), FIOH (Finlandia), NRCWE (Dania)
		"RESTRUKTURYZACJA A SAMOPOCZUCIE PRACOWNIKÓW NAJWAŻNIEJSZE FAKTY" Autorzy, afiliacje j.w.
		"Jak zarządzać restrukturyzacją, by utrzymać dobre samopoczucie pracowników ?" Autorzy, afiliacje j.w.
5.	Portal internetowy „Stres pomagających” – bezpłatne szkolenie internetowe „Stres Pomagających” jest bezpłatnym szkoleniem, które w całości odbywa się w internecie. Dotyczy ono problemu stresu w pracy i sposobów radzenia sobie z nim. Zostało stworzone przez psychologów zawodowo związanych ze Szkołą WyższąPsychologii Społecznej w Warszawie oraz University of ColoradoColorado Springs. Szkolenie „Stres Pomagających” przeznaczone jest dla osób, które : • Zawodowo zajmują się pomaganiem innym. • Doświadczają stresu w swojej pracy. • Pośrednio lub bezpośrednio spotykają się z ekstremalnymi lub traumatycznymi wydarzeniami. • Wykonują ważną społecznie pracę, ale często sami pozbawieni są pomocy w jej wykonywaniu. Celem szkolenia jest poszerzenie wiedzy na temat stresu w pracy i sposobów radzenia sobie z nim, jak też nabycie umiejętności rozpoznawania stresu i zarządzania nim.
	LINK-SP	Portal internetowy „Stres pomagających” Autorzy: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, University of Colorado Colorado Springs Adres: https://stres-pomagajacych.com.pl/index/
6.	Publikacja dotycząca psychospołecznych warunków pracy polskich nauczycieli. Książka opracowana na podstawie wyników aktualnych reprezentatywnych badań na dużej próbie nauczycieli, opisuje, w jaki sposób spostrzegają oni pozytywne i negatywne czynniki występujące w ich miejscu pracy. Podjęto w niej dyskusję na temat związków między warunkami pracy nauczyciela a relacją nauczyciel – uczeń.
		Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem Autorzy: red. J. Pyżalski, D. Merecz, Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera Adres: http://www.imp.lodz.pl/upload/pyzalski_ksiazka/psychospoleczne.pdf
7.	Broszura dotycząca problemów środowiska pracy call center
		„Call center – jak zapobiegać dolegliwościom układu mięśniowo- szkieletowego i radzić sobie ze stresem" Autorzy: M. Widerszal-Bazyl, J. Kamińska, A. Kazenas, A. Najmiec, D. Roman –Liu, T. Tokarski, CIOP-PIB Adres: http://www.zus.pl/files/dpir/20081201_Ocena_obciazenia_zal7.pdf
8.	Artykuł nt. zagrożeń psychospołecznych w działach obsługi klienta Artykuł Starszej Inspektor ds. BHP pani Lidii Cukrowskiej, zamieszczony w miesięczniku CIOP-PIB „Bezpieczeństwo pracy. Nauka i praktyka” nr 01/2011, opisujący metody dokonywania oceny ryzyka zawodowego w działach obsługi klienta pod kątem zagrożeń psychospołecznych.
		Ocena ryzyka zawodowego wynikającego z zagrożeń psychospołecznych w działach obsługi klienta Autor: L. Cukrowska "Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka", 2011, nr 1, s. 5-9
9.	Zagrożenia psychospołeczne w środowisku pracy i ich wpływ na zdrowie Monografia wydana przez Światową Organizację Zdrowia w 2010 r. pod tytułem:„Health Impact of Psychosocial Hazards at Work: An Overview”, przetłumaczona i udostępniona przez Stowarzyszenie Zdrowa Praca, które jest instytucją odpowiedzialną za wydanie polskiej wersji publikacji. Jest ona poświęcona zagadnieniom stresu i jego skutków zdrowotnych, pojawiających się w wyniku narażenia na niekorzystne psychospołeczne warunki pracy. Pomimo, iż nie są dostępne ogólnoświatowe dane dotyczące rozpowszechnienia narażenia na konkretne zagrożenia psychospołeczne, możliwe jest przeprowadzenie szacunków na podstawie krajowych i międzynarodowych danych z jednostek zajmujących się monitorowaniem psychospołecznych czynników ryzyka. Niniejsza praca wskazuje w jaki sposób można dokonywać oceny narażenia na zagrożenia psychospołeczne.
