Szczegółowo o Środkach Ochrony Indywidualnej
DOBÓR ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Materiały informacyjne dotyczące prawidłowego doboru i zasad użytkowania sprzętu ochrony układu oddechowego wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznej

Opracowała: dr inż. Agnieszka Brochocka

W celu zmniejszenia skutków narażenia na szkodliwe jednoczesne działanie aerozoli i par substancji organicznych w środowisku pracy podejmuje się szereg działań profilaktycznych o charakterze ergonomicznym, technicznym oraz organizacyjnym. Do najskuteczniejszych środków profilaktycznych w zagrożeniach tymi czynnikami, przenoszonymi drogą powietrzną, należą sprawnie działające systemy wentylacyjne. Jednakże w wielu przypadkach, stosowanie tych systemów nie jest możliwe ze względu na charakter czynności zawodowych pracowników. W takich przypadkach dostarczanie pracownikom prawidłowo dobranych środków ochrony układu oddechowego staje się podstawowym obowiązkiem pracodawcy. Należy jednak podkreślić, że dobór ten nie jest łatwy. Aby sprzęt ochronny właściwie mógł spełniać swoje funkcje, powinien:
- Zostać prawidłowo dobrany do istniejącego zagrożenia. Polega to na zidentyfikowaniu zanieczyszczeń powietrza występujących lub mogących powstać na poszczególnych stanowiskach pracy oraz na ustaleniu ich wpływu na organizm człowieka.
- Odpowiadać warunkom panującym na danym stanowisku pracy,
- Odpowiadać wymaganiom ergonomicznym i uwzględniać stan zdrowia pracownika,
- Być dopasowany indywidualnie do użytkownika.

Użytkownicy sprzętu ochrony układu oddechowego, służby BHP oraz inspektorzy PIP dokonując doboru sprzętu powinni z instrukcji użytkowania wiedzieć jaki typ sprzętu powinien być zastosowany do zagrożeń panujących na stanowiskach pracy wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznych poniżej i powyżej Najwyższego Dopuszczalnego Stężenia NDS substancji szkodliwych, które definiowane jest jako:
Wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

1. Sprzęt filtrującopochłaniający wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznej poniżej NDS

Rodzaj sprzętu filtrującopochłaniającego


W przypadku stosowania sprzętu ochrony układu oddechowego wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznej poniżej NDS będzie to półmaska filtrująca z warstwą włókniny zawierającej węgiel aktywny o odpowiedniej zdolności pochłaniania spełniająca wymagania normy przedmiotowej EN 149:200+A1:2009 dotyczącej półmasek filtrujących. Przykłady tego typu półmasek filtrujących przedstawiono na rysunku 1.

 
Rysunek 1. Półmaski filtrujące z warstwą węgla aktywnego


W przypadku sprzętu filtrującopochłaniającego stosowanego poniżej NDS zachodzi jednak pytanie jak skorzystać z dodatkowych informacji w instrukcji użytkowania, gdy producent podaje, że sprzęt może być stosowany poniżej NDS.


1.1.2 Ogólne zasady doboru sprzętu filtrującego

 
półmaska filtrująca z zaworem                    półmaska filtrująca bez zaworu


Sprzęt filtrujący dobieramy w zależności od stężenia aerozolu na stanowisku pracy posługując się krotnością przekroczenia wartości NDS danej substancji.
Aby dokonać właściwego doboru klasy ochronnej półmaski filtrującej należy przede wszystkim dokładnie rozpoznać zagrożenia, jakie występują na stanowiskach pracy. Wiąże się to z określeniem rodzaju zanieczyszczeń oraz pomiarem ich stężeń i ustaleniem maksymalnych wartości występujących w czasie dnia pracy w danym środowisku pracy. Pomiary te należy odnieść do wartości NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia), bowiem od krotności przekroczenia NDS zależy klasa ochronna sprzętu. Im większe przekroczenie wartości NDS tym większym wskaźnikiem ochronnym powinien charakteryzować się półmaska filtrująca.

Miarą skuteczności sprzętu filtrującego jest jego klasa ochronna:
Klasa P1 - sprzęt o małej skuteczności ochronnej - chroni układ oddechowy przed aerozolami, których stężenie fazy rozproszonej nie przekracza czterokrotnie ustalonej dla nich wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (4xNDS).

Klasa P2 - sprzęt o średniej skuteczności ochronnej - - chroni układ oddechowy przed aerozolami, których stężenie fazy rozproszonej nie przekracza dziesięciokrotnie ustalonej dla nich wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (10xNDS).

Klasa P3 - sprzęt o wysokiej skuteczności ochronnej - chroni układ oddechowy przed aerozolami, których stężenie fazy rozproszonej nie przekracza dwudziestokrotnie ustalonej dla nich wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (20xNDS).

Bardzo często producenci w swoich instrukcjach użycia podają, że półmaska dodatkowo chroni przez parami i gazami poniżej NDS, ale nie podają jej zdolności pochłaniania wyrażonej minimalnym czasem ochronnego działania wobec substancji szkodliwych.

