Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są nieodwracalne zmiany w komórkach, które – w razie braku leczenia i przedłużania się wstrząsu – ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek, tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.

  Przyczyną wstrząsu może być:

• ciężkie uszkodzenie ciała
• nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok)
• ciężkie oparzenie
• ciężkie zakażenie
• ostra niewydolność mięśnia sercowego – zatrucie.

   Najczęściej wstrząs jest następstwem gwałtownego zmniejszenia się objętości krwi, osocza lub wody w organizmie, na skutek ran, oparzenia, złamań i zmiażdżenia części ciała. Często przyczyną są choroby. We wstrząsie oparzeniowym utrata osocza jest proporcjonalna do rozległości i głębokości oparzenia. Wstrząs może być spowodowany nagłą niedomogą mięśnia sercowego, najczęściej w wyniku zawału. We wstrząsie sercopochodnym następuje zastój krwi w naczyniach odległych od serca, obrzęki i przesięk do jam ciała. Ilość krwi dopływająca do ważnych dla życia narządów znacznie się zmniejsza. Dochodzi do niedotlenienia nerek, mózgu i –  wtórnie – mięśnia sercowego.

   Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia kręgowego.

  Objawy wstrząsu to:

• osłabienie
• niepokój
• blada, zimna, wilgotna skóra
• zimny pot
• przyspieszone, nieregularne tętno
• przyspieszony, płytki oddech
• nudności
• wymioty
• wzmożone pragnienie
• zaburzenia świadomości
• szerokie źrenice, słabo reagujące na światło – ochłodzenie części dystalnych kończyn – sine wargi i koniuszek nosa.

Postępowanie

• Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu) z kończynami dolnymi uniesionymi na wysokość ok. 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu.
• Eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia, unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia, powinno się wykonać jak najszybciej.
• Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.
• Walka z lękiem: Poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony, a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać sprawnie, pewnie i szybko.
• Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca należy natychmiast podjąć PPŻ.
• Transport poszkodowanego: dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia pod opieką lekarza.

Ułożenie przeciwwstrząsowe. Zawsze należy okryć poszkodowanego!

  Odrębnego omówienia wymaga postępowanie w przypadku przygniecenia poszkodowanego dużym przedmiotem. Należy pamiętać, że nie belka czy inny przedmiot są czynnikami wstrząsorodnymi, lecz krwotok, najczęściej wewnętrzny, oraz uwolnione ze zmiażdżonych tkanek substancje chemiczne. Przyjęto zasadę, że jeśli wypadek zdarzył się na oczach ratownika lub w chwilę przed jego przybyciem, może on uwolnić poszkodowanego spod ciężkiego przedmiotu. Jeżeli natomiast uwolnienie nie jest możliwe natychmiast lub wypadek zdarzył się kilka minut wcześniej, musi pozostawić poszkodowanego w sytuacji zastanej do czasu przybycia kwalifikowanej pomocy. U poszkodowanego należy się spodziewać wewnętrznych uszkodzeń. Często ciężki przedmiot, którym został przygnieciony, stanowi formę „opatrunku uciskowego”. Usunięcie go może doprowadzić do gwałtownego wewnętrznego krwotoku. Oczywistym wyjątkiem jest uwolnienie poszkodowanego wówczas, gdy pozostawienie go na miejscu wypadku grozi pewną śmiercią lub jest innym bardzo istotnym zagrożeniem.

Przygniecionego uwalnia się w chwilę po zdarzeniu.
Jeśli od wypadku upłynęło więcej niż 9 min, nie uwalnia się go przed przybyciem pomocy fachowej!