METODA  OWAS

Metoda oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego OWAS (Ovako Working Posture Analysis System), pozwala wyznaczyć obciążenie ale także i ocenić ryzyko zawodowe jako duże, średnie lub małe (Kahru i inni, 1977). Z wykorzystaniem tej metody może być przeprowadzona ilościowa analiza obciążenia w oparciu o standardowe pozycje ciała przyjmowane podczas pracy, z uwzględnieniem wartości sił zewnętrznych. Metoda ta oparta jest na klasyfikacji położenia pleców, ramion i nóg podczas kolejnych wykonywanych czynności pracy. Do analizy obciążenia wykorzystywana jest także wartość siły zewnętrznej lub masy podnoszonego ładunku. Klasyfikacja siły zewnętrznej jest zależna od płci i wieku pracownika i uwzględnia w zmodyfikowanej wersji metody uregulowania prawne występujące w Polsce.

Klasyfikacja położenia pleców może przybierać wartości od 1 do 4 (Rys. 1). Plecy mogą być wyprostowane, zgięte do przodu, skręcone lub zgięte i skręcone.

Rys. 1. Kody położenia pleców przyjmowane w metodzie OWAS.

Położenie ramion przyjmuje kody od 1 do 3. Ramiona mogą być zaklasyfikowane jako obydwa poniżej stawu ramiennego, jedno ramię powyżej, jedno poniżej stawu ramiennego oraz obydwa powyżej stawu ramiennego (Rys. 2).

Rys. 2. Kody położenia ramion przyjmowane w metodzie OWAS.

Kody położenia nóg przyjmują wartości od 1 do 7. Uwzględniana jest pozycja siedząca, pozycja stojąca z nogami wyprostowanymi, stojąca z jedną nogą wyprostowaną, stojąca z nogami zgiętymi, stająca z jedną nogą zgiętą, klęk na jednym lub obu kolanach i chodzenie (Rys. 3). 

Rys. 3. Kody położenia nóg przyjmowane w metodzie OWAS.

Klasyfikacji podlega również siła zewnętrzna. Zgodnie z metodą OWAS, obciążenie może być klasyfikowane jako 1, gdy siła zewnętrzna ma wartość poniżej 10 kG, w przedziale od 10 kG do 20 kG jest klasyfikowane jako 2, powyżej 20 kG  jako 3 (Tabela 1). Dla potrzeb oceny ryzyka zróżnicowano wartości siły zewnętrznej dla mężczyzn, kobiet i młodocianych opierając się na obwiązujących w Polsce aktach prawnych (Dz.U.1996 nr 114, poz545; Dz. U.1999 nr 85, poz 500; Dz.U.2000 nr26, poz.313).

Tabela 1. Klasyfikacja siły zewnętrznej w metodzie OWAS.

Całkowity kod obciążenia jest czterocyfrowy i składają się na niego kody: położenia pleców, położenia ramion, położenia nóg i siły zewnętrznej.

Kombinacje położeń poszczególnych członów (plecy, ramiona, nogi) z uwzględnieniem siły zewnętrznej  są zgrupowane w czterech kategoriach oceny stanowiska pracy (Tabela 2). Każdej kombinacji uzyskanego wcześniej kodu odpowiada w tabeli jedna cyfra określająca kategorię oceny stanowiska pracy. Aby znaleźć tę liczbę w tabeli, w rubryce „Kod pleców” należy odszukać cyfrę odpowiadającą klasyfikacji położenia pleców, następnie dla zakresu wierszy oznaczonego określoną cyfrą klasyfikacji pleców należy w rubryce „Kod ramion” znaleźć kod odpowiadający położeniu ramion. Zawęża to obszar kolejnych przybliżeń do jednego wiersza. Z kolei, należy znaleźć w rubryce „Kod nóg” obszar odpowiadający klasyfikacji nóg. To samo dotyczy rubryki „Kod siły zewnętrznej”. Wypadkową kodów położenia pleców, ramion, nóg i obciążenia jest cyfra odpowiadająca kategorii oceny stanowiska pracy.

W rezultacie dana czynność jest zakwalifikowana do jednej z czterech kategorii oceny i wynikających z tej oceny działań odnośnie poprawy warunków pracy na tym stanowisku:

Kategoria 1: pozycja lub pozycje przyjmowane podczas pracy są naturalne. Obciążenie jest optymalne lub akceptowalne. Nie ma potrzeby dokonywania zmian na stanowisku.

Kategoria 2: pozycja lub pozycje przyjmowane podczas pracy mogą mieć negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy. Obciążenie jest prawie akceptowalne. Nie ma potrzeby dokonywania zmian na stanowisku, ale należy wziąć pod uwagę konieczność przeprowadzenia takich zmian w najbliższej przyszłości.

Kategoria 3: pozycja lub pozycje przyjmowane w czasie pracy mają negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy. Obciążenie jest duże. Zmiany na stanowisku pracy muszą być przeprowadzone tak szybko jak to jest możliwe.

Kategoria 4: pozycja lub pozycje przy pracy mają bardzo negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy. Obciążenie jest bardzo duże. Zmiany na stanowisku pracy muszą być przeprowadzone natychmiast.

Tabela 2. Kategoria obciążenia OWAS.

Do celów analizy obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego dla każdej z utrzymywanych pozycji istotny jest czynnik czasu tzn. częstość powtarzania i czas trwania określonej czynności. Ocena ryzyka z uwzględnieniem czasu utrzymywania określonych kategorii OWAS w trójstopniowym systemie oceny przeprowadzana jest w oparciu o Tabelę 3.

Zróżnicowane zostały pozycje wymuszona i niewymuszona. Pozycja wymuszona to pozycja, którą narzuca konstrukcja stanowiska pracy lub rodzaj wykonywanych czynności. Nie jest możliwa modyfikacja tej pozycji pod wpływem subiektywnego odczucia pracownika, zgodnie z jego preferencjami. Pozycja niewymuszona to taka pozycja, która może być zmieniana lub modyfikowana zgodnie z poczuciem wygody pracownika.

Tabela 3. Ocena ryzyka w metodzie OWAS.