Każdy producent w instrukcji użytkowania powinien podać minimalny czas ochronnego działania sprzętu w określonych warunkach badań np. przy określonym stężeniu substancji szkodliwej i objętościowym natężeniu przepływu powietrza lub całkowitej masie pochłoniętej substancji szkodliwej, co pozwoli na określenie czasu jego użytkowania.

W przypadku, gdy zdolność pochłaniania półmaski filtrującej klasy FFP3 jest na poziomie minimalnego czasu ochronnego działania wynoszącego kilkadziesiąt minut (np. 40 minut), to powinna być ona stosowana do ochrony układu oddechowego wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznych na stanowiskach pracy, gdzie stężenie par organicznych jest poniżej NDS a  łączny czas efektywnej pracy wynosi kilka minut nie przekraczając minimalnego czasu ochronnego działania półmaski.

W przypadku, gdy zdolność pochłaniania półmaski filtrującej jest na poziomie minimalnego czasu ochronnego działania wynoszącego kilka minut (np. 3 minuty), to powinna być ona stosowana tylko dla poprawy komfortu użytkowania poprzez eliminację nieprzyjemnych zapachów.

1.1.3 Znakowanie półmasek filtrujących
Znakowanie półmasek filtrujących składa się z następujących symboli:
- FFP1, FFP2, FFP3 – oznaczają  pierwszą , drugą i trzecią klasę ochronną;
-NR – oznacza, że wyrób przeznaczony jest do jednokrotnego użycia;
- R -  oznacza, że wyrób przeznaczony jest do wielokrotnego użycia;
- D – oznacza, że wyrób spełnia wymagania zatkania.
Dodatkowo zawiera informacje dotyczące:
- datowanego numeru normy europejskiej,
- identyfikacji producenta, dostawcy lub importera poprzez nazwę, znak firmowy lub    inne środki identyfikacji,
- oznaczenia modelu producenta.

Sprzęt filtrującopochłaniający wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznej powyżej NDS
       
półmaska z filtropochłaniaczem    maska z filtropochłaniaczem

Rodzaj sprzętu filtrującopochłaniającego
Do sprzętu ochrony układu oddechowego wobec jednoczesnego działania aerozoli i par substancji organicznej zaliczamy oczyszczający sprzęt ochrony układu oddechowego posiadający właściwości filtrujące jak i pochłaniające. Takim sprzętem są:
  • filtropochłaniacze par organicznych skompletowane z odpowiednią częścią twarzową w postaci: maski, półmaski, ćwierćmaski , ustnika;
  • półmaski filtrującopochłaniające;
  • sprzęt z dodatkowym źródłem zasilania w postaci: sprzętu ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażonego w maski, półmaski lub ćwierćmaski oraz sprzętu z wymuszonym przepływem powietrza wyposażonego w hełmy lub w kaptury.

Filtropochłaniacz
    Filtropochłaniacz samodzielnie nie chroni układu oddechowego. Dopiero po skompletowaniu (jednego lub dwóch filtropochłaniaczy) z odpowiednią częścią twarzową stanowi sprzęt o zróżnicowanym stopniu skuteczności ochrony.

Filtropochłaniacze powinny spełniać wymagania normy PN-EN 14387+A1:2008 (EN 14387:2004+A1:2008) „Sprzęt ochrony układu oddechowego – Pochłaniacze i filtropochłaniacze – Wymagania, badanie, znakowanie”.
Poniżej na rys. 2 i 3 podajemy kilka przykładów filtropochłaniaczy stosowanych do jednoczesnego oczyszczania powietrza z aerozoli i par substancji organicznych:

       
Rys. 2. Filtropochłaniacze do kompletowania z jednofiltrową częścią twarzową
       
Rys. 3. Filtropochłaniacze do kompletowania z dwufiltrową częścią twarzową

Półmaska filtrującopochłaniająca
    Półmaski filtrującopochłaniające stanowią kompletny sprzęt ochrony układu oddechowego. Osłaniają one nos, usta i podbródek użytkownika. Składają się całkowicie lub w zasadniczej części z materiału filtrującopochłaniającego lub zawierają część twarzową, w której pochłaniacz stanowi nierozłączną część tego sprzętu, a filtry mogą być wymienne.
Półmaski filtrującopochłaniające powinny spełniać wymagania normy PN-EN 405:2005 „Sprzęt ochrony układu oddechowego – półmaski pochłaniające lub filtrującopochłaniające z zaworami – Wymagania, badanie, znakowanie”. Przykłady tego typu półmasek przedstawiono na rys.4.


Rys. 4. Filtropochłaniacze do kompletowania z jednofiltrową częścią twarzową

Sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza
    Filtrującopochłaniający sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza (rys. 5) składa się z elementu oczyszczającego (filtropochłaniacza), części twarzowej w postaci maski, półmaski lub ćwierćmaski oraz dmuchawy noszonej przez użytkownika. Dmuchawa połączona jest z częścią twarzową bezpośrednio lub za pomocą giętkiego węża, a jej zadaniem jest wspomaganie przepływu powietrza przez element oczyszczający. Może być używany również bez włączenia nawiewu.
       
