Wyniki badań własnych
 
Prezentowane w materiale wyniki pochodzą z  badań ankietowych przeprowadzonych w ramach II etapu programu wieloletniego pn.  „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”, finansowanego w latach 2011–2013 w  zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,  koordynowanego przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut  Badawczy. Badania przeprowadzono w próbie 200 firm, reprezentujących  małe (10-49 zatrudnionych), średnie (50-249) i duże (>249) przedsiębiorstwa  polskie, podzielone na 5 wybranych sekcji  Polskiej Klasyfikacji Działalności. Były to: Przetwórstwo przemysłowe, Budownictwo,  Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych, włączając  motocykle, Działalność w zakresie administrowania i działalność wspierająca,  Opiekę zdrowotną i pomoc społeczną.

W  200 zbadanych firmach zatrudnionych było w 2011 r. ogółem 34972 osób, w tym 23%  (8040 tys.) stanowili pracownicy powyżej 50. roku życia; w grupie tej mniej  było kobiet (37%) niż mężczyzn. Wśród wszystkich pracowników w wieku 50+, 7%  stanowiły osoby nowo zatrudnione w ostatnim roku; tu również było mniej kobiet  (37%). Pracownicy, którzy odeszli na emeryturę w ostatnim roku stanowili 9% (w  tym 48% kobiet). W grupie tej, w większość (70%) były to osoby, które odeszły  na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Pozostałe osoby to te, które  odeszły na tzw. „wcześniejszą emeryturę”. Z powodu zwolnienia lub zmiany pracy,  w ostatnim roku odeszło 6% osób (w tym 37% kobiet), (tab. 1). Największy odsetek  pracowników 50+ odnotowano w firmach małych (10-49 pracowników) – 27% (w  średnich – 24%, w dużych – 22%)1.

Wyniki  badań w podziale na branże

Najwięcej  osób w wieku 50+ zatrudnionych było w sekcji: „Administrowanie i działalność  wspierającej” (28%) oraz w „Opieka medyczna” i „Handlu” (po 24%). W dalszej  kolejności znalazły się sekcje: „Budownictwo” (22%) i „Przetwórstwo  przemysłowe” (20%).

Wskazywane  przez badane firmy stanowiska, na jakich są w nich zatrudnieni pracownicy 50+,  to najczęściej: kierownicy (w 58% badanych firm), pracownicy biurowi (w 57%  firm), specjaliści (w 51% firm), robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (w 43%  firm). W dalszej kolejności znaleźli się: technicy i średni personel (w 35%  firm), operatorzy i monterzy maszyn oraz pracownicy przy pracach prostych2 (po 21% firm), pracownicy usług osobistych (w 16% firm). Rozkład stanowisk z  uwzględnieniem branży zamieszczono na wykresie 1a.


Wykres 1a.  Stanowiska, na jakich byli zatrudniani pracownicy 50+ (% firm)


 
Rekrutacja
Większość badanych firm  podała, że podczas rekrutacji bierze się w nich pod uwagę przede wszystkim  wiedzę, umiejętności, doświadczenie i wykształcenie. Wiedzę i umiejętności  najczęściej wskazywano w Handlu oraz w Przetwórstwie przemysłowym.  doświadczenie natomiast w Administrowaniu, a Wykształcenie w Przetwórstwie. Tylko  w 15% przedsiębiorstw brany był pod uwagę wiek.


Wykres 1. Czynniki brane pod  uwagę podczas zatrudniania (% firm)


Niespełna 10% badanych  firm podało, że prowadzi specjalny program zatrudniania osób  powyżej 50. roku życia, w tym:
  • dostosowanie  sposobu rekrutacji do pracowników 50+ - 84%
  • adresowanie  ogłoszeń do osób 50+ - 68%
  • współpraca  z urzędami pracy/biurami pośrednictwa pracy – 63%
  • uczestnictwo  w programie dotyczącym aktywizacji zawodowej 50+ - 21%

Najwięcej firm stosujących  taki program pochodziło z branży Handel; w Opiece medycznej żadna placówka nie  posiadała takiego programu. Spośród tych 10% firm większość dostosowuje sposób  rekrutacji do osób 50+ – najczęściej w Handlu, adresuje ogłoszenia do  osób 50+ – najczęściej w Handlu i Przetwórstwie przemysłowym,  lub współpracuje z urzędami, biurami  pośrednictwa pracy w celu pozyskania pracowników 50+ (wykres 2).


