ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Środki ochrony indywidualnej powinny być wykorzystywane w sytuacjach, gdy nie można unikną zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą innych środków. Z tego względu należy je traktować jako ostatnie ogniwo ochronne. Z rozporządzenia Ministra Zdrowia (Dz.U. z 2005 r. Nr 81, poz. 716 ze zm.), wynika, że w ramach ochrony pracownika przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest zobowiązany do wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Do środków tych zalicza się:

• Sprzęt ochrony układu oddechowego,
• Środki ochrony oczu i twarzy,
• Środki ochrony rąk i nóg,
• Odzież ochronną.

Obowiązki związane ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej spoczywają zawsze na pracodawcy i dotyczą:

• Ich nieodpłatnego dostarczania pracownikom,
• Ich właściwego doboru do zagrożeń,
• Organizacji szkoleń i pokazów ich właściwego użytkowania,
• Zapewnienia odpowiedniego miejsca ich przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji i konserwacji, w tym dokonywania napraw.

Podstawowym aktem prawnym regulującym postanowienia dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej jest kodeks pracy. Zgodnie z art. 237⁶,§1 pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Zgodnie z §3 tego samego art. środki ochrony indywidualnej dostarczane przez pracodawcę powinny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Potwierdzeniem, że wyrób spełnia zasadnicze wymagania  jest jego oznakowanie znakiem CE według zasad określonych w dyrektywie 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r.[L 399, 30.12.1989] przeniesionej do prawa polskiego na mocy rozporządzeniu MG z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej [Dz. U. nr 259, poz.2173]. Należy podkreślić, że tylko środki ochrony indywidualnej oddechowego oznakowane znakiem CE  można uznać jako zgodne z podstawowymi wymaganiami bezpieczeństwa i tylko spośród takich wyrobów pracodawca powinien dokonywać wyboru środków dostarczanych pracownikom.

Sprzęt do ochrony układu oddechowego

Sprzęt filtrujący to podstawowe zabezpieczenie układu oddechowego przed bioaerozolem. Może on występować w wersji bez dodatkowego wspomagania przepływu powietrza, w postaci filtrów i półmasek filtrujących, a także w wersji ze wspomaganiem lub wymuszonym przepływem powietrza przez układ filtrów. Najważniejszym elementem tego sprzętu zapewniającym oczyszczanie powietrza z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, w tym bioaerozoli, jest włóknina filtracyjna o odpowiedniej charakterystyce [4,5].

Dobór sprzętu ochrony układu oddechowego należy rozpocząć od rozpoznania zagrożeń. Jednakże wobec braku udokumentowanych wartości NDS dla bioaerozoli nie jest możliwe stosowanie standardowej procedury doboru sprzętu filtrującego, polegającej na doborze klasy ochronnej do krotności przekroczenia dopuszczalnej wartości stężenia aerozolu. Z tego powodu opracowano wytyczne doboru klasy ochronnej filtrów i półmasek filtrujących stosowanych do ochrony przed bioaerozolem w zależności od wielkości cząstek i grupy ryzyka zawodowego, w których ustalono:

• Dla bioaerozolu, którego cząstki mają wielkość powyżej 1mm i zaliczany jest do 1. grupy zagrożenia – półmaski o niskiej skuteczności – FFP1 lub filtry P1 kompletowane z półmaskami,
• Dla bioaerozolu, którego wielkość cząstek zawiera się w przedziale <1mm; 0,5mm≥ i zaliczany jest do 1. lub 2. grupy zagrożenia – półmaski o średniej skuteczności – FFP2 lub filtry P2 kompletowane z półmaskami,
• Dla bioaerozolu, którego wielkość cząstek zawiera się w przedziale <0,5mm; 0,3mm≥ i zaliczany jest do 3. grupy zagrożenia – półmaski o najwyższej skuteczności FFP3 lub filtr P3 kompletowany z półmaskami lub maskami.