Rys. 5. Sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza


Zaleca się stosowanie tego typu sprzętu podczas prac, w których występuje czasowe nasilenie zanieczyszczenia, ponieważ pozwala on na zmienne w czasie regulowanie stopnia skuteczności. Dzięki dodatkowemu efektowi chłodzenia, który otrzymujemy w trakcie używania nawiewu, znacznie poprawia się komfort oddychania w trakcie prac prowadzonych w zanieczyszczonej atmosferze i uciążliwych warunkach klimatycznych.

Filtrującopochłaniajacy sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza powinien spełniać wymagania zawarte w normie PN-EN 12942:2002/A2:2008 „Sprzęt ochrony układu oddechowego - Oczyszczający sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w maski, półmaski lub ćwierćmaski - Wymagania, badanie, znakowanie”.

Sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza
    Filtrującopochłaniający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza (rys. 6) składa się z części twarzowej w postaci kaptura lub hełmu, do której (za pomocą dmuchawy noszonej przez użytkownika na pasie nośnym) dostarczane jest powietrze poprzez element oczyszczający (filtropochłaniacz) i giętki wąż.
       
Rys. 6. Filtrującopochłaniający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza


Sprzęt ten spełniając wymagania odpowiednich norm, stanowi jednoczesną ochronę układu oddechowego, oczu, twarzy i głowy użytkownika. Znajduje zastosowanie głównie na stanowiskach spawania, w przemyśle chemicznym i wydobywczym. Jego dodatkową zaletą jest to, że może być stosowany przez osoby o nietypowym kształcie twarzy lub noszące zarost.

Filtrującopochłaniający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza powinien spełniać wymagania zawarte w normie PN-EN 12941:2002/A2:2008 „Sprzęt ochrony układu oddechowego-Oczyszczający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w hełm lub kaptur-Wymagania, badanie, znakowanie”.

1.2.2 Ogólne zasady doboru sprzętu filtrującopochłaniającego
   
Sprzęt filtrującopochłaniający (filtropochłaniacze, półmaski filtrującopochłaniające, sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza) dobieramy wg zasad odnoszących się do:
• sprzętu filtrującego tzn. w zależności od stężenia aerozolu - posługując się krotnością przekroczenia wartości NDS danej substancji ( rodzaj i klasa sprzętu) przedstawionych w rozdziale 6.1.1.
• sprzętu pochłaniającego tzn. w zależności od rodzaju gazu i/lub pary występujących w powietrzu na stanowisku pracy (typ sprzętu) i ich stężenia objętościowego (klasa sprzętu).

Klasę ochronną sprzętu filtrującego możemy określić w oparciu o nominalny wskaźnik ochronny NPF, który wyznaczany jest laboratoryjnie poprzez całkowity przeciek wewnętrzny aerozolu testowego chlorku sodu

gdzie: CPW – całkowity przeciek wewnętrzny aerozolu NaCl wyrażony w %


Nominalny wskaźnik ochrony, niezależnie od rodzaju sprzętu, jest co do wartości równy odwrotności całkowitego przecieku wewnętrznego i jest wielkością niemianowaną, określającą krotność obniżenia stężenia substancji niebezpiecznej pod częścią twarzową sprzętu na skutek zastosowanej ochrony.
W celu ułatwienia wyboru sprzętu o właściwej klasie ochronnej, w tabeli 1 przedstawiono wartości NPF dla sprzętu oczyszczającego.

Tabela 1. Zestawienie wartości NPF dla sprzętu filtrującopochłaniajacego

Rodzaj sprzętu filtrująco-pochłaniającego NPF
Klasa ochrony P1Klasa ochrony P2Klasa ochrony P3
Filtropochłaniacz po skompletowaniu z:      
- półmaską lub ćwierćmaską      49 20  
- maską                         5161000
Półmaska filtrującopochłaniająca-- 20  
Sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza      
- przy wyłączonym zasilaniu               201001000
- przy włączonym zasilaniu                202002000
Sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza  1050 500

Aby właściwie dobrać klasę ochronną sprzętu do zagrożeń występujących na stanowisku pracy, musimy określić relację w jakiej pozostaje stężenie substancji niebezpiecznej do jej dopuszczalnych wartości NDS. Możemy tego dokonać poprzez wyznaczenie minimalnej wartości wskaźnika ochrony MPF.


MPF jest wartością niemianowaną i  określa nam krotność przekroczenia wartości granicznych stężenia substancji  niebezpiecznej. Im większe przekroczenie wartości granicznej, tym wyższą  skutecznością powinien charakteryzować się sprzęt.
 Po wytypowaniu klasy ochronnej i typu  filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego należy dokonać wyboru sprzętu pochłaniającego,  który dobieramy w zależności od:
 -   rodzaju gazu i/lub pary występujących powietrzu na stanowisku pracy (typ  sprzętu),
 -  stężenia objętościowego gazu i/lub pary w atmosferze środowiska pracy (klasa  sprzętu).


