METODA  STRAIN INDEX (SI)

W oparciu o istniejącą wiedzę z zakresu fizjologii, biomechaniki i epidemiologii dotyczącą obszaru nadgarstka opracowano metodę analizy pracy określaną jako wskaźnik SI (Stain Index). Wskaźnik SI został opracowany w oparciu o wieloczynnikowe zależności pomiędzy parametrami opisującymi wykonywane czynności pracy (Moore i Grag, 1995). Zakłada się, że SI koreluje z ryzykiem powstawania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych nadgarstka. W wyniku analizy z zastosowaniem tej metody uzyskuje się ocenę bliską ocenie ilościowej. Metoda ta wymaga pomiaru lub szacowania sześciu zmiennych: intensywność  wysiłku, czas wysiłku, wysiłek podczas minuty, położenie nadgarstka, prędkość pracy, czas wykonywania danych czynności podczas zmiany roboczej. Przypisanie każdemu z tych czynników rang pozwala na obliczenie wskaźnika nazwanego SI.

Intensywność wywieranej siły jest zmienną odnoszącą się do wymagań siłowych i odzwierciedla wielkość wysiłku mięśniowego koniecznego do wykonania danej czynności. Współczynnik ten definiowany jest jako procent siły maksymalnej wymaganej do wykonania  czynności pracy. Intensywność wysiłku jest szacowana przez osobę analizującą pracę jako mała, średnia, duża, bardzo duża i prawie maksymalna. Wzrastający poziom intensywności wysiłku oznacza wzrost napięcia w kończynach górnych.

Czas wywierania siły (%cyklu) oddaje biomechaniczne i fizjologiczne napięcie zależne od tego jak długo wysiłek jest utrzymywany. Zmienna ta jest charakteryzowana przez procent czasu występowania wysiłku.  Stąd też procent czasu wysiłku wyrażany jest zależnością:

% czasu wysiłku = (średni czas wysiłku podczas cyklu pracy) / (średni czas cyklu).

Zakres do 100% siły, czyli do wywierania siły maksymalnej jest podzielony na pięć zakresów, co 20%.

Liczba czynności na minutę określa liczbę czynności w czasie jednej minuty i stanowi odpowiednik częstości. Zmienna ta  mierzona jest poprzez liczbę czynności w czasie reprezentatywnym. W rzeczywistości wysiłek podczas minuty może być obliczany na podstawie czasu cyklu  i odwrotnie, na przykład 15 sekundowy cykl  jest równoważny czterem wysiłkom na minutę. W ocenie przyjęto pięć zakresów, od poniżej 4 razy na minutę do powyżej 20 razy na minutę.

Ważnym problemem jest uwzględnienie obciążenia statycznego. W takim przypadku, statyczne wywieranie siły byłoby związane z niewielką liczbą wysiłków na minutę przy zwiększonym obciążeniu statycznym. Stąd też, obciążenie statyczne powodujące zwiększenie obciążenia ogólnego uwzględniane jest poprzez zwiększenie wartości SI. W przypadku gdy procentowy czas wywierania siły jest 100% parametr Liczba czynności na minutę mnożona jest przez 3.

Pozycja ręki w nadgarstku odnosi się do anatomicznego położenia ręki względem przedramienia w odniesieniu do położenia naturalnego. Położenie nadgarstka jest raczej oceniane jakościowo a nie mierzone. Osoba analizująca pracę ocenia pozycję w nadgarstku jako bardzo dobrą, dobrą, średnią, złą lub bardzo złą.

Szybkość pracy jest oceniana jako odczuwalny rytm pracy. Zakłada się że mięśnie pracownika nie w pełni relaksują się pomiędzy kolejnymi napięciami  wykonywanymi przy dużej szybkości i dużej częstości powtórzeń wykonywanych czynności. Szybkość pracy oceniana jest subiektywnie przez osobę analizującą pracę. Wybór dotyczy jednej z pięciu opcji (bardzo wolno, wolno, średni szybko, szybko, bardzo szybko).

Czas wykonywania czynności pracy  oddaje całkowity czas jaki jest poświęcony na wykonywanie analizowanych czynności pracy z uwzględnieniem dobroczynnych efektów związanych z rotacją stanowisk pracy, ale także tych związanych z pracą w wydłużonym wymiarze. Czas wykonywania pracy mierzony jest w godzinach. Podział na pięć zakresów ograniczony jest wartościami poniżej 1 godziny i powyżej 8 godzin. W zależności od liczby godzin pracy zmiennej przepisywana jest odpowiednia ocena.

Każdej z wymienionych powyżej zmiennych przypisywany jest kod od 1 do 5 w zależności od jej wartości (Tabela 1).

Tabela 1 Kod oceny każdej ze zmiennych uwzględnianych we wskaźniku SI w zależności od zakresu wartości zmiennej.

Kod każdej ze zmiennych oznacza przyjęcie określonej wartości współczynnika odpowiadającego danej zmiennej. Wartości współczynników dla każdej z ocen i dla każdej ze zmiennych przedstawione są w Tabeli 2.

Tabela 2. Wartości współczynników zmiennych dla każdej z pięciu ocen obciążenia.

Wskaźnik SI obliczany jest jako iloczyn współczynników zmiennych, przy uwzględnieniu oceny przypisanej danej zmiennej:

SI = [Intensywność wywieranej siły] X [Czas wywierania siły] X [Liczba czynności siłowych na minutę] X [Pozycja ręki w nadgarstku] X [Prędkość pracy] X [Czas wykonywania czynności w ciągu dnia]

Podsumowując, wskaźnik SI jest produktem mnożenia sześciu zmiennych charakteryzujących wykonywane czynności pracy. W obliczeniach  wskaźnika SI najbardziej znaczącą rolę odgrywa intensywność  wysiłku, co jest widoczne w Tabeli 18. Każda czynność w złożonym cyklu pracy może być oceniana niezależnie poprzez rozpatrywanie czasu wykonywania tej czynności w danym dniu pracy. Należy podkreślić, iż wskaźnik SI ma swoje ograniczenia, które wynikają z przyjętych założeń. Istotne jest również to, że jest to metoda obserwacyjna, co oznacza że jest poddana subiektywizmowi osoby przeprowadzającej analizę pracy. Stąd też można stwierdzić, iż wskaźnik jest wynikiem oceny subiektywnej wartości poszczególnych zmiennych, przy czym trzy spośród sześciu zmiennych szacowane są jednie jakościowo.

Zależności pomiędzy danymi narażenia a wartościami współczynników poszczególnych zmiennych nie są oparte na wyraźnych zależnościach pomiędzy zmiennymi opisującymi czynności pracy a reakcją pracownika ujętą jako wskaźniki fizjologiczne, biomechaniczne lub epidemiologiczne. Stąd też, wskaźnik SI odnosi się do czynności pracy a nie do określonego pracownika.

Podwyższona wartość wskaźnika SI może wskazywać na ryzyko schorzeń mięśniowo-szkieletowych. Jednakże należy podkreślić, iż wskaźnik SI został opracowany w celu przewidywania głównych dolegliwości mięśni i ścięgien obszaru nadgarstka ze szczególnym uwzględnieniem CTS, a nie wszystkich dolegliwości kończyn górnych.

Metoda była testowana tylko na kilku przypadkach, co oznacza że nie można zweryfikować zależności między wartością współczynnika SI a efektami zdrowotnymi wykonywanej pracy. Do tego celu potrzebna jest analiza efektów długoterminowych.