PRACA MOBILNA OPARTA NA TECHNOLOGIACH INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH (ICT) - NOWE WYZWANIA I ZAGROŻENIA

Autorzy: mgr Marcin Drabek, dr n.med. Małgorzata Waszkowska, Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Instytut Medycyny Pracy im. prof. Nofera, Kontakt: drabek@imp.lodz.pl,
Źródło: Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, 2018, nr 5, s. 22-26, DOI: 10.5604/01.3001.0012.0414

Stosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w wielu dziedzinach gospodarki przynosi wiele korzyści: powstanie nowych zawodów i rozwój nowych dziedzin usług, a także nowych form zatrudnienia (np. praca mobilna), wzrost elastyczności i autonomii w pracy, sprzyja utrzymaniu zdolności do pracy, wysokiej wydajności i innowacyjności pracowników, co wpływa na efektywność przedsiębiorstwa. Jednakże wykorzystywanie ICT powoduje wzrost wymagań pracy, przeciążenie pracą, konfliktem ról, stałą koniecznością uczenia się, zacieranie granic praca-życie, sprzyja izolacji zawodowej i społecznej, wypaleniu zawodowemu, uzależnieniu od Internetu i in. Dlatego konieczne jest podjęcie działań zapobiegawczych: prowadzenie okresowej oceny środowiska pracy i jego wpływu na funkcjonowanie pracowników pozwalające na wprowadzanie stosowne modyfikacji.

Słowa kluczowe: praca mobilna, technologie informacyjno-komunikacyjne, zatrudnienie, wymagania pracy

Wstęp

W ciągu ostatnich dwóch dekad nastąpił znaczny postęp w zakresie rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), a coraz szersze zastosowanie narzędzi je wykorzystujących zmienia nasze życie i codzienne funkcjonowanie. Dotyczy to komputerów czy telefonów, ale również systemów internetowych i satelitarnych, które wykorzystuje się w celu wyszukiwania, magazynowania, rozpowszechniania informacji w postaci danych liczbowych, tekstowych itp. [1]. Przekazywanie danych i informacji w czasie rzeczywistym, za sprawą wszechobecnych technologii ICT, umożliwia ludziom komunikowanie się ze sobą w dowolnym miejscu i czasie, co ma wpływ nie tylko na funkcjonowanie osobiste, ale i na wykonywanie obowiązków zawodowych.

Wzrost liczby mobilnych technologii i dostępu do różnego rodzaju mediów komunikacyjnych, głównie za pomocą coraz powszechniej dostępnych urządzeń mobilnych, takich jak smartfony i tablety, to kluczowe powody powstawania nie tylko nowych specjalizacji zawodowych (np. inżynier blockchain, specjalista ds. mediów społecznościowych czy inżynier wirtualnej rzeczywistości), ale i nowych form organizacji pracy, np. pracy mobilnej.

Z raportu unijnego Working anytime, anywhere: The effectson the world of work [2] wynika, że w światowej czołówce krajów, w których najczęściej wykonuje się pracę mobilnie są: Japonia, Stany Zjednoczone, Finlandia, Holandia i Szwecja. W krajach Europy środkowej i południowej (Niemcy, Węgry, Włochy, Hiszpania) i w Argentynie częstotliwość takiej pracy jest najniższa, co można tłumaczyć różnicami w zakresie rozpowszechnienia nowych technologii i dostępu do Internetu, relatywnie niższym poziomem umiejętności pracowników w zakresie ICT, strukturą gospodarczą, relatywnie niskim poziomem produktu krajowego brutto (PKB), położeniem geograficznym i niższą kulturą pracy (w tym modelami zarządzania) w różnych zawodach lub sektorach.

W cytowanym raporcie zamieszczono również statystyki dotyczące odsetka pracowników w 28 państwach Unii Europejskiej, którzy wykonują pracę telepracę i/lub pracę mobilną za pomocą ICT. Było ich w 2015 r. 17%, z czego: 3% wykonywało regularną telepracę, 5% pracę poza siedzibą pracodawcy i najczęściej poza domem, a 10% stanowiła grupa „okazjonalnych" telepracowników i/lub pracowników mobilnych. Najwyższe odsetki telepracowników/pracowników mobilnych zanotowano w Danii (37%), Szwecji (33%) i Holandii (30%), najniższe zaś we Włoszech (7%) i Grecji (9%). W Polsce odsetek ten wyniósł, podobnie jak w Czechach i Słowacji - tylko 10% [2]. Jednak w Polsce w ostatnich latach zaobserwowano bardzo dynamiczny wzrost zatrudnienia w samym sektorze ICT, który spowodował, że w 2014 r. liczba zatrudnionych przekraczała 315 tysięcy, co stanowiło ok. 5% wszystkich zatrudnionych w tej branży w UE. Najliczniejszymi pracodawcami są duże przedsiębiorstwa (73,6%), zaś główny segment branży stanowi telekomunikacja. Prognozuje się, że w najbliższym czasie nastąpi znaczący rozwój wzrost znaczenia polskich specjalistów na rynku europejskim w takich obszarach, jak produkcja samochodów hybrydowych, inteligentny transport, branża gier, telemedycyna [3].

