Kształtowanie kultury bezpieczeństwa na poziomie indywidualnym

 

Badania wypadkowości wskazują na to, że najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy są błędy ludzkie, w tym niebezpieczne zachowania. Wielu autorów podkreśla również, że większość niebezpiecznych sytuacji jest inicjowanych przez ludzi w wyniku utraty kontroli nad zagrożeniem i nad sobą samym.

Zachowania bezpieczne są przedstawiane w literaturze psychologicznej w różnych aspektach:

  • jako funkcja zdolności i motywacji do bezpiecznego wykonania zadania,
  • w odniesieniu do ryzyka - jako odwrotność zachowań ryzykownych,
  • jako postawa wobec zagrożeń,
  • jako wynik końcowy działań profilaktycznych.

Zachowanie pracowników w sytuacji ryzyka może być następstwem:

  • świadomych wyborów przy pełnej analizie korzyści i strat,
  • nawyku i przyzwyczajeń,
  • naśladowania postępowania innych osób,
  • podporządkowania się zasadom i normom.

W teoriach dotyczących przyczyn niebezpiecznego postępowania oraz popełniania błędów wymienia się m.in. niedostateczne doświadczenie oraz zbyt małą wiedzę potrzebną do identyfikacji zagrożeń. Doświadczenie ma również wpływ na wielkość ryzyka podejmowanego przez ludzi. Przykładem może być zaskoczenie mało doświadczonego kierowcy autobusu, który w konsekwencji nagłego i ostrego hamowania doprowadza do zranienia pasażerów jadących w jego autobusie.

W jaki sposób doświadczenie zawodowe wpływa na zachowania bezpieczne pracowników, nie jest jednoznaczne. Z jednej strony z czasem wykonywania pracy na stanowisku wzrasta wiedza nt. potencjalnych zagrożeń, maleje spontaniczność zachowań i wzrasta świadomość niebezpieczeństw. Z drugiej strony, wraz z wiekiem maleje sprawność sensoryczno-motoryczna, pogarsza się refleks. Obycie z miejscem pracy i codziennymi czynnościami (np. przejazdy na tych samych trasach) może powodować uśpienie wrażliwości na potencjalne zagrożenia. Doświadczenie zawodowe ma wpływ na zachowania bezpieczne poprzez pośrednictwo kultury bezpieczeństwa w danym miejscu pracy.

Głównym celem kształtowania kultury bezpieczeństwa na poziomie indywidualnym jest zwiększenie wiedzy, umiejętności i motywacji poszczególnych pracowników firm transportowych w obszarze zachowań bezpiecznych.

Jak pokazują badania, wysoka kultura bezpieczeństwa w pracy wiąże się z wysokimi wynikami w skali zachowań bezpiecznych przejawiających się w unikaniu sytuacji zagrażających na drogach.

Zgodnie ze schematem opracowanym przez Gellera, kształtowanie kultury bezpieczeństwa może obejmować zarówno indywidualne cechy pracowników – wiedzę, umiejętności, motywację, osobowość, jak i zachowania oraz materialne środowisko pracy. [Slajd 18]

Slajd 18

Czy ten schemat można stosować do kształtowania kultury bezpieczeństwa w pracy kierowcy? Wydaje się, że jest on tożsamy z modelem sytuacji drogowej, jaki powszechnie stosuje się w omawianiu uwarunkowań bezpieczeństwa na drodze. Sytuację drogową można podzielić na cztery podstawowe składowe wpływające na bezpieczeństwo: pojazd, droga, otoczenie i inni użytkownicy oraz kierowca. Wszystkie te elementy i ich wzajemna interakcja warunkuje bezpieczeństwo na drodze. Jednak z punktu widzenia kierowcy najważniejsze są: pojazd i kierowca, ponieważ na sprawność tych elementów mamy największy wpływ. Z punktu widzenia bezpieczeństwa najważniejszym elementem jest sam kierowca, ponieważ w zdecydowanej większości przyczyną wypadków drogowych są błędy i wykroczenia kierowców. [Slajd 19]

Slajd 19

Na poziomie odbioru informacji mogą to być błędy spostrzegania, ale o wiele częściej powodem sytuacji niebezpiecznych na drogach są błędy uwagi. Zaburzenia uwagi występują częściej w takich sytuacjach, jak pośpiech, rozmowa przez telefon komórkowy, skupienie na czynnościach towarzyszących – wyszukiwanie stacji radiowej lub programowanie nawigatora.

W przypadku kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie drogowym, najbardziej efektywne wydaje się oddziaływanie na samych kierowców oraz na ich zachowania. W pierwszym przypadku mogą to być szkolenia, rozmowy indywidualne poprzedzone badaniami predyspozycji kierowcy w celu informowania o słabych i mocnych stronach. Natomiast modyfikacja zachowań może odbywać się poprzez treningi umiejętności w szkołach bezpiecznej jazdy, nauki eko drivingu, dodatkowe jazdy doszkalające. W trakcie szkoleń omawiane są najczęściej takie zagadnienia, jak: składowe sytuacji drogowej, elementy procesu działania kierowcy, rodzaje błędów, błędy spostrzegania, zaburzenia uwagi, uwarunkowania osobowościowo - temperamentalne, relacje społeczne z innymi użytkownikami drogi, agresja, zmęczenie i senność i sposoby radzenia ze stresem.