Materiały informacyjne na temat orzeczeń sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego dotyczących pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze.

Autor:  dr Barbara Krzyśków
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
2016 r.

Od 1 stycznia 2009 roku w Polsce obowiązuje ustawa z dnia 19 rudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. z 2015 r. poz. 965, 1240) . Ustawa ta zastąpiła dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. dotychczas obowiązujące przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748).  Do czasu uchwalenia ustawy, osoby te nabywały uprawnienia do wcześniejszych emerytur ze względu na warunki pracy na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W ustawie o emeryturach pomostowych zaostrzone zostały kryteria uznawania prac za wykonywane w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze poprzez ustalenie definicji takich prac jak też poprzez znaczne ograniczenie rodzajów prac uprawniających o ubieganie się o wcześniejszą emeryturę. Przepisy ustawy w sposób istotny zmieniły dotychczasową koncepcję licznego przechodzenia na wcześniejszą emeryturę ze względu na warunki pracy na rozwiązanie, w którym taka emerytura stanowi wyjątek.

Nowe rozwiązanie przyjęte w ustawie o emeryturach pomostowych polegające na przejściu z enumeratywnego wymienienia prac i stanowisk uprawniających do wcześniejszej emerytura na ustalenie rodzajów prac i definicji ustalającej kryteria pozwalające na ich uznanie za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze spowodowało w praktycznym stosowaniu ustawy szereg wątpliwości i niejasności. Wątpliwości co do stosowania przepisów ustawy o emeryturach pomostowych rozstrzygane były w orzeczeniach sądów administracyjnych a w chwili obecnej przede wszystkim poprzez orzeczenia Sądu Najwyższego.  Przedstawiony materiał zawiera główne tendencje w orzecznictwie pozwalające na interpretacje budzących wątpliwości przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.  Przedstawiony materiał nie dotyczy wszystkich orzeczeń wydanych w oparciu o interpretację ustawy, a ogranicza się do orzeczeń, które mają istotny wpływ na interpretację prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy.

W materiałach uwzględnione zostały orzeczenia dotyczące:

1. kompetencji organów Państwowej Inspekcji Pracy do rozstrzygania czy wykonywana przez pracownika praca jest pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
2. interpretacji pojęcia personel medyczny
3. interpretacji pojęcia bezpośredniego sterowania procesami technologicznymi oraz prac przy sterowaniu procesami technicznymi
4. interpretacji pojęcia rybaków morskich
5. interpretacji wymogu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy
6. okresu w jakim musi być wydane zaświadczenie o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
7. możliwości ubiegania się o emeryturę pomostową w trybie art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych
8. zasady interpretacji przepisów ustawy

Jeżeli treść orzeczenia nie zawiera rozstrzygnięcia merytorycznego w materiałach podana została teza orzeczenia. Orzeczenia zostały uzupełnione o wyciągi z uzasadnienia wskazujące na podstawy rozstrzygnięcia sądu.

Wszystkie przywalone w materiałach orzeczenia znajdują się an stronach internetowych:

Orzeczenia sądów administracyjnych: http://www.orzeczenia-nsa.pl

Orzeczenia Sądu Najwyższego : http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia1