Zachowania agresywne

 

Zachowanie równowagi emocjonalnej kierowcy jest warunkiem jego sprawnego działania. W literaturze poświęconej zjawisku agresji w ruchu drogowym można wyróżnić różne pojęcia na określenie zachowań agresywnych: wściekłość drogowa, agresywna jazda oraz agresywny kierowca.

Pierwsze z nich, tzw. wściekłość drogowa, oznacza ekstremalne przejawy agresji, włączając w to fizyczny napad, będące bezpośrednim efektem nieporozumień lub konfliktów między kierowcami lub innymi uczestnikami dróg. Podaje się przykłady zachowań, w których do ataku użyto broni palnej, noży, pałek, pięści lub wykorzystano samochód jako „narzędzie taranowania”.

Jazda agresywna obejmuje takie zachowania, jak: nieprzestrzeganie przepisów ruchu drogowego, stwarzanie ryzyka dla innych użytkowników i nie respektowanie ich praw poprzez narzucanie własnej woli. Źródeł tego rodzaju zachowań upatruje się w zaburzonych emocjach wywołanych odczuwaną frustracją. Jazdę agresywną określa się jako: „świadomą, zwiększającą ryzyko wypadku i motywowaną zniecierpliwieniem, złością, wrogością i/lub chęcią oszczędzenia czasu”. Na agresywną jazdę składa się szereg zachowań, np. utrzymywanie niewielkich odległości między pojazdami, oślepianie światłami „długimi”, agresywne gesty, uniemożliwianie innym kierowcom wykonania autem określonych manewrów oraz rzucanie przezwisk i obelg.

Trzecim zagadnieniem, wchodzącym w zakres problematyki agresji na drodze jest agresywny kierowca. W literaturze opisuje się dwa profile agresywnego kierowcy. Według pierwszego z nich jest to człowiek młody (18-26 lat), słabo wykształcony, mający na swoim koncie kolizje z prawem i dopuszczanie się aktów przemocy wobec innych ludzi, z problemami alkoholowymi lub nadużywający narkotyków. W wielu przypadkach są to osoby, które straciły pracę, mają kłopoty rodzinne lub z partnerem, charakteryzowane są przez znajomych jako dziwne i samotne. Drugi typ kierowcy agresywnego to człowiek starszy (50-75 lat), bez kłopotów z policją i prawem, nie nadużywający alkoholu i bez problemów z narkotykami, o którym znajomi mówią, że jest człowiekiem spokojnym, dobrym ojcem i mężem oraz uczynnym sąsiadem. Jego agresywne zachowanie na drodze tłumaczą uwarunkowaniami sytuacyjnymi na drodze lub oddziaływaniem innych uczestników ruchu. (Slajd 6)

Slajd 6

Za jedną z podstawowych przyczyn agresji na drodze uznaje się frustrację, czyli doznaniem przykrych emocji związanych z niemożnością realizacji potrzeb lub osiągnięcia określonego celu. Nie zawsze jednak frustracja musi prowadzić do zachowań agresywnych. Człowiek sfrustrowany nie zawsze angażuje się w agresję skierowaną przeciw innym ludziom. Czasem, zamiast tego demonstruje szeroki wachlarz zachowań, od rezygnacji i rozpaczy do aktywnej próby pokonania przeszkody. Ponadto, prawdopodobieństwo ujawniania się agresywnych zachowań nie zależy wprost od poziomu frustracji, ale raczej od cech sytuacji. W warunkach ruchu drogowego reagowanie agresją na frustrację pojawia się głównie wtedy, gdy kierowca jest skrajnie sfrustrowany, np. nagłym pojawieniem się niespodziewanych przeszkód, nie zaś utrudnieniami, które można przewidzieć. Przykładowo, kierowcy zazwyczaj spodziewają się, że piesi będą dłużej przechodzić przez jezdnię niż pozwalają im na to światła i dlatego niemożność ruszenia pojazdem zaraz po zmianie świateł nie wywołuje u nich frustracji. Natomiast pojawiający się na drodze nieodpowiedzialny kierowca, zmuszający innych do gwałtownych manewrów, wzbudza złość i gniew. Frustrację u kierowców wywołują najczęściej takie zdarzenia na drodze jak hamowanie płynnej jazdy doprowadzające do korków, tłok na drogach, lekkomyślna jazda innych kierowców, naruszanie przepisów ruchu drogowego, bycie przedmiotem nieuprzejmych zachowań ze strony innych (gesty, obelgi itp.) oraz obecność policji na drodze.