		Zagrożenia psychospołeczne w środowisku pracy i ich wpływ na zdrowie
10.	Broszura „Zatrzymaj to! Zapobieganie stosowaniu przemocy przez osoby trzecie w sektorze handlowym. Zestaw narzędzi” Broszura „Zatrzymaj to! Zapobieganie stosowaniu przemocy przez osoby trzecie w sektorze handlowym. Zestaw narzędzi” jest tłumaczeniem przewodnika pt. „Stop it! Preventing third party violence in commerce. A toolkit” opracowanego przez EuroCommerce i UNI Global Union, przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Przewodnik został przygotowany w ramach kampanii „Zdrowe i bezpieczne miejsca pracy” Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), edycji z lat 2008-2009 – „Ocena ryzyka zawodowego”. Broszura zawiera praktyczne wskazówki, jak radzić sobie z przemocą, której pracownicy sklepów mogą doświadczać ze strony klientów.
		„Zatrzymaj to! Zapobieganie stosowaniu przemocy przez osoby trzecie w sektorze handlowym. Zestaw narzędzi” Autorzy: EuroCommerce, UNI Global Union Adres pod jakim dostępna jest oryginalna broszura w wersji angielskiej, francuskiej i niemieckiej: http://www.csr-in-commerce.eu/pages/en/third-party-violence-toolkit.html
11.	Broszury Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące zagrożeń psychospołecznych w poszczególnych zawodach W zależności od wykonywanego zawodu, narażenie pracowników na stres, przeciążenie pracą, monotonię w pracy lub inne zagrożenia psychospołeczne, może być różne. Poniższe broszury powstały na bazie tłumaczeń materiałów Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), będących wprowadzeniem do pełnych opracowań MOP, dotyczących zagrożeń psychospołecznych i sposobów ich ograniczania w zawodach: pielęgniarki, pracownika linii montażowej, kierowcy autobusu.
		*Stres związany z pracą w pielęgniarstwie* Tłumaczenie broszury Work-related stress in nursing – stanowiącej wprowadzenie do opracowania pt. Work-related stress in nursing: Controlling the risk to health, dostępnego w języku angielskim w pełnej wersji na stronie MOP: http://www.ilo.org/safework/info/publications/WCMS_250097/lang--en/index.htm
		*Zapobieganie stresowi u pracowników linii montażowej* Tłumaczenie broszury Stress prevention for assembly–line workers – będącej wprowadzeniem do opracowania pt. Stress prevention for blue-collar workers in assembly-line production, dostępnego w pełnej wersji w języku angielskim na stronie MOP: http://www.ilo.org/safework/info/publications/WCMS_250106/lang--en/index.htm.
		*Zapobieganie stresowi w pracy kierowców autobusów* Tłumaczenie broszury Stress prevention for bus drivers - będącej wprowadzeniem do opracowania pt. Bus drivers: Occupational stress and stress prevention, dostępnego w pełnej wersji w języku angielskim na stronie MOP: http://www.ilo.org/safework/info/publications/WCMS_250105/lang--en/index.htm. MOP nie ponosi odpowiedzialności za aktualność i kompletność polskiego tłumaczenia broszur. Więcej informacji...
12.	Fragmenty raportu Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy pt. "Obliczanie kosztów związanych ze stresem w pracy i innymi zagrożeniami psychospołecznymi" Poniższy materiał jest tłumaczeniem fragmentów raportu Calculating the cost of work-related stress and psychosocial risks. European Risk Observatory. Literature Review, który w 2014 roku wydała Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA). Chociaż coraz więcej dowodów wskazuje na to, że generalnie stres związany z pracą wiąże się ze znacznymi kosztami finansowymi, dane obrazujące rzeczywisty charakter obciążenia finansowego związanego ze stresem w pracy i zagrożeniami psychospołecznymi dla pracodawców i społeczeństw są nadal ograniczone. Celem wspomnianego raportu było dokonanie przeglądu literatury na temat obciążenia finansowego spowodowanego przez stres związany z pracą i zagrożenia psychospołeczne w pracy na poziomie społeczeństwa, sektora, organizacji i jednostki. EU-OSHA nie ponosi odpowiedzialności za aktualność i kompletność polskiego tłumaczenia raportu.
		"Obliczanie kosztów związanych ze stresem w pracy i innymi zagrożeniami psychospołecznymi” Adres pod jakim dostępny jest pełen raport w wersji angielskiej: https://osha.europa.eu/en/publications/literature_reviews/calculating-the-cost-of-work-related-stress-and-psychosocial-risks

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy