WSPÓLNY KOMUNIKAT - Głównego Inspektora Sanitarnego, Dyrektora Instytutu Medycyny Pracy i Dyrektora Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego w zakresie ochrony pracowników narażonych na czynniki biologiczne w oczyszczalniach ścieków

Warszawa, grudzień 2024 r.

Od 2002 r. Europa jest wolna od zakażeń wywoływanych dzikim wirusem poliomyelitis (choroba Heinego-Medina); ostatnie dwa zachorowania w Polsce odnotowano w 1982 r. i 1984 r. Jednak ze względu na występowanie przypadków tej choroby w Azji i Afryce, prowadzony jest ciągły nadzór nad przypadkami porażeń wiotkich oraz badania ścieków komunalnych pod kątem występowania wirusów poliomyelitis. W Polsce od 2021 r. system badania ścieków realizowany jest w kilku miastach i sporadycznie, w toku tych badań, wykrywane są zmutowane formy wirusa, które nie stanowią zagrożenia dla osób zaszczepionych, ale mogą być niebezpieczne dla osób nieposiadających odporności poszczepiennej.

W 2024 r. w próbkach ścieków komunalnych pobranych w trzech miastach w Polsce, a także w innych krajach (Hiszpania, Niemcy, Finlandia, Anglia), ujawniono obecność zmutowanego wirusa polio, co nie świadczy o zachorowaniach wśród ludzi, ale, zgodnie z wytycznymi WHO, wskazuje na konieczność podjęcia działań zapobiegawczych.

W związku tym zdarzeniem Państwowa Inspekcja Sanitarna podjęła działania zapobiegawcze zgodnie z wytycznymi WHO. Główne z nich związane są z aspektem szczepień ochronnych, ponieważ nie istnieją skuteczne leki przeciw wirusowi poliomyelitis. Leczenie jest wyłącznie objawowe, dlatego tak ważną rolę w zapobieganiu zakażeniu odgrywają szczepienia ochronne również osób dorosłych – szczególnie tych, które są narażone na kontakt z czynnikiem zakaźnym.

Dodatkowym elementem systemu zapobiegania transmisji wirusa polio w populacji jest właściwe postępowanie w tych przedsiębiorstwach, w których pracownicy są narażeni na kontakt ze ściekami.

Szczegółowe wymagania w zakresie ochrony pracowników eksponowanych na czynniki biologiczne zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych
na te czynniki [1].

Zgodnie z  ww. rozporządzeniem pracodawca ma m.in. obowiązek:

• stosowania  wszelkich  dostępnych  środków  zapobiegawczych eliminujących  zagrożenie ze strony szkodliwych czynników biologicznych (do tej grupy obowiązków można zaliczyć profilaktykę w postaci szczepień ochronnych) lub ograniczających  jego stopień;
• ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
• zapewnienia pracownikom środków ochrony zbiorowej lub, w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i poziomu narażenia.

Z uwagi na możliwość dojścia do zakażenia czynnikami biologicznymi na drodze fekalno-oralnej w oczyszczalniach ścieków, w opinii Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi, wśród podstawowych środków profilaktycznych obok szczepień ochronnych należy wymienić przede wszystkim:

• zmianę ubrań na robocze;
• rozdział odzieży roboczej od prywatnej;
• odpowiednie postępowanie z odzieżą roboczą, w tym pranie z dezynfekcją zapewnione przez pracodawcę w wyspecjalizowanej pralni;
• branie prysznica po zakończeniu zmiany roboczej;
• higieniczne mycie i dezynfekcję rąk po każdej czynności skutkującej kontaktem ze ściekami i przed wejściem do pomieszczeń socjalnych, sanitarnych i biurowych;
• mycie i dezynfekcję rąk przed spożywaniem posiłków, piciem napojów i paleniem wyrobów tytoniowych;
• zakaz wchodzenia w zabrudzonej odzieży roboczej do pomieszczeń socjalnych (jadalnia);
• utrzymywanie czystości w pomieszczeniach pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pomieszczeń socjalnych i sanitarnych oraz powierzchni często dotykanych przez pracowników (np. klamki, dotykowe pokrętła w bateriach, czy włączniki elektryczne);
• stosowanie środków ochrony indywidualnej i odpowiednie postępowanie z nimi.

