Opisy zagrożeń zawodowych
OBCIĄŻENIA MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWE

Zalecenia dotyczące wykonywania prac zagrażających powstawaniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego

źródło: opracowanie dr hab. inż. Danuty Roman-Liu


Wiele badań wskazuje, że schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego są w znacznym stopniu wynikiem powstawania obciążeń mechanicznych związanych z wykonywaniem czynności roboczych, nadmiernych obciążeń zewnętrznych jak i niewłaściwej techniki pracy. Przyczyną tych schorzeń jest praca fizyczna związana z dźwiganiem, pchaniem, ciągnięciem, operowaniem ciężkimi narzędziami, ale również praca fizyczna na stanowiskach gdzie dominuje duże obciążenie statyczne związane z niewłaściwą pozycją przy pracy i monotypią czynności pracy, jak np. w przypadku pracy przy komputerze, prac montażowych, pakowania małych przedmiotów, itp. [2]. Niewątpliwie rozwój mechanizacji, technologii a w szczególności robotyki znacznie zmniejsza liczbę osób zatrudnionych przy pracach ręcznych związanych z operowaniem przedmiotami oraz podnoszeniem, przenoszeniem, ciągnięciem i pchaniem dużych przedmiotów. Tym niemniej istnieją takie stanowiska pracy, na których wielu spośród wykonywanych przez pracownika czynności nie da się zastąpić poprzez rozwiązania techniczne.

Jedną z najbardziej powszechnie występujących czynności pracy, powodujących powstawanie dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego jest podnoszenie ciężkich przedmiotów.

Czynności podnoszenia i przenoszenia powinny być wykonywane w taki sposób, aby unikać dużych skrętów i niepotrzebnego pochylania tułowia (rys. 3). Podczas podnoszenia i przenoszenia należy dążyć do tego, aby pozycja ciała była możliwie najbardziej zbliżona do naturalnej, takiej w której tułów (kręgosłup) i kończyny są wyprostowane. W miarę zwiększania pochylenia tułowia (zmiany naturalnej krzywizny kręgosłupa) zwiększa się także jego obciążenie.

Rys. 3. Nieprawidłowa (a) i prawidłowa pozycja ciała podczas podnoszenia (b) i przenoszenia (c), powierzchnia podparcia układu człowiek – przedmiot (d)


Najkorzystniejszą wysokością, z której podnoszone są przedmioty to wysokość blatu stołu około 75 cm. Wysokość ta powinna być jednak dopasowywana indywidualnie do możliwości każdego pracownika i odpowiadać wysokości bioder. Bardzo duże znaczenie dla obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego ma odpowiednie chwycenie przedmiotu. Obciążenie to jest większe, kiedy przenoszony przedmiot jest nieporęczny, duży, czy trudny do chwycenia. Najłatwiej przenoszone są przedmioty posiadające uchwyty. Ładunki nie posiadające uchwytów wymagają innego sposobu podnoszenia. W początkowej fazie podnoszenia z podłogi należy unieść dolną krawędź, tak aby móc chwycić ładunek od dołu.

Innym rodzajem obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego prowadzącym do dolegliwości jest obciążenie powstające podczas pracy siedzącej o charakterze statycznym. Pozycja siedząca zdominowała życie współczesnego człowieka. Jest ona przyjmowana coraz powszechniej zarówno podczas pracy biurowej, jak też w szkole, w środkach lokomocji czy także w domu podczas odpoczynku. Pomimo że pozycja siedząca nie wymaga dużego wysiłku fizycznego, to długotrwałe wykonywanie pracy  w niewłaściwej pozycji często powoduje dolegliwości bólowe i zmiany zwyrodnieniowe stawów, a zwłaszcza kręgosłupa przez długi czas. W przypadku stanowisk dla pracy wykonywanej w pozycji siedzącej bardzo istotne jest dostosowanie stanowiska do indywidualnych wymiarów antropometrycznych pracownika. Taką możliwość zapewniają regulacje zarówno pola pracy w płaszczyźnie pionowej i poziomej a także regulację siedziska (rys.4).  Dlatego stanowisko pracy siedzącej powinno być wyposażone  w odpowiednie regulowane siedzisko, z wszystkimi wymaganymi elementami (min. podłokietnikami, podparciem części lędźwiowej kręgosłupa i 5-ramienną podstawą na kółkach) [3,4].

Rys.5. Regulacje typowego siedziska


Biurko powinno zapewniać taki obszar pracy, aby nie ograniczać ruchów pracownika i zapewniać mu swobodną przestrzeń dla nóg. Jeśli stół nie ma regulacji wysokości, to stanowisko powinno być wyposażone w podnóżek.

Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego związanego z wykonywaniem pracy z komputerem może zostać ocenione z wykorzystaniem List Kontrolnych [5].