W przypadku konieczności zastosowania sprzętu ochrony układu oddechowego przed czynnikami biologicznymi zaliczanymi do grupy 4. zagrożenia zawodowego konieczne jest stosowanie sprzętu specjalistycznego typu izolującego drogi oddechowe. Są to aparaty wężowe podłączone do linii sprężonego powietrza lub aparaty powietrzne – butlowe [4,5,6].

Znakowanie umieszczone na półmasce filtrującej powinno zawierać:

• Nazwę, znak handlowy lub inny element identyfikujący producenta lub dostawcę,
• Znakowanie identyfikujące typ wyrobu,
• Numer i rok publikacji normy europejskiej (w przypadku półmasek filtrujących jest to EN 149:2001),
• Symbol FFP1, FFP2 lub FFP3 odpowiednio do klasy ochronnej.

Należy zaznaczyć, iż symbole FFP1, FFP2 lub FFP3 oznaczają gwarantowaną skuteczność ochronną wobec aerozoli modelowych zgodnie z zapisami EN 149+A1:2010  [4,7].

Środki ochrony oczu i twarzy

Do ochrony oczu i skóry twarzy przed czynnikami biologicznymi mogą być stosowane osłony twarzy lub gogle. Środki te powinny charakteryzować się taką samą konstrukcją, jak stosowany do ochrony przed czynnikami chemicznymi, oraz powinien spełniać wymaganie chronienia przed czynnikami biologicznymi w postaci kropel lub rozbryzgów cieczy, pyłów oraz gazów. Gogle oraz osłony twarzy powinny też spełniać wymagania, dotyczące odporności na działanie środków dezynfekcyjnych, a ich konstrukcja powinna być pozbawiona elementów umożliwiających gromadzenie się aerozoli biologicznych. Osłony twarzy powinny być wyposażone w panoramiczną szybę, stanowiącą skuteczną barierę, uniemożliwiającą kontakt cieczy z twarzą pracownika. Dodatkowo mogą być wyposażone w tzw. naczółek, zapewniający ochronę również z góry. Podstawowym kryterium doboru sprzętu jest forma występowania czynnika biologicznego. W zależności od formy występowania czynnika biologicznego stosowane są:

• Przy narażeniu na ciecze – osłony twarzy lub gogle,
• Przy narażeniu na pyły – gogle chroniące przed pyłami
• Przy narażeniu na pary lub gazy – gogle chroniące przed gazami.
• Przy narażeniu na czynnik biologiczny w postaci rozpylonych w powietrzu kropel, powinien zostać zastosowany sprzęt ochrony układu oddechowego, wyposażony w odpowiednie części twarzowe (maski czy kaptury) [5,8].

Środki ochrony rąk i nóg

Głównym celem stosowania rękawic chroniących przed zagrożeniami biologicznymi w postaci mikroorganizmów i substancji przez nie wytwarzanych jest niedopuszczenie do kontaktu czynnika szkodliwego ze skórą pracownika. Rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi (spełniają wymagania odporności na przenikanie substancji chemicznych) stanowią również skuteczną ochronę przed zagrożeniami mikrobiologicznymi. W związku z tym, do ochrony rąk przed czynnikami biologicznymi mogą być stosowane szczelne rękawice, wykonane z kauczuku naturalnego i kauczuków syntetycznych, tworzyw sztucznych i materiałów powlekanych. Ze względu na wymaganie precyzji oraz pewności chwytu bardzo istotne jest właściwe dopasowanie rozmiaru rękawicy do ręki. Dobierając rękawice chroniące przed czynnikami biologicznymi, należy przede wszystkim uwzględnić ich przeznaczenie (praca w służbie zdrowia, zastosowania przemysłowe, usuwanie odpadów itp.). W przypadku konieczności zastosowania rękawic chroniących przed czynnikami biologicznymi w przemyśle należy zwrócić uwagę na to, czy poza zagrożeniami biologicznymi występują również zagrożenia mechaniczne. Jeżeli tak, rękawice powinny charakteryzować się również odpowiednią odpornością mechaniczną.

