Wskazania dotyczące oceny ryzyka zawodowego

 

8.  Wskazania dotyczące oceny ryzyka zawodowego

 

8.1.  Wprowadzenie

 

W rozporządzeniu MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp [2] ryzyko zawodowe zdefiniowano następująco: „przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywana pracą powodujących, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.” Definicja ta jest dosyć zawiła i nie do końca precyzyjna. Najprościej ryzyko to określone zostało w PN – EN ISO 12100 a mianowicie: kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody (urazu lub innego pogorszenia stanu zdrowia) i ciężkości tej szkody co ilustruje rys. 4

 

 

Rys.4. Idea oceny ryzyka zawodowego wg PN – EN ISO 12100

 

   Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy przeprowadzanym w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia związane z wykonywaniem pracy mogą być powodem urazu lub innego pogorszenia stanu zdrowia pracującego i czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie, to jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z pozostającymi zagrożeniami.. Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest wyeliminowanie zagrożeń, a jeżeli to nie powiedzie się to należy zminimalizować ryzyko związane z niewyeliminowanymi zagrożeniami tak daleko, jak jest to tylko możliwe, stosując przede wszystkim techniczne środki ochrony.

   Prowadzenie oceny ryzyka ułatwiają nam prze wszystkim następujące normy; PN- N-18002   PN-EN ISO 14121, OHSAS 18001, W procesie oceny ryzyka zawodowego wyodrębnia się dwa etapy:

  • analizę i oszacowanie ryzyka zawodowego
  • wyznaczenie jego dopuszczalności

 

Pierwszy z ww. etapów obejmuje

  • zebranie informacji potrzebnych oceny ryzyka
  • zidentyfikowanie wszystkich zagrożeń występujących na stanowisku pracy
  • oszacowanie ryzyka zawodowego związanego ze zidentyfikowanymi zagrożeniami.

  Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego polega na podjęciu decyzji czy oszacowany poziom ryzyka można zaakceptować, czy też należy podjąć dalsze środki dla jego zmniejszenia. Zmniejszenie ryzyka, które, uwzględniając aktualny stan nauki i techniki, odpowiada co najmniej wymaganiom prawnym uznaje się za dostateczne jego zmniejszenie, które można zaakceptować. Omówiony przebieg procesu oceny ryzyka zawodowego przedstawiono schematycznie na rys 5.

 

Rys.5. Przebieg procesu oceny ryzyka zawodowego

 

  Przystępując do oceny ryzyka zawodowego należy rozpocząć od zebrania podstawowych informacji o analizowanym stanowisku pracy, dotyczących w szczególności:

  • lokalizacji stanowiska i realizowanych na nim zadań
  • osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się szczególne kryteria przy wyznaczaniu dopuszczalności ryzyka, np. kobiet w ciąży, młodocianych lub osób niepełnosprawnych; ważne jest również ustalenie, czy osoby te zostały odpowiednio przeszkolone i czy znają zasady bezpieczeństwa pracy i ergonomii
  • stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych; szczególnie istotne jest stwierdzenie, czy wszystkie stosowane maszyny i narzędzia oraz materiały spełniają odpowiednie wymagania bezpieczeństwa
  • wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na
  • stanowisku osoby
  • wypadków oraz chorób związanych z pracą na analizowanym stanowisku
  • zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, ich źródeł i możliwych skutków
  • stosowanych środków ochrony
  • wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska.

   Dane te pozwalają zidentyfikować zagrożenia występujące na analizowanym stanowisku, ich źródła powstające sytuacje zagrażające i możliwe negatywne skutki (szkody) dla pracujących.

 

  Źródłami tych informacji mogą być:

 

  • dane techniczne o wykorzystywanych na stanowisku maszynach i innych urządzeniach technicznych, otrzymane od ich producentów lub dostawców
  • procesy technologiczne i operacje realizowane na analizowanym stanowisku, instrukcje robocze i stanowiskowe instrukcje bhp
  • wyniki pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, a także uciążliwych, występujących na stanowisku pracy
  • rejestry wypadków i chorób zawodowych
  • literatura naukowo-techniczna
  • akty prawne i normy techniczne.
  • wyniki obserwacji zadań realizowanych na stanowisku pracy i sposobów ich wykonywania
  • wywiady z pracownikami i ich przełożonymi
  • wyniki wpływu zagrożeń z sąsiednich stanowisk pracy na pracujących na analizowanym stanowisku pracy
  • analiza czynników psychologicznych, społecznych i fizycznych, które mogą wywołać stresy, oraz ich związków z organizacją i środowiskiem pracy
  • analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

 

8.2.  Identyfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy

 

Identyfikacji zagrożeń dokonuje się na podstawie analizy zebranych informacji, której wynikiem powinno być ustalenie:

  • czy na analizowanym stanowisku występują czynniki szkodliwe, niebezpieczne  uciążliwe, stwarzające zagrożenia i w jakich sytuacjach
  • kto jest narażony na ich oddziaływanie.