W zależności od właściwości  fizykochemicznych i toksycznych gazów i par substancji organicznych występujących  w atmosferze środowiska pracy, wyróżniamy typ A pochłaniacza o temperaturze  wrzenia powyżej 65 °C oznaczony kolorem brązowym.
 Klasa  ochronna pochłaniacza/półmaski pochłaniającej jest miarą skuteczności sprzętu  pochłaniającego:
 Klasa 1 –  sprzęt o niskiej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego  przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 0,1 % obj.
 Klasa 2 - sprzęt o średniej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu  oddechowego przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza  0,5 % obj.
 Klasa 3 – sprzęt o dużej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego  przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 1,0 % obj.
 W przypadku jednoczesnego występowania  mieszaniny aerozoli i par substancji organicznych w powietrzu wdychanym należy  zastosować odpowiedni sprzęt filtrującopochłaniający, który jest kombinacją  powyżej przedstawionych zakresów ochrony. Na przykład sprzęt w postaci  części twarzowej skompletowanej z filtropochłaniaczem typu A1P2 przeznaczony jest jednocześnie do ochrony przed określonymi  przez producenta organicznymi gazami i/lub parami substancji organicznych o  temperaturze wrzenia powyżej 65 °C oraz aerozolami z cząstek stałych i  ciekłych.
 W przypadku sprzętu oczyszczającego w  postaci półmaski filtrującopochłaniającej będzie to półmaska typu FFA1P2.

 Filtrującopochłaniający sprzęt z  dodatkowym źródłem zasilania posiada takie same właściwości ochronne jak  zastosowany w nim element oczyszczający – filtropochłaniacz.


1.2.3  Znakowanie sprzętu filtującopochłaniającego

 Filtropochłaniacz stanowi połączenie  pochłaniacza z filtrem.
 Sposób znakowania sprzętu  filtrującopochłaniającego jest bardzo zbliżony do sposobu znakowania sprzętu pochłaniającego  i filtrującego, co przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2: Sposób znakowania filtropochłaniacza

TypKlasa
sprzętu pochłaniającego
Klasa
sprzętu filtrującego
Kolor
A1, 2 lub 3P1, P2 lub P3Brązowo-biały


Jeśli znakowanie nie jest umieszczone bezpośrednio na obudowie filtropochłaniacza, to powinno być umieszczone na przymocowanej do filtropochłaniacza etykiecie w kolorze brązowo-białym.

Przykład:
A2P3 brązowo-biały
A1P2 brązowo-biały

Dodatkowo zawiera informacje dotyczące:
- oznakowania informującego czy filtropochłaniacz jest przeznaczony do łączenia ze    sprzętem dwufiltrowym,
- datowanego numeru normy europejskiej,
- roku i miesiąca wygaśnięcia dopuszczalnego okresu przechowywania. Koniec okresu przechowywania może być podany w postaci znaku graficznego, gdzie kod „yyy/mm” oznacza rok i miesiąc,
- identyfikacji producenta, dostawcy lub importera poprzez nazwę, znak firmowy lub inne środki identyfikacji,
- odniesienia do informacji dostarczonych przez producenta w postaci zdania: ”patrz informacje producenta” lub odpowiedniego znaku graficznego,
- oznaczenia modelu producenta.

Znakowanie  półmasek filtrującopochłaniających składa  się z:

 - liter FFA oznaczających półmaskę pochłaniającą przeznaczoną do ochrony przed  określonymi przez producenta gazami organicznymi i parami substancji  organicznych, których temperatura wrzenia jest wyższa niż 65°C
 - litery P oznaczającej filt
 i/lub
 - litery D oznaczającej, że półmaska  spełnia wymagania badania zatkania pyłem dolomitowym
     np. EN 405:2001 FFA1P2 D
 - pozostałych  informacji, jak: oznaczenie identyfikujące producenta lub dystrybutora,
 znakiem identyfikującym typ, numerem i  rokiem niniejszej normy europejskiej


Znakowanie  filtrującopochłaniającego sprzętu ze wspomaganiem przepływu powietrza składa się z:
 - liter TM - oznaczających sprzęt ze wspomaganiem  przepływu powietrza,
 - cyfr  1, 2, 3 – oznaczających wytrzymałość węży i połączeń
 + człon dot. filtropochłaniacza (zgodnie z tabelą 2), np. TM2 A1P
 - pozostałych  informacji, które zawiera znakowanie filtropochłaniacza


Znakowanie  filtrującopochłaniającego sprzętu z wymuszonym przepływem powietrza składa się z:
 - liter TH (oznaczających sprzęt z  wymuszonym przepływem powietrza)
 - cyfr  1, 2, 3 – oznaczających wytrzymałość węży i połączeń
 + człon dot. filtropochłaniacza (zgodnie z tabelą 2), np. TH3 A2P
 -  pozostałych informacji, które zawiera znakowanie filtropochłaniacza

 Informacje dotyczące czasu użytkowania sprzętu  filtrującopochłaniającego


Czas użytkowania sprzętu  filtrującopochłaniającego zależy od następujących czynników:
  • typu  filtropochłaniacza/półmaski filtrującopochłaniającej;
  • klasy  ochronnej filtropochłaniacza/ półmaski filtrującopochłaniającej / półmaski  filtrującej;
  • rodzaju  zanieczyszczeń (aerozoli, par i gazów);
  • stężenia  zanieczyszczeń;
  • wilgotności  i temperatury otaczającego powietrza;
  • stopnia  uciążliwości pracy.

