Ocena i podstawy kształtowania czynników psychofizycznych i organizacyjnych pracy w rolnictwie w aspekcie poprawy bezpieczeństwa pracy

Kierownik projektu: dr hab. inż. Danuta Roman-Liu, prof. CIOP-PIB

Streszczenie projektu:

Celem projektu było określenie wpływu obciążenia psychofizycznego i organizacyjnego na bezpieczeństwo pracy rolników oraz opracowanie rozwiązań ukierunkowanych na prewencję wypadkową w rolnictwie.

W ramach realizacji projektu przeprowadzono analizę przyczyn ponad 26 tys. wypadków
w rolnictwie w gospodarstwach indywidualnych zgłoszonych w 2010 r. na podstawie danych statystycznych KRUS oraz opracowano kwestionariusz do oceny obciążenia psychofizycznego dla pracowników gospodarstw rolnych. Następnie przeprowadzono badania ankietowe wśród 500 rolników oraz badania obciążenia mięśniowego w czasie typowych prac w gospodarstwie u 20 rolników. Na tej podstawie opracowano charakterystykę obciążenia psychofizycznego.

Projekt IV.B.13. Wyniki badań z zastosowaniem kwestionariusza wśród rolników, w podziale na 2 grupy: osób, które uległy wypadkowi (wypadkowi) i które nie uległy wypadkowi (bezwypadkowi), (Groborz i in., 2012)
P7 – konflikty z sąsiadami, F2 – obecność niebezpiecznych materiałów w gospodarstwie, F8 – kontakt z substancjami żrącymi, P10 – obsługa maszyn i urządzeń rolniczych z zaawansowaną technologią, F12 – nieodpowiednia wentylacja, P6 – zbyt mało spotkań z ludźmi, F5 – wibracja, F6 – środki chemiczne utrudniające oddychanie, O5 – praca w odosobnieniu, P11 – uczucie senności w czasie pracy, O11 – problem zrównoważenia obowiązków w gospodarstwie rolnym i życiu rodzinnym, F13 – intensywny zapach obornika, O12 – nieplanowane przerywanie pracy, F4 – zapylenie, O7 – konieczność samodzielnego organizowania wszystkiego, co wiąże się z pracą w gospodarstwie, F11 – niska temperatura otoczenia, O8 – nieoczekiwane zdarzenia (nagłe wybiegnięcie zwierzęcia lub osoby, nagła choroba), F3 – hałas, O6 – brak narzędzi wspomagających pracę, P9 – brak czasu na przerwy w pracy, P3 – podnoszenie ładunków powyżej 10 kg, O1 – szybkie tempo pracy, P2 – wykonywanie powtarzających się czynności, F10 – wysoka temperatura otoczenia, F7 – promieniowanie słoneczne, O10 – dostosowywanie się do nowych regulacji i strategii organów państwowych, P4 – podnoszenie ładunków powyżej 20 kg, F1 – awaria sprzętu, P1 – pochylona pozycja ciała podczas pracy, O4 – zbyt dużo pracy i zbyt mało czasu na jej wykonanie, O2 – długi dzienny czas pracy, P8 – brak czasu na odpoczynek po pracy, wakacje, F9 – zmienne warunki atmosferyczne, zła pogoda, nieprzewidywalność pogody, O3 – natężenie pracy (w czasie zbiorów, siewów, żniw),  O9 – niskie zbiory, plony, P5 – niepokój dotyczący sytuacji finansowej gospodarstwa

Na podstawie badań ankietowych określono 9 czynności, podczas których najczęściej dochodziło do wypadku. Są to: wchodzenie na drabinę i schodzenie z niej, przenoszenie obciążenia w rękach, chodzenie bez obciążenia, cięcie drewna pilarką spalinową, naprawa i uzupełniania płynów
w maszynach rolniczych, dojenie krów (system konwiowy), zadawanie paszy zwierzętom, kierowanie ciągnikiem podczas wykonywania prac polowych,  opryskiwanie roślin z użyciem opryskiwacza plecakowego.

Badania potwierdziły specyfikę pracy rolników, obarczoną wpływem wielu czynników prowadzących do nadmiernego obciążenia zarówno fizycznego jak i psychicznego.

Obciążenie fizyczne przekłada się na obciążenie mięśniowo-szkieletowe rolnika, które zależy od rodzaju czynności. W zależności od przyjmowanej pozycji ciała oraz wywieranych sił. Istotny jest także czas wykonywania danej czynności bądź jej elementów. Nadmierne obciążenie fizyczne przekłada się na wzrost ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo-szkieletowych. Zarówno pozycja ciała podczas wykonywania ciężkich prac fizycznych o zmiennym obciążeniu jak też długotrwałe utrzymywanie statycznej (nieruchomej) pozycji ciała może powodować dolegliwości bólowe i prowadzić do urazów, szczególnie w obrębie kręgosłupa.

Długotrwałe narażenie na czynniki powodujące obciążenie psychiczne sprzyja u badanych rolników utrzymywaniu się reakcji stresowej (brak snu, niepokój, kłopoty z koncentracją).
W wyniku tego reakcje na nieprzewidywalne zdarzenia bywają opóźnione lub nieadekwatne, zwiększając ryzyko wypadku. Stres o szczególnie dużym nasileniu może doprowadzić do chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburzeń układu trawiennego, dolegliwości mięśniowo-szkieletowych czy  zmniejszenia odporności immunologicznej.

Praca w rolnictwie jest pracą, podczas której pracownik rolnik przez wiele godzin w ciągu doby przemieszcza się, przenosi ładunki, narzędzia i inne przedmioty pracy, a także wykonuje prace w pozycji stojącej, w pozycji pochylonej, kucznej, czasami siedzącej. Prace, które stanowią największe zagrożenie dla zdrowia lub życia rolników to:

–       ręczne prace transportowe – ręczne przenoszenie ciężarów w transporcie rolniczym, załadunek i wyładunek

–       prace na wysokości – prace z wykorzystaniem drabin, schodów, rusztowań w nieodpowiednim stanie technicznym

–       użytkowanie maszyn – zdekompletowanych, zawierających ruchome elementy pozbawione osłon (np. piły, wały przegubowe w ciągniku), praca z ciągnikiem i maszynami stosowanymi do prac polowych, szczególnie na nierównym gruncie oraz opryskiwanie roślin z użyciem opryskiwacza plecakowego

–       praca ze zwierzętami – obsługa zwierząt, w szczególności dojenie krów i zadawanie paszy.

Wyniki projektu przedstawiono w 5  publikacjach: 3 o zasięgu krajowym i 2 o zasięgu międzynarodowym oraz na 3 konferencjach międzynarodowych. Ponadto przygotowano materiały informacyjno-szkoleniowe, które zweryfikowano podczas 2 szkoleń pilotażowych

Jednostka: Pracownia Biomechaniki

Okres realizacji: 01.01.2011 – 31.12.2013