Misją Instytutu jest dzialalność naukowo-badawcza prowadząca do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych użytecznych w kształtowaniu warunków pracy zgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy i ergonomii oraz ustalanie podstaw naukowych do właściwego ukierunkowywania polityki społeczno-ekonomicznej państwa w tym zakresie.
Narażenie pracowników opieki zdrowotnej na patogeny krwiopochodne |
Zakażenia wirusowe układu oddechowego w środowisku pracy służby zdrowia |
Dobór sprzętu ochrony układu oddechowego do zagrożeń biologicznych |
Warunki pracy w wybranych pomieszczeniach szpitala |
Narażenie na hałas w salach chorych w szpitalach |
Stres w pracy ratowników medycznych |
Stres w pracy personelu medycznego psychiatrycznej opieki zdrowotnej |
Profilaktyka stresu personelu medycznego psychiatrycznej opieki zdrowotnej |
Schorzenia narządu ruchu czynnych zawodowo pielęgniarek |
Ergonomia pracy a schorzenia narządu ruchu wśród lekarzy stomatologów |
Ocena położenia przedramion i nadgarstków w trakcie wykonywania czynności zawodowych przez higienistkę stomatologiczną |
Ocena wiedzy pielęgniarek bloku operacyjnego w zakresie ochrony radiologicznej |
Rola pielęgniarki służby medycyny pracy |
Negatywne zachowania w miejscu pracy w odniesieniu do pielęgniarek |
Rękawice ochronne |
DOBÓR SPRZĘTU OCHRONY UKŁADU ODDECHOWEGO DO ZAGROŻEŃ BIOLOGICZNYCH
Autorzy: dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka, prof. CIOP-PIB, dr Małgorzata Okrasa, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
Źródło: "Materiały informacyjne dla użytkowników sprzętu", 2019, Projekt III.N.11 Opracowanie prognostycznego modelu mikrobiologicznego do oceny bezpieczeństwa stosowania sprzętu ochrony układu oddechowego w środowisku szkodliwych bioaerozoli
Minimalizacja skutków szkodliwego oddziaływania czynników biologicznych na człowieka zależy od stopnia wypełniania przez pracodawców zobowiązań wynikających z dyrektywy 2000/54/EWG/rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie ochrony pracowników przed czynnikami biologicznymi. W szczególności określono w tych aktach prawnych obowiązki pracodawcy dotyczące wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej. Jednocześnie z innych aktów prawnych z obszaru BHP wynika, ze pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pracownikom warunków do bezpiecznego stosowania tych środków.
W wyniku badań prowadzonych w Zakładzie Ochron Osobistych CIOP-PIB potwierdzono, że podczas użytkowania sprzętu filtrującego dochodzi do wzrostu liczy mikroorganizmów, które mogą stanowić potencjalne zagrożenie przy długotrwałym jego stosowaniu. Aby temu zapobiec pracodawca powinien określić zasady prawidłowego stosowania sprzętu. W tym celu konieczna jest wiedza o stopniu przeżywania mikroorganizmów w materiałach filtracyjnych. W materiałach informacyjnych dla pracodawcy podano, w sposób syntetyczny, dane na temat zagrożeń, a także wskazówki dotyczące doboru sprzętu oraz zasad jego prawidłowego stosowania i szkoleń.
Stan prawny
W Polsce działania legislacyjne zmierzające do ograniczenia zagrożenia czynnikami biologicznymi reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia (MZ) z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki[1], które przenosi do prawa polskiego postanowienia Dyrektywy 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 18 września 2000 r.[2] Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia MZ pracodawca ma obowiązek podejmować działania profilaktyczne wobec pracowników narażonych na szkodliwe czynniki biologiczne obejmujące zastosowanie środków hermetyczności, w tym środków ochrony indywidualnej. W przypadku narażenia pracowników na wdychanie szkodliwego bioaerozolu jest to sprzęt ochrony układu oddechowego.
Podstawowym aktem prawnym regulującym postanowienia dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej jest Kodeks Pracy[3]. Zgodnie z art. 2376, p. 1 pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Zgodnie z p. 3 tego samego art. środki ochrony indywidualnej dostarczane przez pracodawcę powinny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. W praktyce dla pracodawcy i użytkownika oznacza to, że powinny być one oznaczone znakiem CE, co potwierdza ich zgodność z wymaganiami rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (UE) nr 2016/425[4] i odpowiednimi normami. W przypadku filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego są to normy: PN-EN 149[5] i PN-EN 143[6].