Ustalony laboratoryjnie czas  użytkowania dotyczy warstwy ochronnej sprzętu pochłaniającego lub filtrującego  z warstwą zawierająca węgiel aktywny.

 W przypadku warstwy filtrującej istotne  jest określenie czasu jej użytkowania, który uzależniony jest głównie od:

 - rzeczywistych warunków w jakich  warstwa filtrująca jest stosowana
 Na obniżenie skuteczności  i nadmierny wzrost oporu oddychania tego sprzętu, a co za tym idzie skrócenie  czasu użytkowania, może mieć wpływ: znaczne stężenie zapylenia, duża  higroskopijność pyłów, podwyższona wilgotność powietrza, podwyższona  temperatura powietrza oraz wykonywanie ciężkiej pracy.


- klasy ochronnej sprzętu
 W odniesieniu do  poszczególnych klas skuteczności można przewidywać następujące zjawiska podczas  użytkowania sprzętu:
 Sprzęt filtrujący klasy  P1 charakteryzuje  się stosunkowo niskimi oporami oddychania i nie przewiduje się znacznego ich  wzrostu w czasie jednej zmiany roboczej. Zaleca się co najwyżej jedną wymianę  sprzętu w czasie 8-godzinnego dnia pracy
 Sprzęt filtrujący klasy  P2 charakteryzuje  się wyższymi oporami oddychania i w związku z tym może wystąpić wzrost oporu  oddychania w czasie jednej zmiany roboczej. Zaleca się co najmniej jedną wymianę  sprzętu w czasie 8-godzinnego dnia pracy.
 Sprzęt filtrujący klasy  P3 charakteryzuje  się wysokimi oporami oddychania i w związku z tym może nastąpić szybkie  zatkanie powierzchni filtrującej i gwałtowny wzrost oporu oddychania w czasie  jednej zmiany roboczej. Zaleca się co najmniej dwukrotną wymianę sprzętu w  czasie 8‑godzinnego dnia pracy.


Czas użytkowania warstwy filtrującej w  sprzęcie z dodatkowym źródłem zasilania jest limitowany:
 - szybkością zatkania filtrów,
 - czasem działania akumulatorów.


Czas ochronnego działania  (użytkowania) warstwy pochłaniającej/ filtrującej z warstwą zawierająca węgiel  aktywny zależy od następujących czynników:
  • stężenia  par i gazów w powietrzu,
  • pojemności  sorpcyjnej warstwy pochłaniającej,
  • rodzaju  sorbentu węglowego,
  • wilgotności  i temperatury otaczającego powietrza,
  • stopnia  uciążliwości pracy,

Ustalony na podstawie badań  laboratoryjnych czas ochronnego działania sprzętu filtrującopochłaniającego przedstawiono  w tabeli 3 (dla przepływu 30 l/min i stężenia 0,1% i 0,5% obj.):

Tabela 3: Czas ochronnego działania filtropochłaniaczy/półmasek filtrująco-pochłaniających  

Typ i klasa filtro-pochłaniaczaTyp i klasa półmaski filtrująco-pochłaniającejSubstancja testowaMinimalny czas przebicia w warunkach badania
[min]
A1 P1
A1 P2
A1 P3
FFA1P1
FFA1P2
FFA1P3
Cykloheksan (C6H12)70
A2 P1
A2 P2
A2 P3
FFA2P1
FFA2P2
FFA2P3
Cykloheksan (C6H12)35


W  przypadku, gdy zaistnieje konieczność wymiany filtropochłaniaczy w dwufiltrowej  części twarzowej, oba filtropochłaniacze należy wymienić jednocześnie.

