Interpretacja definicji pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w oparciu o orzecznictwo WSA, NSA i SN

Kierownik projektu: dr Barbara Krzyśków

Streszczenie projektu:

Podstawowym celem zadania było ustalenie, na podstawie orzecznictwa sądów administracyjnych, sądów powszechnych, a przede wszystkim orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego, interpretacji pojęć i definicji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze użytych przez ustawodawcę w ustawie o emeryturach pomostowych.

W 1. etapie zadania dokonano przeglądu orzeczeń sądów administracyjnych, sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wydanych w sprawach kwalifikacji prac do ustalenia prawa do emerytury pomostowej. Na podstawie tego przeglądu orzeczenia podzielono na sześć grup tematycznych, odnoszących się do następujących zagadnień:

• zasady wykładni przepisów ustawy o emeryturach
• ogólne zasady kwalifikacji prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
• kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy do ustalania w trybie art. 41. ust. 6 czy praca ma charakter pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
• interpretacja pojęcia „w pełnym wymiarze czasu pracy”
• termin wydania orzeczenia lekarskiego dla potrzeb emerytur pomostowych
• interpretacja niektórych rodzajów prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w zał. 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych: prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego; prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technologicznymi mogącymi stwarzać zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego oraz prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego; prace rybaków morskich.
  
  

W 2. etapie zadania przeprowadzono analizę orzeczeń, które uznano za reprezentatywne dla każdej z wyróżnionych grup tematycznych i które w sposób najbardziej kompleksowy w treści orzeczenia lub w uzasadnieniu zawierają interpretację przepisów ustawy o emeryturach pomostowych odnoszących się do kwalifikacji prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W analizie orzeczeń zaliczonych do poszczególnych grup szczególną uwagę zwrócono na następujące zagadnienia:

• wykładnia przepisów ustawy o emeryturach pomostowych uwzględniająca  priorytet językowego znaczenia tekstu ustawy oraz okoliczności, w których konieczne jest zastosowanie wykładni systemowej lub funkcjonalnej
• uznawanie pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymaga przede wszystkim stwierdzenia, że dana praca ujęta jest w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy o emeryturach pomostowych, a następnie, że jest determinowana czynnikami ryzyka wymienionymi w ustawowych definicjach
• osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można zakwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych)
• nie może być zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze praca, która wprawdzie spełnia kryteria definicji, ale nie jest wymieniona
  w wykazach zawartych w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych
• organy Państwowej Inspekcji Pracy nie mają podstaw do wiążących ustaleń czy badań w zakresie wykazywania czy określone stanowiska pracy spełniają wymogi przewidziane przez ustawę o emeryturach pomostowych i nie są upoważnione do wydawania decyzji ingerujących w treść rejestru stanowisk pracy, na których wykonywane są parce
  w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, prowadzonego przez pracodawcę
• płatnik składek chcąc upewnić się czy ciąży na nim obowiązek opłacania składki na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników może na podstawie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej złożyć do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o interpretację przepisów, co do zakresu i sposobu ich stosowania. Interpretacja jest wydawana w drodze decyzji, od której służy odwołanie do sądu powszechnego
• ustalenie czy pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze odbywa się w toku postępowania przed organami rentowymi, a w razie odwołania od decyzji ZUS przed sądami powszechnymi
• interpretację pojęcia „w pełnym wymiarze czasu pracy”
• termin wydania orzeczenia lekarskiego dla potrzeb emerytur pomostowych
• interpretacje odnoszące się do wybranych pojęć stosowanych przy kwalifikacji prac jako prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, takich jak prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technologicznymi mogącymi stwarzać zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego oraz prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarie techniczna z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego,  prace rybaków morskich.
  
  

Na podstawie przeprowadzonych analiz zostały opracowane materiały informacyjne dotyczące zasad kwalifikacji prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla potrzeb emerytur pomostowych. W materiałach przedstawiono wątpliwości dotyczące omawianych zagadnień oraz sposoby ich rozstrzygania wynikające z orzeczeń sądowych.

Wyniki zadania przedstawiono w 2 publikacjach złożonych do opublikowania w recenzowanych czasopismach naukowych.

Okres realizacji: 01.07.2015 – 31.12.2016