Wykres 2. Elementy specjalnego programu  rekrutacji pracowników 50+ (% firm)


Dla badanych przedsiębiorstw  najważniejszą korzyścią  z zatrudniania pracowników 50+ było przekazywanie wiedzy młodym  pracownikom (86%). Dalej znalazły się: dbałość o wizerunek firmy (74%),  mniejsza absencja, związana przede wszystkim z ustabilizowaną sytuacją  rodzinną (70%), zachowanie ciągłości wiedzy i doświadczenia w firmie  (49%) oraz korzyści ekonomiczne (35%). Na wykresie 3. Zamieszczono korzyści w  podziale na branże.


Wykres 3. Korzyści z zatrudniania pracowników starszych (% firm)


Kształcenie  ustawiczne, rozwój zawodowy
Zdecydowana większość firm  podała, że zatrudnieni w nich pracownicy 50+ uczestniczą  we wszystkich kursach, szkoleniach, konferencjach oferowanych przez firmy.  Prawie 60% firm zadeklarowało, że awansuje pracowników starszych. Na  wykresie 4. Zamieszczono działania związane z rozwojem zawodowym w podziale na  branże.


Wykres 4. Działania związane z rozwojem  zawodowym (% firm)


Tylko  w niespełna 18% przedsiębiorstw prowadzone były kursy/szkolenia  adresowane specjalnie do starszych pracowników. Najwięcej spośród tych firm  organizowało szkolenia podnoszące kwalifikacje (83%), kursy komputerowe (73%)  oraz kursy aktualizujące/poszerzające wiedzę (69%). Na wykresie 5. przedstawiono  odsetki firm prowadzące wymienione szkolenia, w podziale na branże.


Wykres 5. Kursy/szkolenia  adresowane do pracowników 50+ (% firm)


Prowadzenie wymienionych  działań najczęściej wskazywano w Handlu i Administrowaniu; najmniej w  Przetwórstwie przemysłowym i Budownictwie.

Ochrona zdrowia
W przypadku działań  podejmowanych w zakresie ochrony zdrowia starszych pracowników wyniki nie  są zadowalające. Tylko w niespełna 7% firm prowadzone jest  poradnictwo dotyczące prozdrowotnego stylu życia oraz w niespełna 6%  dotyczące procesów starzenia się i możliwości ich opóźniania.  W ok. 1/3 firm starszym pracownikom oferuje się bezpłatne pakiety  usług medycznych oraz karnety na zajęcia fizyczne (sport). Na wykresie 6. zamieszczono  odsetki firm prowadzących takie działania, w podziale na branże.


Wykres 6. Działania w zakresie ochrony zdrowia pracowników 50+ (% firm)


Organizacja  i warunki pracy
Ponad 55% badanych firm  zadeklarowało, że zadaje swoim starszym pracownikom pytania o ich  satysfakcję z pracy związaną z jej warunkami i organizacją.  W 45% firm pracownicy 50+ mają możliwość pracy w elastycznym  czasie. W ponad 48% przedsiębiorstw stosuje się przeniesienia między  stanowiskami, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia, a  w prawie 45% – modyfikację stanowisk w celu ich lepszego  dopasowania do potrzeb i możliwości starszych pracowników.  W prawie 33% firm pracownikom zadaje się pytania o ich potrzeby  w zakresie organizacji i warunków pracy. Powyższe działania  najczęściej podejmowano w Handlu i Opiece medycznej (wykres 7).