W praktyce nie jest możliwe określenie  dokładnego czasu ochronnego działania filtropochłaniacza/półmaski  filtrującopochłaniającej. Dla użytkownika stosowanie sprzętu wiąże się z  trudnościami w określeniu momentu, w którym niezbędna jest wymiana elementu  oczyszczającego, spowodowana bądź nasyceniem sorbentu bądź zapchaniem się  warstwy filtrującej.
 Przyjmuje się, że  filtropochłaniacz/półmaskę filtrującopochłaniającą należy wymienić zawsze  wtedy, kiedy użytkownik wyczuje charakterystyczny smak i/lub zapach dla  substancji chemicznej (występującej w postaci par lub gazu), przed którą  stanowi ochronę bądź wówczas, kiedy użytkownik odczuje znaczny wzrost oporu  oddychania (kiedy nastąpiło znaczne zatkanie warstwy filtrującej).
 Czas użytkowania sprzętu  filtującopochłaniającego z dodatkowym źródłem zasilania jest  limitowany:
 - szybkością zatkania filtrów,
 - szybkością nasycenia warstwy  sorpcyjnej,
 - naładowaniem baterii.
 Wybór skuteczności ochronnej sprzętu  filtrującopochłaniającego jest podstawowym etapem doboru środków ochrony układu  oddechowego, jednakże niewystarczającym do podjęcia ostatecznej decyzji.  Dopiero dokonanie wyboru rozwiązania konstrukcyjnego sprzętu, a nawet ustalenie  czasu jego stosowania i bezkolizyjności w stosunku do innych ochron (np. gogli,  okularów) pozwala uznać proces doboru za zakończony. Wyposażając pracownika w  środki ochrony indywidualnej należy zawsze pamiętać, że ich użytkowanie wiąże  się z odczuwaniem dyskomfortu, co może być przyczyną odrzucenia ochrony przez użytkownika.  Aby temu zapobiec konieczne jest prowadzenie właściwych szkoleń poprzedzających  stosowanie ochron. Istotnym elementem tych szkoleń powinno być informowanie o  zagrożeniach i potencjalnych skutkach nie stosowania środków ochrony układu  oddechowego.

W  przypadku, gdy sprzęt w postaci półmaski filtrującopochłaniającej nie spełnia  wymagań normy w zakresie minimalnego czasu ochronnego działania podanego w  tabeli 3 to jest stosowany do ochrony układu oddechowego wobec jednoczesnego  działania aerozoli i par substancji organicznej poniżej NDS.

1.4 Zasady użytkowania sprzętu filtrującopochłaniającego



Ważne  jest, aby przed stosowaniem filtrującopochłaniającego sprzętu ochrony układu  oddechowego zapoznać się z jego instrukcją użytkowania.


Przed użyciem sprzętu  filtrującopochłaniającego należy sprawdzić:
  • czy  sprzęt jest zapakowany w hermetyczne opakowanie,
  • czy  nie jest on uszkodzony,
  • czy  taśmy nagłowia części twarzowej umożliwiają szczelne jej dopasowanie,
  • czy  nie zostały uszkodzone zawory,
  • czy  elementy oczyszczające (filtropochłaniacze) są w dobrym stanie (nie jest  uszkodzone opakowanie jednostkowe lub obudowa),
  • czy  w sprzęcie z dodatkowym źródłem zasilania bateria uruchamiająca dmuchawę jest  naładowana (jeżeli to konieczne należy ją doładować), czy jest osiągane  minimalne objętościowe natężenie przepływu dostarczanego powietrza (zgodnie z  instrukcją producenta) oraz czy został założony filtropochłaniacz,
  • czy  nie została przekroczona data ważności sprzętu,
  • czy  klasa filtropochłaniacza i część twarzowa zostały dobrane właściwie do  występującego zagrożenia.

Jeżeli  filtropochłaniacze wyposażone są w łącznik, to możliwe jest tylko ich  połączenie z częścią twarzową wyposażoną w  taki sam typ łącznika.


W  przypadku kompletowania filtropochłaniaczy z dwufiltrową częścią twarzową  należy zawsze używać filtropochłaniaczy tego samego typu i tej samej klasy  ochronnej.


Jak  dopasować część twarzową


W celu zapewnienia jak najlepszej  szczelności części twarzowej należy
  •  przed użyciem zapoznać się z instrukcją użytkowania  części twarzowej oraz elementu oczyszczającego i sprawdzić czy nie została  przekroczona ich data ważności oraz nie wykazują uszkodzeń mechanicznych;
  •  dobrać rozmiar półmaski w zależności od  wysokości twarzy;
  • umieścić  ją na twarzy w taki sposób, aby przykrywała usta, nos i podbródek (w przypadku półmaski  filtrującej zawierającej warstwę z węglem aktywnym, półmaski lub ćwierćmaski)  lub całą twarz (w przypadku maski);
  • założyć dolną taśmę nagłowia na szyję,
  • przyłożyć część twarzową  do twarzy i założyć górną część taśmy  nagłowia na potylicę,
  • skorygować położenie części twarzowej  umiejscawiając ją w taki sposób, aby część twarzowa objęła nos i podbródek w  przypadku występowania półmaski oraz całą twarz w przypadku występowania maski;
  • dopasować długość taśm nagłowia tak,  aby zapewniały szczelne przyleganie części twarzowej bez jej deformacji;
  • sprawdzić szczelność części twarzowej.  Aby uszczelnić półmaskę filtrującą i filtrującopochłaniającą, należy oburącz  dopasować uszczelkę nosową.

W celu sprawdzenia szczelności  dopasowania części twarzowej (maski, półmaski, ćwierćmaski), należy zakryć  szczelnie dłońmi wloty elementów oczyszczających i wykonać wdech. Część  twarzowa jest prawidłowo i szczelnie zamocowana jeżeli odczuje się silny opór  wdechu, a jej ścianki przybliżą się do twarzy.