Jednocześnie zgodnie z rozporządzeniem MRPiPS[7] pracodawca powinien zapewnić, że środki ochrony indywidualnej przydzielane pracownikom są odpowiednie do istniejącego zagrożenia i same z siebie nie powodują zwiększenia zagrożenia. Oznacza to, że sprzęt ochrony układu oddechowego przed szkodliwym bioaerozolem, oprócz wysokiej zdolność do wychwytywania cząstek drobnodyspersyjnych, powinien posiadać właściwości biobójcze lub pracodawca powinien ustalić zasady i czas bezpiecznego stosowania sprzętu standardowego. Wynika to z faktu, że przy jego długotrwałym użytkowaniu wobec mikroorganizmów może dojść do wzrostu ich liczby i utworzenia biofilmu we włókninie filtracyjnej, co może stanowić potencjalne źródło zagrożenia dla użytkownika sprzętu.
Ocena ryzyka
Przed doborem sprzętu ochrony układu oddechowego obowiązkiem pracodawcy jest ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem pracowników na wdychanie szkodliwego bioaerozolu. W tym celu pracodawca powinien zgromadzić informacje dotyczące występujących na stanowiskach pracy szkodliwych czynników biologicznych, biorąc pod uwagę:
Na rys. 2 przedstawiono schemat postępowania przy ocenie ryzyka narażenia pracowników na wdychanie szkodliwego bioaerozolu.
Rys. 2. Schemat oceny ryzyka w narażeniu na czynniki biologiczne[8]
Dobór sprzętu ochrony układu oddechowego
W przypadku konieczności wyposażenia pracowników w sprzęt ochrony układu oddechowego należy zastosować wytyczne przedstawione na rys. 3.
Rys. 3 Wskazówki doboru sprzętu ochrony układu oddechowego przed bioaerozole
Zagrożenia związane ze stosowaniem filtrującego sprzętu
Ważnym aspektem związanym z bezpieczeństwem stosowania filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego, który wynika ze specyfiki czynników biologicznych, jest zdolność mikroorganizmów do przeżywania i rozwoju we włókninach filtracyjnych[9]. Mikroorganizmy są w różnym stopniu wrażliwe na czynniki środowiska zewnętrznego. Niektóre, np. wirusy grypy, bardzo szybko giną w środowisku zewnętrznym, inne, np. prątki gruźlicy, mogą swą zdolność do zakażania nowych organizmów utrzymywać przez wiele miesięcy. Ponadto najtrwalsze i najdłużej utrzymujące się w powietrzu są cząstki zaopatrzone w otoczkę białkową, a więc te, które wydostają się z dróg oddechowych użytkownika sprzętu. Gdy środowiskiem ich bytowania jest przestrzeń wewnątrz sprzętu ochrony układu oddechowego, wówczas mogą w określonych warunkach (np. w przypadku słabej odporności immunologicznej osób narażonych) wywoływać stany zapalne dróg oddechowych.
Rozwojowi mikroorganizmów wewnątrz materiału filtracyjnego sprzętu sprzyja także wysoka wilgotność. Dlatego też, jeśli w środowisku, w którym są wykonywane czynności zawodowe, występują długie okresy podwyższonej temperatury lub wzrosty wilgotności powietrza bądź duże zawilgocenie przerabianego surowca organicznego (np. pył biomasy leśnej), to długotrwałe stosowanie standardowego filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego może powodować dodatkowe źródło zagrożenia dla pracownika. Potwierdzeniem tego faktu są wyniki najnowszych badań prowadzonych przez Zakład Ochron Osobistych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - PIB. Przeprowadzone symulacje oddychania w półmaskach filtrujących potwierdziły, że wewnątrz sprzętu istnieją sprzyjające warunki do ciągłego gromadzenia wilgoci pochodzącej z powietrza wydychanego podczas użytkowania. Jak wykazały badania, utrzymują się one przez cały czas stosowania półmasek, nawet w przypadku przerw w pracy (rys. 4.1). Wykazano także, że warunki te mają wpływ na przeżywalność niektórych gatunków mikroorganizmów i tworzenie biofilmów w materiałach filtracyjnych (rys. 4.2).
Rys. 4.1 Zmiany temperatury i wilgotności wewnątrz półmasek filtrujących w czasie użytkowania i podczas przerwy w pracy[10]
Rys. 4.2 Obraz biofilmów wewnątrz włókniny filtracyjnej[11]
W takich warunkach stosowanie klasycznego (bez funkcji biobójczych) sprzętu ochrony układu oddechowego przez pracowników narażonych na wdychanie szkodliwego bioaerozolu może być postrzegane jako nieprawidłowy dobór sprzętu do warunków panujących na stanowiskach pracy. W szczególności wynika to z wymagania, iż sprzęt sam z siebie nie może stanowić dodatkowego źródła zagrożenia. Brak świadomości pracodawców co do zjawisk zachodzących w filtrującym sprzęcie ochrony układu oddechowego podczas jego stosowania w środowisku, w którym występują szkodliwe czynniki biologiczne może prowadzić do niespełnienia tego wymagania. Dla pracownika oznacza to brak właściwego sposobu ochrony przed zagrożeniami w środowisku pracy, a ponadto stwarza możliwość przeniesienia i rozprzestrzenienia czynników infekcyjnych do otoczenia pozazawodowego.