Do ochrony przed mikroorganizmami stosuje się szczelne obuwie w całości z gumy lub tworzywa. Kryterium określającym konieczność stosowania obuwia chroniącego przed czynnikami biologicznymi jest występowanie na podłożu cieczy, zawierającej niebezpieczne czynniki biologiczne, lub zagrożenie polaniem nóg taką cieczą. Dobór obuwia jest uzależniony od jego przeznaczenia. Istotnym parametrem obuwia przeznaczonego do ochrony przed SCB jest możliwość poddawania go rutynowej dezynfekcji. Dobierając obuwie przeznaczone do stosowania w przemyśle, obok odporności na przenikanie mikroorganizmów należy uwzględnić również jego odporność mechaniczną [8].

Odzież ochronna

Odzież ochronna ma na celu zabezpieczenie pracownika przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych występujących podczas pracy. Dobór odzieży jest uzależniony od jego przeznaczenia. Materiały włókiennicze przeznaczone na ochronną odzież medyczną (fartuchy chirurgów), powinny się charakteryzować przede wszystkim odpornością na przesiąkanie krwi i innych płynów ustrojowych oraz przenikanie drobnoustrojów przenoszonych przez te płyny. Obok wykazywania się właściwościami ochronnymi, odzież ochronna powinna umożliwiać właściwe odprowadzanie ciepła i wilgoci na zewnątrz w celu zapewnienia komfortu użytkowania. Podczas doboru odzieży należy wziąć pod uwagę: grupę zagrożenia, do której należy czynnik biologiczny; rodzaj wykonywanej czynności; natężenie czynnika biologicznego. W przypadku narażenia pracowników na działanie czynników biologicznych z 4. grupy lub czynników, których oddziaływanie na organizm ludzki nie jest znane, zalecane jest stosowanie odzieży całkowicie izolującej organizm człowieka (kombinezonów gazoszczelnych) [6,8,9].

Prawidłowa kolejność zakładnia i zdejmowania środków ochrony indywidualnej

PIŚMIENNICTWO:

1. Jankowska E i Więcek W: Zapobieganie skutkom narażenia na pyły. W: Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny. Praca zb. pod red. Zawieska WM. Ciop-PIB, Warszawa 2007.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. 2005, nr 81 poz. 716 ze zm.: Dz.U. 2008, nr 48 poz. 288).
3. Dyrektywa 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej z dnia 18 września 2000 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy. Official Journal of European Communities L. 262/21, Bruksela.
4. Majchrzycka K i Brochocka A: Ochrona układu oddechowego przed bioaerozolami. Bezpieczeństwo Pracy 2008, 12, 4-7.
5. Dutkiewicz J, Jabłoński L: Biologiczne szkodliwości zawodowe. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1989.
6. Majchrzycka K: Indywidualna ochrona układu oddechowego przed biologicznymi czynnikami szkodliwymi. Zagrożenia biologiczne w rolnictwie. Praca zb. pod red. Dutkiewicz J, Lublin 1998.
7. PN-EN 149+A1:2010  Sprzęt ochrony układu oddechowego  - Półmaski filtrujące do ochrony przed cząstkami - Wymagania, badanie, znakowanie.
8. Gacek W i Majchrzycka K: Środki ochrony indywidualnej. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2004, 3(41), 53–60.  
9. Wojtkowiak R: Nowe materiały stosowane do produkcji odzieży ochronnej. Zagrożenia biologiczne w rolnictwie. Praca zb. pod red. Dutkiewicz J, Lublin 1998.
10. Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym prace lub zatrudnionych na tych stanowiskach (Dz.U.2005.250.2113).
11. Mrukowicz J: Postępowanie w przypadku ekspozycji pracowników służby zdrowia na HBV, HCV, HIV. Aktualne wytyczne Center of Disease Control and Prevention. Medycyna Praktyczna 2002, 11, 147-63.
12. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114 z 1996 r., poz. 545 ze zm.)
13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200 z 2004 r., poz. 2047, zm. Dz. U. Nr 136 z 2005 r., poz. 1145).