 Następnie należy zakryć  szczelnie dłońmi wyloty zaworów wydechowych i wykonać wydech. Część twarzowa  jest prawidłowo i szczelnie zamocowana jeżeli odczuje się silny opór wydechu a  jej ścianki oddalą się od twarzy.

 Jeżeli część twarzowa  okaże się nieszczelna, należy dopasować ją ponownie i powtórnie sprawdzić jej  szczelność. Gdy nie można uzyskać szczelności, część twarzową należy wymienić  na nową.


Jak  stosować sprzęt z dodatkowym źródłem zasilania


Aby prawidłowo stosować sprzęt z dodatkowym  źródłem zasilania należy:
  • założyć  pas nośny wraz z dmuchawą tak, aby włączniki i wskaźniki znajdujące się na  dmuchawie były łatwo zauważalne i możliwe do łatwej regulacji;
  • dmuchawę  połączyć z wężem oddechowym i nagłowiem;
  • włączyć  dmuchawę i dopiero wówczas nałożyć część twarzową (maskę półmaskę, kaptur,  hełm);
  • dopasować  nagłowie w taki sposób, aby zapewnić stabilne i wygodne noszenie części  twarzowej;
  • po  zakończeniu pracy i wycofaniu się ze strefy zanieczyszczonej zdjąć część  twarzową i dopiero wówczas wyłączyć dmuchawę.

Co  zrobić po zakończeniu pracy


Po zakończeniu pracy należy opuścić  strefę zagrożenia, a następnie  uprzednio  zmontowane elementy oczyszczające (filtropochłaniacze i filtry stosowane w  półmaskach filtrującopochłaniających) należy rozłączyć.

 Półmaski filtrujące zawierające  warstwę z węglem aktywnym przewidziane do jednokrotnego użycia powinny być  zniszczone zgodnie z instrukcją producenta.


Części twarzowe w postaci: półmaski filtrującej  zawierającej warstwę z węglem aktywnym i i uszczelkę po wewnętrznej stronie  czaszy, półmaski filtrującopochłaniające oraz półmaski lub maski z wymiennymi  filtropochłaniaczami  jeżeli przewidziane  są do dalszej eksploatacji, powinny być po uprzedniej dezynfekcji umieszczone w  hermetycznym opakowaniu jednostkowym, jeżeli podaje to w swojej instrukcji  użytkowania producent.


Część twarzową po każdorazowym użyciu  należy umyć środkami myjącymi podanymi przez producenta w instrukcji  użytkowania. Następnie dokładnie wysuszyć, pozostawiając do wyschnięcia w  powietrzu wolnym od zanieczyszczeń. Jeżeli część twarzowa będzie stosowana  przez innego użytkownika należy ją zdezynfekować.

 Zaleca się również okresową  dezynfekcję i przegląd sprzętu w celu dokonania niezbędnych napraw.


Czyszczenie i konserwację sprzętu  należy przeprowadzać w zakresie i przy użyciu środków podanych w instrukcji  użytkowania.


Okresowych przeglądów sprzętu i napraw  mogą dokonywać jedynie osoby przeszkolone.


Sprzęt  filtrującopochłaniający może być używany wielokrotnie jeżeli w trakcie użytkowania  nie utracił swoich właściwości ochronnych. Dlatego przydatne jest zanotowanie  daty oraz godziny rozpoczęcia i zakończenia jego stosowania. Pozwala to  zorientować się, czy i jak długo może on spełniać swoją funkcję ochronną.


Sposób  przechowywania sprzętu filtrującopochłaniającego


Właściwy, zgodny z wytycznymi  producenta zawartymi w instrukcji, sposób przechowywania filtrującpochłaniającego  sprzętu ochrony układu oddechowego, gwarantuje zachowanie jego funkcji  ochronnej oraz właściwe działanie .


Sprzęt powinien być przechowywany  wyłącznie w hermetycznych opakowaniach fabrycznych, w pomieszczeniach suchych o  odpowiedniej temperaturze i wilgotności, pozbawionych szkodliwych par i gazów.  W miejscach oddalonych od urządzeń grzewczych na odległość co najmniej 1 m  i nie narażonych na działanie promieni słonecznych.

 Sprzęt filtrującopochłaniający nie  może być przechowywany w pomieszczeniu, w którym znajdują się substancje  toksyczne i działające negatywnie na materiały, z których jest on wykonany, lub  wydzielające nieprzyjemne zapachy.

 Filtropochłaniacze jeżeli były już  stosowane, należy je przechowywać w hermetycznym opakowaniu jednostkowym.

 Okres przechowywania sprzętu filtrującopochłaniającego  nie powinien być dłuższy niż podany przez producenta w instrukcji użytkowania.  Używanie przeterminowanego lub uszkodzonego sprzętu może stać się przyczyną  zatrucia.

 Przeterminowany lub niewłaściwie  stosowany sprzęt nie spełnia swoich funkcji ochronnych.


