Neurofizjologiczne wskaźniki reakcji pracownika na sytuacje stresogenne podczas pracy umysłowej

Kierownik projektu: dr inż. Joanna Kamińska

Streszczenie projektu:

Głównym celem projektu było opracowanie wskaźników różnicujących oddziaływanie sytuacji stresogennych (pozytywnych i negatywnych) na percepcję wzrokową oraz przebieg sygnału elektroencefalograficznego (EEG) pracowników wykonujących pracę umysłową.

Badania przeprowadzono w grupie 36 osób (20 kobiet i 16 mężczyzn) w wieku od 20 do 35 lat. Obejmowały one rejestrację okulograficzną wzrokowej aktywności percepcyjnej (wykorzystano okulograf firmy SMI) oraz bioelektrycznej czynności mózgu (aparatura firmy G.Tec) w sytuacji stresogennej (obrazy o walencji pozytywnej i negatywnej), a także badania subiektywnego odczuwania wpływu sytuacji stresogennych (Skala Grandjeana oraz Skala Uczuć Pozytywnych i Negatywnych SUPIN) przez osoby wykonujące pracę umysłową. Osoby badane miały prezentowane obrazy (zdjęcia z bazy NAPS) w wariancie pozytywnym i negatywnym, a następnie miały za zadanie zapamiętać 8 słów (faza kodowania) oraz odpowiedzieć na pytanie z nimi związane (faza wydobywania). W trakcie prezentacji bodźców wzrokowych na ekranie monitora rejestrowano sygnał EEG oraz ruchy gałek ocznych, a przed każdym wariantem badań (pozytywnym lub negatywnym) i po nim przeprowadzano badania kwestionariuszowe.

	Projekt I.N.02. Czas reakcji (a) oraz procent poprawnych kliknięć (b) w wariancie pozytywnym i negatywnym badań (p < 0,05)

W zakresie efektywności pracy umysłowej (poprawność odpowiedzi w fazie wydobywania) obserwowano krótszy czas reakcji i większy procent poprawnych kliknięć w wariancie negatywnym. W odniesieniu do zarejestrowanych parametrów okoruchowych uzyskane wyniki wskazują, że w obu wariantach im dłuższy był czas i amplituda sakad podczas fazy kodowania, tym krótszy był czas reakcji (udzielenia odpowiedzi) w trakcie fazy wydobywania.

Podczas fazy kodowania (pierwsza sekunda) w wariancie pozytywnym większe rozproszenie fiksacji związane było z większą poprawnością wykonania zadania. W wariancie negatywnym zaobserwowano więcej korelacji parametrów okoruchowych z poprawnością wykonania – dłuższy czas mrugnięć związany był z mniejszą poprawnością wykonania zadania, natomiast długość ścieżki wzroku, długość czasu sakady i jej prędkość związane były pozytywnie z poprawnością wykonania zadania.

W fazie wydobywania w obu wariantach obserwowano, że im dłuższe czasy fiksacji, tym krótszy czas reakcji. Natomiast im więcej było w fazie wydobywania sakad, tym dłuższe były czasy reakcji. W wariancie negatywnym zaobserwowano, że im dłuższy czas fiksacji i rozproszenie fiksacji, tym większa poprawność. Natomiast im więcej było fiksacji i sakad, a także im dłuższy był czas sakad i dłuższe opóźnienie sakady, tym niższa była poprawność wykonania.

Analiza bioelektrycznej czynności mózgu osób poddanych sytuacji stresogennej podczas pracy umysłowej wykazała jedynie nieznaczny wpływ obrazów negatywnych i pozytywnych na zarejestrowane parametry EEG. Analiza potencjałów wywołanych wykazała, że potencjały P300 i LPP były wyższe w odpowiedzi na obrazy emocjonalne w wariancie negatywnym niż pozytywnym. Z kolei analiza sygnału w paśmie 3–30 Hz wykazała, że w wariancie negatywnym wzrost mocy sygnału w paśmie theta (przednia środkowa theta) był wyższy niż w wariancie pozytywnym. Nie zaobserwowano różnic istotnych statystycznie dla wskaźnika asymetrii alfa.

Podsumowując wyniki badań, stwierdzono, że bodźce emocjonalne wpływają na parametry okoruchowe oraz (w mniejszym stopniu) także na parametry elektroencefalograficzne oraz że większe oddziaływanie na odczucia subiektywne uczestników badań obserwowano w wariancie negatywnym sytuacji stresogennej niż w wariancie pozytywnym.

W ramach realizacji projektu opracowano i wydano drukiem poradnik przekazujący informacje dotyczące obciążenia pracownika umysłowego oraz propozycje działań profilaktycznych. Uzupełnieniem do poradnika są również materiały informacyjne na stronę internetową, zawierające zalecenia w zakresie organizacji pracy i zestaw ćwiczeń fizycznych pomocnych w zapobieganiu dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego spowodowanym długotrwałym przyjmowaniem pozycji siedzącej. Materiały udostępniono na stronach internetowych CIOP-PIB. Ponadto opracowano tematyczną ulotkę w formie zakładki do książki. Opracowano także materiały szkoleniowe dotyczące tej tematyki, które zaprezentowano na szkoleniach prowadzonych w ramach Centrum Edukacyjnego CIOP-PIB.

Wyniki projektu przedstawiono w 1 publikacji w czasopiśmie krajowym i 2 publikacjach przygotowanych do czasopism o zasięgu międzynarodowym oraz zaprezentowano w referatach na 2 konferencjach międzynarodowych.

Jednostka: Pracownia Biomechaniki

Okres realizacji: 01.01.2017 – 31.12.2019