Dysponując wiedzą o zagrożeniach i ww. informacjami określamy zagrożenia występujące na analizowanym stanowisku. I sytuacje, w których następuje ich aktywizacja.

 

8.3.  Szacowanie ryzyka

   Kryteria uwzględniane przy szacowaniu prawdopodobieństwo wystąpienia szkody dla zdrowia najpełniej określono w PN-EN ISO 14121-1. Dlatego prawdopodobieństwo to szacuje się w skali 3 stopniowej wg wskazań PN-N-18002 uwzględniając, zgodnie z PN-EN ISO 14121-1 następujące kryteria i okoliczności:

  • a) czas narażenia, który określają kryteria takie, jak:
    • potrzeba dostępu do stref zagrożenia na analizowanym stanowisku. w warunkach normalnej pracy maszyny i innego wyposażenia stanowiska pracy, podczas możliwych zakłóceń oraz konserwacji lub napraw;
    •  charakter dostępu (np. ręczne podawanie materiałów);
    •  czas przebywania w strefie zagrożenia;
    •  liczba osób, których dostęp jest niezbędny;
    •  częstość dostępu, w przypadku dostępów okresowych.
  • b) prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia zagrażającego, które można oszacować poprzez kryteria takie, jak:
    • niezawodność maszyny i innego wyposażenia stanowiska pracy oraz dane statystyczne;
    • historie wypadków;
    • historie ubytku zdrowia;
    • porównanie ( np. z podobnymi maszynami)
  • c) możliwość uniknięcia lub ograniczenia tej szkody, zależnie od:
    • tego, kto jest operatorem maszyny (osoby wykwalifikowane,    niewykwalifikowane, bez obsługi);
    • szybkości zaistnienia zdarzenia zagrażającego (nagłe, szybkie, powolne);
    • osobniczych możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody (np. w zależności od refleksu, zwinności, zdolności i możliwości ucieczki – istnieje, istnieje tylko w pewnych warunkach, brak możliwości);
    • świadomości ryzyka (na podstawie: ogólnej informacji; bezpośredniej  obserwacji; znaków ostrzegawczych i sygnałów z urządzeń sygnalizacyjnych);
    • praktycznego doświadczenia i wiedzy o pracy wykonywanej na analizowanym podobnym stanowisku pracy, lub braku doświadczenia;

   Przyjmując ustalone, z uwzględnieniem przepisów i zasad bhp, ujednolicone „miary” kryteriów dla każdej z tych trzech składowych(a, b, c) oraz zasady zintegrowania ze sobą wyników uzyskanych ocen w jeden wskaźnik, prawdopodobieństwo wystąpienia szkody szacujemy w trójstopniowej skali jako małe, średnie i duże

Szacując szkody dla zdrowia przyjmujemy zawsze najcięższą z możliwych szkód np. jeśli możliwe jest obcięcie zarówno palca jak i całej kończyny, to do oszacowania ryzyka zawodowego przyjmujemy ten drugi przypadek, czyli obcięcie całej kończyny Najczęściej szkody te szacuje się w skali trójstopniowej wg kryteriów przyjmowanych dla poszczególnych zagrożeń.

 

Tabela 1. Szacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej

 

 

8.4.  Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego

 

 Podstawowym kryterium, które jest podstawą podejmowania decyzji o akceptacji ryzyka zawodowego lub konieczności jego ograniczenia, są wymagania zawarte w obowiązujących przepisach i normach technicznych.

  Jeżeli stwierdza się, że obowiązujące wymagania nie są spełnione, ryzyka zawodowego nie można zaakceptować. Na przykład, ryzyko zawodowe związane z obecnością w powietrzu na stanowisku pracy szkodliwych substancji chemicznych o stężeniu przekraczającym ustaloną wartość najwyższego stężenia dopuszczalnego (NDS) należy uznać za nieakceptowalne (jeżeli nie zastosowano odpowiednich środków ochrony). Podobnie jest w przypadku czynników fizycznych, których określone parametry nie mogą przekraczać ustalonych najwyższych natężeń dopuszczalnych (NDN). Tam gdzie przepisy lub normy nie ustalają jednoznacznych kryteriów, należy się kierować przyjętymi ogólnie zasadami bhp. W tablicy 2. podano zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego, które zostało oszacowane w skali trójstopniowej, zgodnie z zasadami podanymi w tablicy.1 Z wyznaczeniem dopuszczalności są związane zalecenia dotyczące podjęcia wynikających z oceny działań, które również podano w tablicy 2.


