Misją Instytutu jest dzialalność naukowo-badawcza prowadząca do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych użytecznych w kształtowaniu warunków pracy zgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy i ergonomii oraz ustalanie podstaw naukowych do właściwego ukierunkowywania polityki społeczno-ekonomicznej państwa w tym zakresie.
Autor: dr inż. Agnieszka Wolska
Nadmierna ekspozycja na promieniowanie optyczne w środowisku pracy może wywoływać skutki szkodliwe dla zdrowia. Z tego względu promieniowanie to zalicza się do czynników szkodliwych w środowisku pracy i pracodawca ma obowiązek stosować się do zapisów rozporządzeń związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prewencji zdrowotnej związanych z ekspozycją na czynnik szkodliwy.
Zakres obowiązków pracodawcy i stosowanej prewencji w odniesieniu do ekspozycji na czynniki szkodliwe wynika z aktów prawych stosowanych przy występowaniu czynników szkodliwych w środowisku pracy.
Ogólne przepisy bhp
Zgodnie z art. 207 par. 2 Kodeksu Pracy (tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 1320) „pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest zobowiązany :
Szczegółowe regulacje prawne w zakresie obowiązków pracodawcy zawarte są w szeregu rozporządzeń, z czego podstawowym jest rozporządzenie MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz. U 1997, nr 129, poz. 844, tekst jednolity Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650 z późniejszymi zmianami). Rozporządzenie to wdraża dyrektywę ramową 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 393 z 30.12.1989). Rozporządzenie to określa ogólne przepisy bhp w zakładach pracy dotyczące obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładu pracy, procesów pracy oraz pomieszczeń i urządzeń sanitarnych. Zgodnie z art. 39.1 ww. rozporządzenia pracodawca jest zobowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko. W szczególności pracodawca jest obowiązany zapewnić organizacje pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości…”.
Uwzględniając powyższe pracodawca powinien oceniać ryzyko zawodowe związane z czynnikiem szkodliwym jakim jest promieniowanie optyczne.
Zgodnie z definicją rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp ryzyko zawodowe jest to „prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń w związku z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”.
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem , w którym identyfikowane są zagrożenia związane z wykonywaną pracą, a następnie szacowane ryzyko wynikające z ich występowania i podejmowana decyzja o możliwości zaakceptowania tego ryzyka lub konieczności przeprowadzenia działań prowadzących do jego ograniczenia. Aby ułatwić pracodawcy realizację obowiązku oceny ryzyka zawodowego opracowany został przez Komisję Europejską w 1996 r. dokument „Guidance on risk assessment at work” [European Commission, Luxemburgh, 1996] , w którym zawarte są wskazówki dotyczące sposobu wdrażania takiej oceny w przedsiębiorstwach. W zgodności z wytycznymi Komisji Europejskiej są postanowienia normy PN-N-18002: 2011 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”, która powstała myślą o dostarczeniu polskim pracodawcom niezbędnych informacji do właściwego dokonywania oceny ryzyka zawodowego [Pawłowska Z, „Podstawowe zasady oceny ryzyka zawodowego” w Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny pod red. W.Zawieski, CIOP-PIB w , 2008].
Przepisy dotyczące promieniowania optycznego
Obowiązującym w krajach Unii Europejskiej aktem prawnym dotyczącym bhp przy ekspozycji na sztuczne promieniowanie optyczne jest dyrektywa 2006/25/WE w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym) [Dz. U UE L114/38 z 27.04.2006. Dyrektywa 2006/25/WE jest 19 dyrektywą szczegółową w rozumieniu art. 16.1. dyrektywy ramowej 89/391/EWG, co oznacza, że:
Treść dyrektywy 2006/25/WE zawiera podstawowe definicje pojęć stosowanych w jej treści (art. 2 dyrektywy) oraz przepisy dotyczące:
Załączniki do dyrektywy zawierają wartości graniczne ekspozycji na nielaserowe promieniowanie optyczne oraz na promieniowanie laserowe, do których odwołuje się art. 3 dyrektywy.
