Szczególne rodzaje pracy
BEZPIECZNE PRZENOSZENIE ŁADUNKÓW

 

Ocena obciążenia podczas przemieszczania ładunków

 

Do oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego dedykowana jest metoda zawarta w normie PN-EN 1005-2+A1:2010 i określana jaka metoda NIOSH. Na podstawie metody zawartej w normie wyznaczana jest tzw. zalecana wartość graniczna masy, która ze względu na obciążenie pracownika nie powinna być przekroczona.

Zalecana wartość graniczna masy podnoszonego ładunku obliczana jest na podstawie wzoru, w którym uwzględniane są najważniejsze parametry mające wpływ na obciążenie podczas podnoszenia i odkładania ładunku. Wyznaczenie tej wartości pozwala na zakwalifikowanie analizowanej czynności do jednej z trzech stref:

  • strefa zielona – obciążenie małe (akceptowalne) – pozycje pracy są neutralne i nie ma potrzeby dokonywania zmian na stanowisku pracy,
  • strefa żółta – obciążenie średnie (akceptowalne warunkowo) – pozycje pracy mogą mieć negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, w związku z tym należy wziąć pod uwagę możliwość wprowadzenia zmian na stanowisku pracy,
  • strefa czerwona – obciążenie duże lub bardzo duże (nieakceptowalne) – pozycje pracy przyjmowane przez pracownika mają negatywny wpływ na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, a zmiany na stanowisku pracy powinny być przeprowadzone tak szybko jak to możliwe.

Do oceny obciążenia, również obciążenia związanego z podnoszeniem i przenoszeniem ładunków może być zastosowana elektromiografia powierzchniowa (EMG). Pomiar obciążenia mięśni z zastosowaniem EMG przeprowadzono podczas symulowanych czynności podnoszenia, przenoszenia i odkładania ładunku o zadanej masie. Przykładowo pomiar sygnału EMG podczas czynności ręcznego transportu ładunków może być rejestrowany z głównych mięśnia całego ciała (łącznie 10 mięśni, rys. 6): 4 mięśni kończyny górnej, 2 mięśni tułowia i 4 mięśni kończyny dolnej. Średnie obciążenie dla wszystkich mięśni wyliczono na postawie średniej arytmetycznej, do oceny całkowitego obciążenia podczas czynności podnoszenia, przenoszenia i odkładania zastosowano średnią ważoną (ICL, Roman-Liu D. i in., 2005.), w której wagą była wartość czasu obciążenia różna dla przemieszczania ładunków z zastosowaniem analizowanych urządzeń wspomagających.

                                                           

Rys. 6. Miejsca przyczepu elektrod EMG dla badanych mięśni.

 

Ocena obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających i bez ich użycia z zastosowaniem metody NIOSH (PN-EN 1005-2+A1:2010)

 

Wartości różnicy w ocenie obciążenia podczas przemieszczania ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających i bez ich użycia przedstawiono w tabeli 1. Wartości ujemne wskazują, że obciążenie zmniejszyło się, a dodatnie – zwiększyło. Zastosowanie urządzenia wspomagającego zwiększyło obciążenie podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków w przypadku chwytaka do płyt chodnikowych i chwytaka do krawężników przy masie ładunku wynoszącej 10 kg. Zwiększenie obciążenia wynika w tym przypadku z faktu zwiększenia masy podnoszonego ładunku o masę urządzenia wspomagającego. Należy jednak zwrócić uwagę, iż im większa masa podnoszonego ładunku, tym mniejsze znaczenie dla obciążenia ma masa urządzenia wspomagającego.

 

Tab. 1. Zmiana obciążenia wynikająca z zastosowania urządzenia wspomagającego podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków z zastosowaniem metody zawartej w normie PN-EN 1005-2+A1: 2010.

Urządzenie wspomagające

Masa ładunku [kg]

Masa ładunku z urządzeniem [kg]

Zmniejszenie (-) lub zwiększenie (+) obciążenia [%]

Chwytak do płyt chodnikowych

10

12,51

+0,73

20

22,51

-9,37

Chwytak do krawężników

10

13,88

+4,03

20

23,88

-10,53

Pasy do mebli

10

12,4

-11,84

20

22,4

-20,37

Szelki do mebli

10

11,54

-17,95

20

21,54

-23,43

Uchwyt do szyb

10

10,45

-16,42

20

20,45

-18,22

Uchwyt do płyt gipsowo-kartonowych

10

10,49

-17,77

20

20,49

-19,69

 

            Biorąc pod uwagę porównanie obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających i bez ich użycia najlepsze pod względem ograniczania obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego są szelki do mebli gdy masa ładunku wynosi 20 kg (23,43 %) oraz pasy do mebli gdy masa ładunku wynosi 20 kg (20,37 %). W przypadku pasów i szelek do mebli oraz uchwytów do szyb i płyt gipsowo-kartonowych zastosowanie urządzenia wspomagającego zawsze powodowało zmniejszenie obciążenia o 11,84-23,43 % (tab. 1).