1.5 Zakres instrukcji  użytkowania


Do każdego egzemplarza sprzętu filtrującopochłaniającego  (np. półmaska filtrująca zawierająca warstwę z węglem aktywnym, półmaska  filtrującopochłaniająca, półmaska do kompletowania z elementami  oczyszczającymi) lub najmniejszego opakowania (np. filtropochłaniacze)  producent ma obowiązek dołączyć instrukcję użytkowania. Instrukcja może mieć  formę ulotki, książeczki lub może być umieszczona na opakowaniu jednostkowym.  Jest zredagowana co najmniej w języku polskim i zawiera wszystkie  niezbędne informacje pozwalające, przeszkolonym i wykwalifikowanym osobom,  na prawidłowe i bezpieczne użytkowanie sprzętu.


Symbole  i znaki graficzne – producent  wyjaśnia znaczenie wszystkich zamieszczonych na sprzęcie i opakowaniu symboli i  znaków graficznych.

 Poniżej przedstawiono znaki graficzne  stosowane w znakowaniu filtrującopochłaniającego sprzętu ochrony układu  oddechowego.





Zakres  stosowania – w tym  punkcie producent podaje przed jakimi zanieczyszczeniami sprzęt stanowi ochronę  i jakie warunki muszą zaistnieć, aby spełniał on właściwie swoją funkcję.

 Np. przy półmasce filtrującopochłaniającej  klasy FFA2P1 będzie to informacja mówiąca, że chroni ona przed określonymi  przez producenta gazami organicznymi i parami substancji organicznych, których  temperatura wrzenia jest wyższa niż 65oC  przy stężeniu substancji toksycznych nie  przekraczających 0,5 % obj. oraz aerozolami z cząstek stałych i ciekłych (pyły,  dymy, mgły) o ile łączne stężenie aerozoli  nie przekroczy wartości 4xNDS.


Sposób  użytkowania sprzętu – producent podaje co użytkownik powinien zrobić, aby sprzęt spełniał swoją funkcję  ochronną:

 - jakie  czynności należy wykonać przed użyciem sprzętu (np. sprawdzić: datę ważności,  czy sprzęt nie jest uszkodzony, czy sprzęt został właściwie dobrany do  występującego zagrożenia)

 - jak  należy sprzęt kompletować (np. filtropochłaniacz i część twarzowa muszą  posiadać ten sam rodzaj łącznika, jeżeli część twarzowa kompletowana jest z  dwoma filtropochłaniaczami to muszą one mieć tą samą klasę ochronną)

 - w  przypadku, gdy jest to półmaska filtrująca zawierająca warstwę węgla aktywnego  należy sprawdzić jej zdolność pochłaniania wyrażoną minimalnym czasem  ochronnego działania

 - jak  dopasować sprzęt (informacja ta może być podana np. w postaci rysunków)  


Konserwacja  i przechowywanie – jeżeli instrukcja dotyczy sprzętu wielokrotnego użytku, podane są czynności,  które należy wykonać po zakończeniu pracy, aby sprzęt nie utracił swoich  parametrów ochronnych i mógł być nadal użytkowany. Użytkownik jest informowany  jak i jakimi środkami należy sprzęt czyścić oraz w jakich warunkach powinien  być przechowywany. Podane są zasady jego konserwacji oraz kto i w jakim  zakresie może dokonywać napraw sprzętu (jeżeli czynności wykonują tylko punkty  serwisowe, to zamieszczone są ich adresy)


1.6 Przeciwwskazania do  stosowania sprzętu filtrującopochłaniającego


Filtrującopochłaniającego sprzętu  ochrony układu oddechowego nie wolno stosować wówczas, gdy:
  • w  atmosferze środowiska pracy występuje niedobór tlenu tzn. zawartość tlenu w  powietrzu jest mniejsza niż 17% obj.
  • prace  prowadzone są w małych nieprzewietrzalnych pomieszczeniach np. kanały,  studzienki, zbiorniki;
  • w  atmosferze środowiska pracy występują niezidentyfikowane substancje chemiczne;
  • stężenie  substancji niebezpiecznych w postaci aerozoli w powietrzu stanowiska pracy jest  tak duże, że sprzęt ze względu na wskaźnik ochrony nie gwarantuje bezpiecznego  użytkowania;
  • stężenie  par i gazów w atmosferze środowiska pracy jest większe niż 1 % obj.;
  • substancje  niebezpieczne, w postaci gazów lub par substancji chemicznych, nie posiadają  charakterystycznego zapachu i/lub smaku albo stężenie, przy którym są  wyczuwalne, jest większe od wartości NDS;
  • w  atmosferze środowiska pracy występują ekstremalne warunki temperaturowe (zbyt  wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza);
  • użytkownicy  „szczelnie dopasowanego” sprzętu filtrującopochłaniającego posiadają zarost  (broda, bokobrody) lub nietypową, zdeformowaną (np. blizny) twarz, co  uniemożliwia szczelne dopasowanie części twarzowej.