Inną przyczyną agresywnych  zachowań kierowców są cechy osobowości kierowcy. Panuje przysłowiowe przekonanie, że osobowość człowieka zmienia się, kiedy zasiada on za kółkiem. Osoby zazwyczaj rozsądne i opanowane nagle zmieniają się w agresywne. Niektórzy twierdzą, że ludzie są bardziej podatni na wpadanie w złość w sytuacji kierowania pojazdem, inni zaś tłumaczą to zjawisko osłabieniem mechanizmów samokontroli. Ograniczenie aktywności fizycznej, zamknięcie w kabinie pojazdu i poczucie anonimowości sprzyjają mniej kontrolowanemu wyrażaniu emocji i okazywaniu złości lub tłumionej agresji. Ryzyko poniesienia konsekwencji takich zachowań jest mniejsze niż w normalnych relacjach. Często mówiąc o wspomagającej roli anonimowości w zachowaniach agresywnych podaje się przykłady agresywnych wypowiedzi na forach internetowych lub grupach dyskusyjnych.

Czynnikiem mającym istotny związek z agresywnymi zachowaniami na drodze jest wiek kierowcy. Kierowcy młodzi stanowią szczególną grupę ryzyka wypadkowego. Statystyki wypadkowe z lat 2005 – 2007 świadczą o tym, że wiek kierowcy ma ogromne znaczenie w kontekście bezpieczeństwa na drogach. Pokazują one, że liczba kierowców samochodów uczestniczących w wypadkach w wieku ok. 20 lat prawie trzykrotnie przewyższa liczbę analogicznych kierowców w wieku ok. 40 lat. Wyniki badań wskazują, że młodzi kierowcy dopuszczają się większej liczby groźnych wykroczeń i popełniają więcej groźnych błędów w porównaniu z kierowcami starszymi.

Doświadczenie kierowcy w prowadzeniu pojazdów jest kolejnym czynnikiem mającym związek z agresją w ruchu drogowym. W grupie kierowców bardziej doświadczonych obserwuje się mniej przypadków przejawiania agresji na drodze. Częste doznawanie frustracji związanej z sytuacjami trudnymi w ruchu drogowym uczy radzenia sobie z nimi w sposób inny niż gniew i złość. Ponadto pojawia się klasyczne oddziaływanie treningu na w sytuacjach stresujących. Bardziej doświadczonych i starszych kierowców cechuje większa rozwaga i defensywny, czyli wybaczający błędy popełniane przez innych – styl jazdy. Dowodem tego mogą być wypowiedzi bardziej doświadczonych kierowców: „Już teraz mnie to tak nie denerwuje”.

Często w dyskusjach nad bezpieczeństwem w ruchu drogowym zastanawiamy się nad znaczeniem płci w zachowaniach na drodze. Opinie w takich dyskusjach są często oparte na indywidualnych doświadczeniach kierowców oraz osobistych przekonaniach. Wyniki badań wskazują, że mężczyźni częściej powodują wypadki niż kobiety i że są to wypadki cięższe. Ta reguła sprawdza się niezależnie od wieku i doświadczenia kierowców. Przypuszcza się, że przyczyną zaobserwowanych różnic może być inny u każdej z płci styl jazdy lub różnice w poziomie lęku, który determinuje ostrożność na drodze. Sami mężczyźni oceniając swoje zachowanie widzą w nim więcej agresywnych zachowań niż kobiety.

W badaniach przeprowadzonych wśród pracowników przedsiębiorstw transportu miejskiego stwierdzono korelację pomiędzy występowaniem zachowań agresywnych i aspołecznych z intensywnością i długością jazd. Osoby, które przejechały więcej kilometrów w ciągu ostatniego roku, przejawiały większy poziom zachowań agresywnych na drodze.