Tablica 2 Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka

 

Oszacowane ryzyko zawodowe

Dopuszczalność ryzyka zawodowego

Niezbędne działania

Duże

niedopuszczalne

jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszania trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych); planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego

Średnie

dopuszczalne

zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego

Małe

konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie

 

8.5.  Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego

 

   Zgodnie z obowiązującym prawem, za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego odpowiada pracodawca, a obowiązek uczestniczenia w jej wykonywaniu mają pracownicy służb bezpieczeństwa i higieny pracy, a także służb medycyny pracy.

   Nie oznacza to jednak, że obowiązek dokonywania oceny ryzyka zawodowego powinien być przypisywany wyłącznie pracownikom tych służb. Zgodnie z zaleceniami polskiej normy PN-N-18002 [ ocena powinna być przeprowadza na przez zespól, w którego skład mogą wchodzić:

  • pracodawca (w małych zakładach pracy może on przeprowadzać ocenę Samodzielnie)
  • pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę
  • eksperci spoza przedsiębiorstwa.

   W każdym przypadku konieczne jest zapewnienie współudziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego.

Osoby wyznaczane do prowadzenia oceny ryzyka zawodowego powinny mieć odpowiednie kompetencje. Podstawowym wymaganiem jest przy tym znajomość ogólnych zasad oceny ryzyka oraz umiejętność identyfikowania zagrożeń i oceny ich szkodliwych skutków, a także formułowania propozycji co do sposobu eliminowania lub ograniczania ryzyka. W praktyce niektóre osoby wchodzące w skład zespołu oceniającego mogą nie mieć dostatecznej wiedzy do zidentyfikowania wszystkich zagrożeń występujących na ocenianych stanowiskach i określenia ich możliwych następstw. W takich przypadkach zespoły oceniające ryzyko mogą być tworzone z udziałem specjalistów z różnych dziedzin.

  W uzasadnionych sytuacjach pracodawca może powierzyć przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ekspertom spoza przedsiębiorstwa.

 

 8.6.  Planowanie oceny ryzyka zawodowego

 

Planując ocenę ryzyka zawodowego należy ustalić kto, kiedy i w jakich obszarach ma ją przeprowadzić. Należy pamiętać, że ocena ryzyka zawodowego powinna być traktowana jako proces ciągły, prowadzący do systematycznej poprawy warunków pracy. Ocena ta powinna być:

  • powtarzana okresowo, zgodnie z ustalonym harmonogramem, w zależności od zagrożeń  występujących na ocenianym obszarze
  • przeprowadzana przed wprowadzeniem każdej zmiany na stanowisku pracy (np. zmiany  wyposażenia stanowiska, organizacji pracy itp.), a także po jej wprowadzeniu
  • powtórzona, jeżeli ulegają zmianie dane wykorzystywane podczas jej prze prowadzania,

     np.:

     - wymagania obowiązujących przepisów

     - informacje na temat możliwych skutków występujących zagrożeń

     - informacje o nowych, skuteczniejszych środkach ochrony.

 

Ocena ryzyka zawodowego powinna objąć wszystkie stanowiska pracy organizacji/przedsiębiorstwa. Aby to zapewnić, należy przeanalizować jego strukturę organizacyjną w celu określenia:

  • jakie stanowiska stacjonarne można wydzielić w analizowanych obszarach i jakie prace są na tych stanowiskach wykonywane; należy przy tym uwzględnić prace związane z normalnym przebiegiem procesu technologicznego oraz prace pomocnicze, np. konserwację
  • jakie zadania są wykonywane przez pracowników na stanowiskach niestacjonarnych, zarówno w analizowanych obszarach, jaki poza nimi
  • kto pracuje na analizowanych stanowiskach, ze szczególnym uwzględnieniem pracowników szczególnie narażonych na oddziaływanie zagrożeń, np. kobiet w ciąż osób młodocianych lub niepełnosprawnych.

   W celu usprawnienia przebiegu oceny i skrócenia czasu jej trwania dobrze jest wydzielić stanowiska analogiczne, na których są wykonywane, w tych samych warunkach, te same czynności i na których występują te same zagrożenia. Ocena nie musi być wówczas przeprowadzana dla każdego stanowiska oddzielnie, wy starczy identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka przeprowadzona na jednym z tych stanowisk oraz sprawdzenie, czy warunki pracy na pozostałych są takie same.

  Zgodnie z obowiązującymi wymaganiami ocena ryzyka zawodowego powinna być udokumentowana z zachowaniem wymagań wynikających m.in. z rozporządzenia o  ogólnych przepisach bhp