            Metoda NIOSH służąca do oceny obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków uwzględnia przede wszystkim obciążenie kręgosłupa. Zatem zmniejszenie obciążenia o wartość od 9,37 % do 23,43 % wskazuje na ograniczenie ryzyka powstawania dolegliwości kręgosłupa podczas pracy.

 

Ocena obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających i bez ich użycia Z zastosowaniem elektromiografii powierzchniowej

 

Wyniki badań obciążenia wszystkich badanych mięśni wskazują, że podczas podnoszenia, przenoszenia i odkładania ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających obciążenie zazwyczaj było mniejsze (rys. 7-9). Najmniejsze obciążenie było podczas przemieszczania ładunku z zastosowaniem chwytaka o krawężników (rys. 8) oraz pasów i szelek do mebli (rys. 9).

Zastosowanie uchwytów do szyb i uchwytów do płyt gipsowo-kartonowych pozwala na zmniejszenie obciążenia tułowia tylko podczas podnoszenia i przenoszenia (rys. 7).

Zastosowanie chwytaka do płyt chodnikowych powoduje zmniejszenie obciążenia wszystkich badanych mięśni podczas podnoszenia i przenoszenia, natomiast podczas odkładania obciążenie jest podobne w przypadku trzymania chwytaka do płyt chodnikowych jedną ręką i nieznaczenie większe podczas trzymania chwytaka dwoma rękoma (rys. 8).

Zastosowanie pasów lub szelek do mebli powoduje znaczne zmniejszenie obciążenia wszystkich badanych mięśni zarówno podczas podnoszenia, przenoszenia, jak i odkładania ładunku o masie 10 i 20 kg (rys. 9).

 

 

Rys. 7. Wartości obciążenia średniego badanych wszystkich nadanych mięśni [%] w funkcji czasu podczas przemieszczania ładunku o masie 20 kg z zastosowaniem uchwytów do szyb i uchwytów do płyt gipsowo-kartonowych (g-k) oraz bez ich użycia (bez urządzenia).

 

 

Rys. 8. Wartości obciążenia średniego wszystkich nadanych mięśni [%] w funkcji czasu podczas przemieszczania ładunku o masie 20 kg z zastosowaniem chwytaka do płyt chodnikowych i chwytaka do krawężników oraz bez ich użycia (bez urządzenia).

 

 

Rys. 9. Wartości obciążenia średniego wszystkich nadanych mięśni [%] w funkcji czasu podczas przemieszczania ładunku o masie 20 kg z zastosowaniem pasów i szelek do mebli oraz bez ich użycia (bez urządzenia).

 

Tab. 2. Całkowite obciążenie badanych mięśni [%] podczas przemieszczania ładunków z zastosowaniem urządzeń wspomagających i bez ich użycia dla przemieszczanego ładunku o masie 10 i 20 kg (kolorem zielonym oznaczono wartości pozwalające na ograniczenie obciążenia o co najmniej 20%).

Urządzenie wspomagające

Masa ładunku [kg]

10

20

Bez urządzenia wspomagającego

23,9

30,5

Uchwyty do szyb

18,9

24,2

Uchwyty do płyt gipsowo-kartonowych

18,0

22,6

Chwytak do płyt chodnikowych

22,5

27,6

Chwytak do krawężników

14,5

16,3

Pasy do mebli

16,6

18,3

Szelki do mebli

14,5

15,9

 

Zastosowanie urządzeń wspomagających powoduje ograniczenie obciążenia podczas przemieszczania ładunków (Tab. 2). Obciążenie to zmniejszyło się z 23,9 % do 14,5 % (chwytak do krawężników, szelki do mebli) podczas przemieszczania ładunku o masie odpowiednio 10 kg oraz z 30,5 % do 15,9 % (szelki do mebli) podczas przemieszczania ładunku o masie odpowiednio 20 kg.

Z przeprowadzonych badań wynika także duże obciążenie części lędźwiowej kręgosłupa (mięsień prostownik grzbietu). Niezależenie od tego czy podczas przemieszczania ładunku zastosowano urządzenie wspomagające czy nie obciążenie to może sprzyjać powstawaniu dolegliwości i urazów szczególnie podczas podnoszenia i odkładania ładunku. W takim przypadku bardzo ważna jest świadomość pracownika, w jaki sposób powinny być wykonywane czynności podnoszenia i przenoszenia ładunków. Szkolenia ukierunkowane na techniki i metody podnoszenia i przenoszenia ładunków oraz możliwości zastosowania urządzeń wspomagających powinny być przeprowadzane okresowo w celu przypomnienia i utrwalenia nawyków prawidłowego wykonywania tego typu czynności pracy.