Jednym z istotnych działań mających na celu ochronę zdrowia pracowników, jest aktualizacja szkoleń pracowników w zakresie restrykcyjnego stosowania się do procedur postępowania  oraz zasad higieny i innych środków profilaktycznych wdrożonych w oczyszczalniach ścieków komunalnych. Ważne też jest, aby pracodawcy nadzorowali stosowanie się do nich przez pracowników.

Istnieje również konieczność zabezpieczenia pracowników podmiotów zewnętrznych, wykonujących na terenie oczyszczalni prace usługowe, wymagające kontaktu ze ściekami lub urządzeniami zanieczyszczonymi ściekami.

Na terenie i w okolicach oczyszczalni ścieków należy zmniejszyć ilość wytwarzanego bioaerozolu, a także podejmować działania zmniejszające jego rozprzestrzenianie się.

Rodzaj środków ochrony indywidualnej, które zgodnie z opinią Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego, powinny być stosowane przez pracowników w celu ochrony przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi z 3. grupy zagrożenia.

Należy pamiętać, że stosowane środki ochrony indywidualnej muszą spełniać minimalne wymagania Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG oraz posiadać aktualne certyfikaty badania typu UE.

Reasumując, wśród szeregu możliwości uchronienia się przed zakażeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi mającymi swoje źródło w środowisku, zwłaszcza tymi, w stosunku do których nie ma skutecznego leczenia (wirusy), najbardziej pożądanymi są działania prewencyjne. Zalecamy dokonanie przeglądu swojego statusu zaszczepienia i skorzystanie ze szczepień oferowanych przez pracodawcę, bądź z konsultacji u lekarza rodzinnego, który zaleci profilaktyczne szczepienie przeciwko poliomyelitis osobom w przeszłości nieszczepionym i inne szczepienia, w ramach kalendarza szczepień dla osób dorosłych. Kalendarz ten dostępny jest pod adresem https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-doroslych/

dr n. med. Paweł Grzesiowski, Główny Inspektor Sanitarny
prof. dr hab. n. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, Dyrektor Instytutu Medycyny Pracy
mgr Agnieszka Szczygielska, Dyrektor Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - PIB

[1] (Dz.U. 2005 nr 81 poz. 716 z późn. zm.)

[2] PN-EN 12941:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego -  Oczyszczający sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w maski, półmaski i ćwierćmaski – Wymagania, badanie, znakowanie 

[3]  PN-EN 12942:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego -  Oczyszczający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w  hełm lub kaptur – Wymagania, badanie, znakowanie

[4] PN-EN 136;2001 Sprzęt ochrony układu oddechowego – Maski - Wymagania, badanie, znakowanie

[5] PN-EN 143:2021-07 Sprzęt ochrony układu oddechowego – Filtry - Wymagania, badanie, znakowanie

[6]  PN-EN 137:2008, Sprzęt ochrony układu oddechowego -- Aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem wyposażone w maskę -- Wymagania, badanie, znakowanie.

[7]  PN-EN 14126:2005 Odzież ochronna - Wymagania i metody badań dla odzieży chroniącej przed czynnikami infekcyjnymi

[8] ISO 16604:2004 Clothing for protection against contact with blood and body fluids Determination of resistance of protective clothing materials to penetration by blood-borne pathogens Test method using Phi-X 174 bacteriophage

[9]  PN-EN ISO 374-5:2017-02 Rękawice chroniące przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i mikroorganizmami -- Część 5: Terminologia i wymagania dotyczące ryzyka przenikania mikroorganizmów

[10]  PN-EN ISO 374-1:2017-01/A1:2018-09 Rękawice chroniące przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i mikroorganizmami -- Część 1: Terminologia i wymagania dotyczące skuteczności w zakresie ryzyka chemicznego

[11]  ISO 16604:2004 Odzież chroniąca przed kontaktem z krwią i płynami ustrojowymi – Wyznaczanie odporności materiałów odzieży ochronnej na przenikanie patogenów krwiopochodnych – Metoda badania z zastosowaniem bakteriofaga

[12] Phi-X 174 11 PN-EN 13832-3:2019-01 Obuwie chroniące przed substancjami chemicznymi -- Część 3: Wymagania w przypadku długotrwałego kontaktu z substancjami chemicznymi