Literatura na temat czynników środowiska pracy osób, pracujących mobilnie z wykorzystaniem ICT, choć jeszcze niezbyt obszerna, wskazuje, że mają one znaczenie dla zdrowia i funkcjonowania pracowników.

Celem artykułu jest opisanie charakterystyki pracy mobilnej, wykonywanej przy użyciu nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz odpowiedź na pytanie: jakie korzyści niesie ona ze sobą, a jakie może powodować zagrożenia (zarówno dla jednostki, jak i organizacji). Ponadto wskazano możliwości zapobiegania i zwalczania ich skutków.

Praca mobilna oparta na technologiach ICT

Praca mobilna oparta na technologiach informacyjno-komunikacyjnych (ICT-based mobile work) odnosi się do organizacji pracy wykonywanej przynajmniej częściowo, ale regularnie, poza „głównym biurem", tj. siedzibą pracodawcy lub osobistym biurem domowym, przy użyciu technologii ICT do łączności online z systemami komputerowymi firmy. Praca tego rodzaju odbywa się w dowolnym miejscu i czasie, w zależności od jej rodzaju, zadań, harmonogramu i trybu życia pracownika [4].

Jest ona uważana za szczególny rodzaj telepracy [5,6]. Od typowej telepracy, wykonywanej w ściśle określonej lokalizacji (np. tylko w domu) odróżnia ją możliwość wykonywania w różnych miejscach. Pracownicy mobilni to pracownicy, których zadania mogą być realizowane w dowolnym miejscu, a oni sami mogą być opłacani wyłącznie na podstawie wykonanej pracy i poniesionych kosztów. W większości przypadków ich praca realizowana jest na podstawie standardowych pełnoetatowych umów o pracę, na czas nieokreślony, w których uwzględnia się pewną ogólną elastyczność co do miejsca/sposobu wykonywania pracy. Zatem możliwość wykonywania pracy poza biurem nie musi być formalnie zapisana w umowie, a gdy np. pracownik chce z takiej możliwości skorzystać, wystarczy, że odpowiednio wcześniej (np. z tygodniowym wyprzedzeniem) poinformuje o tym swojego przełożonego i/lub współpracowników[6].

Praca mobilna oparta na ICT może być wykonywana, gdy istnieje techniczna możliwość realizacji obowiązków służbowych poza miejscem pracy pracodawcy lub innym stałym miejscem pracy. Co więcej, czynności i zadania pracowników mobilnych różnią się od siebie znacznie w zależności od branży i zawodu. Na przykład dla pracowników biurowych i naukowych szczególnie ważny jest dostęp do poczty elektronicznej, podczas gdy pracownicy zatrudnieni np. w obsłudze technicznej, czy służbie zdrowia muszą mieć możliwość łączności z systemami komputerowymi swojej firmy głównie przy użyciu specjalnych aplikacji [6]. Niejednokrotnie pracownicy muszą również mieć możliwość uzyskania dostępu do związanych z pracą firmowych systemów komunikacji i wymiany informacji niezależnie od miejsca i czasu. W tym celu pracodawca musi im zapewnić istnienie tzw. „danych w chmurze", czyli technologii umożliwiającej zdalny dostęp do pożądanych informacji za pomocą urządzeń mobilnych, a także ustanowić procedury takiego sposobu komunikacji i wymiany informacji [6]. Ponadto właściwa organizacja takiej pracy możliwa jest w warunkach kultury pracy bazującej na zaufaniu pracodawcy do pracowników, przez co należy rozumieć skłonność pracodawcy do przekazywania im obowiązków i akceptacji przynajmniej częściowej utraty bezpośredniej kontroli nad ich realizacją. Pracownicy z kolei muszą być wstanie samodzielnie zorganizować swoją pracę i zarządzać nią.

Praca mobilna na obszarze UE jest najbardziej rozpowszechniona w przedsiębiorstwach międzynarodowych, a sekcje gospodarki, w których częściej występuje to: ICT, przemysł (w szczególności: motoryzacyjny, lotniczy, budowlany), architektura, służba zdrowia i produkcja [7]. Firmy świadczące usługi intelektualne w dziedzinie technologii informatycznych, takie jak programowanie, reklama i publikacja treści w Internecie korzystają z pracy mobilnej w najszerszym zakresie. Praca mobilna oparta na ICT jest najbardziej powszechna w tych dziedzinach, w których wykonywana jest praca „kreatywna" (na przykład sztuki audiowizualne, dziennikarstwo i design), jednak szwedzcy i norwescy eksperci postrzegają ją bardziej powszechnie, jako nowy wyraźny trend w różnorodnych sektorach i zawodach [6].