Wykres 7. Działania w zakresie organizacji i warunków i pracy (% firm)


Wyniki  w podziale na wielkość przedsiębiorstwa

Niemal  wszystkie badane przedsiębiorstwa (po 90% małych, średnich i dużych) wskazało,  że podczas rekrutacji biorą pod uwagę przede wszystkim wiedzę i umiejętności;  na drugim miejscu znalazło się doświadczenie, na trzecim wykształcenie.  Najrzadziej zaznaczano wiek pracownika, przy czym zdecydowanie większy odsetek  przedsiębiorstw małych wskazał na tę cechę (wykres 8).


Wykres  8. Czynniki brane pod uwagę podczas rekrutacji (%) firm


W małych  przedsiębiorstwach, w przeciwieństwie do średnich i dużych, pracownicy 50+  rzadziej byli zatrudniani na wszystkich wymienionych stanowiskach (wykres 9).


Wykres 9. Stanowiska,  na jakich byli zatrudniani pracownicy 50+ (% firm)


Wśród  korzyści, w małych przedsiębiorstwach, częściej niż w średnich i dużych,  wymieniono jedynie dbałość o wizerunek firmy (Wykres 10).


Wykres 10. Korzyści z zatrudniania pracowników 50+ (% firm)


Żadne,  spośród badanych małych przedsiębiorstw nie posiadało specjalnego programu zatrudniania. Przy czym  program taki zadeklarowało 6% średnich i 30% dużych przedsiębiorstw (wykres  11).


Wykres  11. Posiadanie specjalnego programu rekrutacji pracowników starszych (% firm)


W  około 80% wszystkich przedsiębiorstw (76% małych, 77% średnich i 86% dużych)  pracownicy 50+ uczestniczyli we wszystkich kursach, szkoleniach oferowanych  przez firmy. Jednak tylko 18% przedsiębiorstw posiadało specjalne oferty  szkoleń dla pracowników starszych, przy czym w najmniejszym stopniu dotyczyło to małych firm (5%); dla  porównania dużych było aż 42% (wykres 12).


Wykres 12. Uczestnictwo  pracowników 50+ w kursach/szkoleniach oferowanych przez firmę (%)


Spośród  różnych rodzajów szkoleń adresowanych do pracowników 50+ ( z 18% ogółu firm),  najmniejsze odsetki dotyczyły kursów języków obcych (25% małych, 40% średnich,  38% dużych), (wykres 13).


Wykres  13. Kursy/szkolenia adresowane do pracowników 50+ (% firm)


Połowa  przedsiębiorstw, zarówno tych małych, średnich, jak i dużych, zainteresowana  była zdaniem swoich pracowników 50+ na temat ich satysfakcji związanej z  warunkami i organizacją pracy (pracownikom zadaje się pytania o ich  satysfakcję), (tab. 2).

W  przypadku pracy w elastycznym czasie, taką  możliwość mieli częściej pracownicy firm małych (51%) niż średnich (39%) i  dużych (42%), (tab. 2).

Częstsze kontrole warunków pracy w kontekście zdrowia i bezpieczeństwa zadeklarowało zaledwie 5% małych przedsiębiorstw (dla  porównania dużych – 42%).


Wykres  14. Działania w zakresie organizacji i warunków pracy (% firm)


Najmniej  działań dotyczyło ochrony zdrowia. Spośród wymienionych działań w małych  przedsiębiorstwach, poza pakietami usług medycznych, nie zadeklarowano żadnych  działań, związanych z dbałością o zdrowie pracowników (wykres 15).


Wykres  15. Działania związane z ochroną zdrowia pracowników 50+ (% firm)


Podsumowując,  najmniej firm małych zadeklarowało podejmowanie działań, będących elementami  zarządzania wiekiem. Żadne z małych przedsiębiorstw nie prowadziło specjalnego  programu zatrudniania pracowników starszych. Małe firmy nie podejmowały także  niemal żadnych działań, mających na celu ochronę zdrowia pracowników.


1 Bugajska J.,  Hildt-Ciupińska K.: Ocena działań  ukierunkowanych na utrzymanie zatrudnienia przez starszych pracowników w Polsce.  Medycyna Pracy  2012;63(4):453–462
2 m.in.  robotnicy pomocniczy w przemyśle, budownictwie