W Polsce podstawowymi aktami prawnymi bezpośrednio transponującymi zapisy dyrektywy 2006/25/WE są dwa rozporządzenia:
Ponadto w przypadku stanowisk pracy, na których występuje ekspozycja na promieniowanie optyczne należy stosować również inne rozporządzenia, które implementują i uszczegóławiają wymagania dyrektywy ramowej 89/292 EWG i dyrektywy 2006/25/WE. Są to:
Krótką charakterystykę podstawowych zapisów tych rozporządzeń przedstawiono poniżej.
Rozporządzenie w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne określa minimalne wymagania bhp przy ekspozycji na sztuczne promieniowanie optyczne: nielaserowe i laserowe, dotyczące w szczególności:
a) Wyznaczania poziomu ekspozycji
b) Oceny ryzyka zawodowego
c) Unikania lub ograniczania ryzyka zawodowego
d) Informowania i szkolenia pracowników
Zgodnie z zapisami tego rozporządzenia pracodawca m.in. identyfikuje źródła promieniowania, które mogą stwarzać zagrożenie w miejscu pracy, a następnie ustala poziom promieniowania na podstawie:
Natomiast przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca powinien uwzględnić w szczególności:
Ocena ryzyka zawodowego powinna być dokumentowana oraz dokonywana każdorazowo, gdy nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy lub jeśli konieczność taką wykażą wyniki profilaktycznych badań lekarskich.
Pracodawca ma obowiązek eliminować u źródła ryzyko zawodowe związane z narażeniem na promieniowanie optyczne lub ograniczać je do możliwie najmniejszego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo techniczny. Po przekroczeniu wartości MDE pracodawca ma obowiązek sporządzić i wprowadzić w życie program działań organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na promieniowanie optyczne polegających na:
Pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których poziom promieniowania może przekraczać wartości MDE, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich dostęp, jeżeli jest to technicznie wykonalne.
Szczegółowe omówienie poszczególnych zapisów tego rozporządzenia można znaleźć w poradniku „Sztuczne promieniowanie optyczne - zasady oceny ryzyka zawodowego”.
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2018, poz. 1286) określa w załączniku nr 2 „Wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy” część D: kryteria i wartości maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji (MDE) na promieniowanie optyczne zgodnie z dyrektywą 2006/25/WE.
Rozporządzenie w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy określa:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określa:
Zgodnie z ww. rozporządzeniem „badania i pomiary promieniowania optycznego nielaserowego wykonuje się, jeżeli są eksploatowane źródła tego promieniowania inne niż źródła światła służące do oświetlania pomieszczeń lub stanowisk pracy, stosowane w przeznaczonych dla nich oprawach oświetleniowych oraz w odpowiedniej odległości od eksponowanych części ciała. Natomiast częstotliwość wykonywania badań promieniowania optycznego nielaserowego określa się w zależności od krotności maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji ( MDE ), którewykonuje się:
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania optycznego, wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4 wartości MDE, pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów.
O wynikach pomiarów promieniowania optycznego pracodawca ma obowiązek niezwłoczne poinformować pracowników.
Na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca prowadzi na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, zwany 'rejestrem'. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu, a w odniesieniu do jednostek, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jednolity Dz.U. 2019 poz. 59), właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Rejestry oraz karty przechowywane są przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
Pracodawca wpisuje na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów.
Więcej informacji dotyczących zapisów tego rozporządzenia można znaleźć w poradniku „Sztuczne promieniowanie optyczne - zasady oceny ryzyka zawodowego”.
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionym młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac określa, w Załączniku 1 pkt. 3. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych prace wzbronione młodocianym, do których zalicza się:
Więcej informacji dotyczących zapisów tego rozporządzenia można znaleźć w poradniku „Sztuczne promieniowanie optyczne - zasady oceny ryzyka zawodowego”
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią określa, w wykazie prac wzbronionym kobietom dla kobiet w ciąży ograniczenie wartości MDE do ¼ wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń promieniowania nadfioletowego, określonych w przepisach w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy określa: