METODA  OCRA

Metoda oceny ryzyka związanego z wykonywaniem pracy powtarzalnej kończyn górnych oparta na indeksie OCRA służy do określenia całkowitej zalecanej granicznej liczby powtórzeń czynności podstawowych w pracy powtarzalnej zalecanej podczas zmiany roboczej. Do wyznaczenia dopuszczalnej liczby powtórzeń uwzględniane są różne czynniki ryzyka takie jak siła (im większa siła tym mniejsza liczba powtórzeń), pozycja ciała (im większe kąty w stawach tym dłuższy czas potrzebny na wykonanie czynności) i czas odpoczynku (jeżeli rozłożony właściwie w czasie zmiany roboczej zwiększa regeneracje mięśni). Niektóre czynniki dodatkowe mogą zwiększać wymagania odnośnie siły (niewygodne narzędzia lub rękawice) bądź powodować uszkodzenia mięśni i ścięgien (wibracja, kompresja, zimne powierzchnie).

Metoda ma zastosowanie tylko do oceny ryzyka podczas pracy powtarzalnej kończyn górnych i została opracowana z uwzględnieniem wielu ograniczeń. Jednym z najbardziej istotnych jest ograniczenie odnośnie określania i nie uwzględniania położenia ramienia.

Zalecana liczba czynności podstawowych wykonywanych za pomocą kończyn górnych liczona w czasie minuty wyznaczana jest z zastosowaniem zależności matematycznej, będącej iloczynem współczynników odnoszących się do pozycji ciała, wywieranej siły oraz parametrów charakteryzujących wykonywaną pracę.

Podstawowym współczynnikiem jest Współczynnik pozycji ciała (Po_M) określany w oparciu o kombinację czynników takich jak położenie kończyny górnej i czas utrzymywania tego położenia podczas zmiany roboczej. Opis położenia lub ruchu przeprowadzany jest na bazie reprezentacyjnego cyklu pracy zawierającego badane czynności podstawowe. Położenie kończyny górnej opisywane jest z uwzględnieniem pronacji i supinacji łokcia (Rys. 1.), zginania/prostowania łokcia (Rys. 2.), zginania/prostowania oraz przywodzenia/odwodzenia nadgarstka (Rys. 3).

Rys. 1. Pronacja i supinacja przedramienia (PN-EN-1005-5).

Rys. 2 .Zginanie łokcia (PN-EN-1005-5).

Rys. 3. Położenie i ruch w nadgarstku a) zginanie/prostowanie; b) odwodzenie/przywodzenie (PN-EN-1005-5).

Współczynnik pozycji ciała (Po_M) wyznaczany jest poprzez opis pozycji ciała i/lub zmiana tej pozycji oddzielnie dla lewej i prawej kończyny górnej oraz ustalenie czy występuje położenie stawu w strefie zagrożenia (niewygodne pozycje i/lub ruchy wyszczególnione w Tabeli 1) i określenie czasu ich występowania wewnątrz cyklu:

• od 10% do 24% czasu cyklu pracy, przyjęto 1/10 czasu cyklu,
• od 25% do 50% czasu cyklu pracy, przyjęto 1/3 czasu cyklu,
• od 51% do 80% czasu cyklu pracy, przyjęto 2/3 czasu cyklu,
• powyżej 80% cyklu pracy, przyjęto 3/3 czasu cyklu, czyli cały cykl.

Tabela 1. Wartości współczynnika pozycji (Po_M) w zależności od czasu utrzymywania niewygodnych pozycji i ruchów kończyn górnych.

Powtarzalność wykonywanych czynności pracy charakteryzowana jest przez Współczynnik Powtarzalności (Re_M). Wówczas gdy zadanie wymaga wykonywania kończynami górnymi tych samych czynności podstawowych przez przynajmniej 50% czasu cyklu lub gdy czas cyklu jest krótszy niż 15 s, wartość Współczynnika Powtarzalności (Re_M)wynosi 0,7. w innym przypadku Re_M wynosi 1.

Współczynnik czynników dodatkowych (Ad_M) obliczany jest wówczas, gdy występują także czynniki o innym charakterze niż biomechaniczne, które powinny być uwzględnione w ocenie ryzyka. Czynniki te mogą, ale nie zawsze występują podczas wykonywania pracy powtarzalnej. Do czynników dodatkowych należą:

• używanie narzędzi wibracyjnych (nawet tylko podczas ograniczonego czasu),
• wymaganie dużej precyzji (z tolerancją 1-2 mm podczas pozycjonowania obiektu),
• zlokalizowany nacisk na struktury anatomiczne ręki lub przedramienia przez narzędzia, przedmioty bądź elementy stanowiska pracy,
• występowanie zimna lub mrozu,
• używanie rękawiczek, które wpływają na wygodę wykonywania czynności podczas pracy,
• śliska powierzchnia obiektów,
• wymagania nagłych i szybkich ruchów z użyciem siły,
• czynności podstawowe wymagają uderzeń (takich jak uderzanie młotkiem lub ręką o twarde powierzchnie),

Ocenę czynników dodatkowych rozpoczyna się od zdefiniowania warunków optymalnych, takich jakie występują przy braku czynnika, bądź jego obecności w ograniczonym zakresie (do 24% czasu trwania cyklu). W takim przypadku Współczynnik czynników dodatkowych (Ad_M) wynosi 1. Wraz ze wzrostem czasu oddziaływania czynnika bądź czynników wartość współczynnika Ad_M maleje i wynosi:

• 0,95 jeżeli jeden lub więcej czynników dodatkowych występuje przez 1/3 (od 25% do 60%) czasu trwania cyklu,
• 0,90 jeżeli występuje jeden lub więcej czynników dodatkowych przez 2/3 (od 61% do 80%) czasu trwania cyklu,
• 0,80 jeżeli występuje jeden lub więcej czynników dodatkowych przez 3/3 (więcej niż 80%) czasu trwania cyklu.