Aby przeciwdziałać zagrożeniom dla użytkownika wynikającym z możliwości rozwoju mikroorganizmów w materiałach filtracyjnych sprzętu stosowanego do ochrony przed bioaerozolem pracodawcy powinni:
Wskazówki dla pracodawcy
Opracowując zasady bezpiecznego stosowania sprzętu ochrony układu oddechowego, który nie ma właściwości biobójczych, należy rozważyć zminimalizowanie możliwości rozprzestrzenienia się czynników biologicznych przez:
Pomocnym narzędziem dla pracodawcy jest opracowana w Zakładzie Ochron Osobistych CIOP-PIB procedura symulacji zjawisk zachodzących w materiałach filtracyjnych podczas ich stosowania w środowisku szkodliwych bioaerozoli. Może być ona także wykorzystana przez pracodawców do określenia czasu stosowania konkretnego, używanego przez pracowników sprzętu, przy symulacji warunków środowiska pracy. Pozwoli to na uściślenie procedur stosowania sprzętu, ze szczególnym uwzględnieniem czasu jego bezpiecznego stosowania.
Aspekty szkoleniowe
Przydzielając sprzęt ochrony układu oddechowego pracownikom należy:
Przykład informacji niezbędnych do przekazania pracownikowi podczas szkolenia przedstawiono na rys. 6.1.
Rys. 6.1 Przykładowy schemat szkolenia dla pracowników stosujących sprzęt ochrony układu oddechowego przed bioaerozolem[12]
Kontakt:
Dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka, prof. Instytutu
Centralny Instytut Ochrony Pracy-PIB; Zakład Ochron Osobistych
90-133 Łódź, ul. Wierzbowa 48
Tel. (42) 6480220
E-mail: kamaj@ciop.lodz.pl
Opracowano na podstawie wyników IV etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”, sfinansowanego w latach 2017-2019 w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego/Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.
[1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r., Dz. U. 2005 Nr 81 poz. 716 z późniejszymi zmianami, Dz. U. 2008 Nr 48 poz. 288
[2] Dyrektywa 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady UE, Official Journal of European Communities L., 262/21
[3] Kodeks Pracy – Ustawa z dnia 26 czerwca 1974, Dz. U. 2014.1502 j.t. z późniejszymi zmianami
[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiegi i Rady (UE) nr 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG, Dz. U. UE L 81/51.
[5] EN 149+A1:2010 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Półmaski filtrujące. Wymagania, badanie, znakowanie.
[6] PN-EN 143:2004/A1:2007 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Filtry. Wymagania, badanie, znakowani
[7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. , Dz. U. z 2003 r. , Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2001 r. Nr 173, poz. 1034.
[8] Majchrzycka K., Okrasa M., Narażenie na bioaerozols – sposoby indywidualnej ochrony w: Nowe trendy w bezpieczeństwie pracy, środowisku i zarządzaniu, WSZOP, Katowice, 2018
[9] Majchrzycka K., Okrasa M., Szulc J., Jachowicz A., Gutarowska B., Survival of Microorganisms on Nonwovens Used for the Construction of Filtering Facepiece Respirators, International journal of environmental research and public health, 2019, 16, 1154; doi:10.3390/ijerph16071154
[10] Majchrzycka K., Okrasa M., Skóra J., Gutarowska B., Evaluation of the survivability of microorganisms deposited on the filtering respiratory protective devices under varying conditions of humidity, International journal of environmental research and public health, 2016, 13(1), 98
[11] Majchrzycka K., Okrasa M., Jachowicz A., Szulc J., Gutarowska B., Microbial Growth on Dust-Loaded Filtering Materials Used for the Protection of Respiratory Tract as a Factor Affecting Filtration Efficiency, International journal of environmental research and public health, 2018, 15,1902; doi:10.3390/ijerph15091902
[12] Majchrzycka K., Okrasa M., Narażenie na bioaerozols – sposoby indywidualnej ochrony w: Nowe trendy w bezpieczeństwie pracy, środowisku i zarządzaniu, WSZOP, Katowice, 2018