Siła wywierana w poszczególnych cyklach pracy wyrażana jest przez Współczynnik siły (Fo_M). Współczynnik ten, w przypadku znanej populacji użytkowników, może zostać określony za pomocą skali Borga. W przypadku nieznanej, zakładanej populacji pracowników współczynnik siły może zostać także określony poprzez odniesienie siły wywieranej do siły określonej jako maksymalna dla ogólnej populacji pracowników. Ocena siły powinna dotyczyć każdej czynności składającej się na cykl pracy. Wartość współczynnika siły (Fo_M) z uwzględnieniem skali Borga określana jest na podstawie Tabeli 2.

Tabela 2. Wartość współczynnika siły (Fo_M) dla różnych poziomów sił podczas cyklu pracy

Współczynnik odpoczynku (Rc_M) służy do uwzględnienia w ocenie liczby czynności wykonywanych podczas pracy udziału liczby godzin w czasie zmiany roboczej bez odpowiedniego odpoczynku. Określenie wartości tego współczynnika wymaga obserwacji każdej z godzin pracy składającej się na zmianę roboczą. Należy policzyć liczbę godzin bez odpoczynku i na podstawie Tabeli 3 określić współczynnik odpoczynku.

Tabela 3. Współczynnik odpoczynku (Rc_M) określany na podstawie liczby godzin pracy bez odpoczynku.

Podczas zmiany roboczej całkowity czas trwania pracy powtarzalnej jest ważnym czynnikiem całkowitego ryzyka powstawania dolegliwości kończyn górnych. Wówczas, gdy czynności powtarzalne wykonywane są przez okres od 240 do 480 minut Współczynnik czasu pracy powtarzalnej (Du_M) wynosi 1. W przypadkach, gdy podczas zmiany roboczej czynności powtarzalne wykonywane są dłużej, współczynnik czasu pracy powtarzalnej określany jest na podstawie Tabeli 4.

Tabela 4. Współczynnik czasu pracy powtarzalnej (Du_M) w zależności od czasu wykonywania pracy powtarzalnej podczas zmiany roboczej.

Zalecana liczba czynności podstawowych liczona w czasie minuty (RF) wyznaczona jest z zastosowaniem zależności będącej iloczynem wszystkich współczynników opisujących wykonywane czynności powtarzalne i mogących mieć wpływ na obciążenie pracownika i ryzyko powstawania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych:

RF= CF · Po_M · Re_M · Ad_M · Fo_M · (Rc_M · Du_M)

gdzie:

CF – stała wyrażająca liczbę czynności podstawowych wykonywanych w czasie jednej minuty, stosowana jako wartość odniesienia, wynosi 30 razy/minutę,

Po_M – współczynnik pozycji ciała,

Re_M – współczynnik powtarzalności,

Ad_M – współczynnik wyrażający czynniki dodatkowe,

Fo_M – współczynnik siły,

Rc_M – współczynnik wyrażający okres odpoczynku,

Du_M – współczynnik czasu trwania każdej z czynności powtarzalnej.

Zalecana liczba czynności podstawowych obliczana jest z przyjęciem zasady, że w warunkach idealnych, czyli wówczas gdy wartości wszystkich współczynników wynoszą 1, wartość RF=CF czyli 30 razy/minutę. Im mniejsze są wartości współczynników tym mniejsza jest wartość RF.

Indeks OCRA wyraża wskaźnik narażenia, który jest wynikiem stosunku liczby czynności podstawowych podczas wykonywania czynności pracy (FF) odniesionej do liczby powtórzeń czynności powtarzalnych (RF). Stąd też może zostać wyznaczony zgodnie z zależnością:

OCRA = FF/RF

gdzie:

RF – zalecana liczba czynności podstawowych liczona w czasie minuty wyznaczona z zastosowaniem zależności,

FF – częstotliwość odniesienia określana jako FF=(NTC*60)/FCT,

FCT - przewidywany czas trwania cyklu w sekundach,

NTC - liczba czynności podstawowych (dla każdej kończyny górnej) potrzebnej do wykonywania czynności podczas jednego cyklu.

Ryzyko wynikające z wykonywania czynności pracy zależy bezpośrednio od wartości OCRA i oceniane jest zgodnie z Tabelą 5.

Tabela 5. Ocena ryzyka w zależności od wartości indeksu OCRA.

Podsumowując, można stwierdzić, iż głównymi ograniczeniami metody OCRA jest to że odnosi się ona tylko do prac powtarzalnych. Metoda uwzględnia tylko kończyny górne bez uwzględnienia obszaru barków, co znacznie ogranicza kompleksową ocenę a ponadto traktuje w taki sam sposób i stosując takie same kryteria, różne czynności. Główne zarzuty odnoszą się do stopnia złożoności metody. Zarzuca się że proponowana metoda jest zbyt skomplikowana, a także istnienia luk w dowodach naukowych odnośnie przyjętych kryteriów do stref ryzyka. Metoda została uwzględniona w normie EN 1005-5.