Acetaldehyd - dokumentacja
Andrzej Starek

Acetaldehyd jest lotną cieczą, stosowaną do produkcji kwasu octowego, pirydyny, kwasu nadoctowego, farmaceutyków, mas plastycznych, gumy syntetycznej oraz w procesie wytwarzania luster i hartowania włókien żelatyny. Ostre działanie toksyczne tego związku prowadzi u ludzi i zwierząt do podrażnienia oczu i górnych dróg oddechowych. Wartość RD₅₀ acetaldehydu u gryzoni wynosi około 5000 mg/m³. Nie opisano przewlekłych zatruć tym związkiem w warunkach przemysłowych. Powtarzane narażenie na pary tego związku prowadziło u szczurów i chomików do zmian zwyrodnieniowych, rozrostu lub przerostu nabłonka węchowego bądź oddechowego górnych dróg oddechowych. Przy stosunkowo małym stężeniu acetaldehydu (440 mg/m³) obserwowano u szczurów zaburzenia czynnościowe układu oddechowego. Przy większym stężeniu (720 mg/m³) – po 4 tygodniach narażenia – wystąpiły u nich niewielkie zmiany zwyrodnieniowe śluzówki nosa. Ponadto acetaldehyd działa na gryzonie genotoksycznie, kancerogennie i, prawdopodobnie, embriotoksycznie, fetotoksycznie i teratogennie. IARC zaliczyła ten związek do substancji przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi (grupa 2B). Wychodząc z założenia, że NDS – jako średnie stężenie ważone – czasem nie zabezpiecza pracowników przed podrażnieniem oczu i górnych dróg oddechowych, zaproponowano przyjęcie NDSP. Wartość tego normatywu, wynoszącą 45 mg/m³, obliczono z LOAEL (90 mg/m³) u ludzi i współczynnika niepewności 2 dla przejścia z LOAEL do NOAEL.

2-Butoksyetanol - dokumentacja
Andrzej Starek

2-Butoksyetanol (BE) jest powszechnie stosowanym rozpuszczalnikiem organicznym, stanowiącym substytut glikolu etylenowego. Narażenie zawodowe na ten związek jest stosunkowo małe i na ogół mieści się w zakresie stężeń 0,5 ÷ 145 mg/m³. W Polsce ponad 1000 pracowników zatrudnionych w 5 zakładach przemysłu farb i lakierów jest narażonych na BE o zakresie stężeń 0 ÷ 6,9 mg/m³. Ostre działanie toksyczne BE u ludzi i zwierząt manifestuje się podrażnieniem błon śluzowych górnych dróg oddechowych i oczu, depresją ośrodkowego układu nerwowego oraz wewnątrznaczyniową hemolizą erytrocytów. W warunkach narażenia podprzewlekłego u gryzoni obserwowano objawy niedokrwistości hemolitycznej. Erytrocyty człowieka są mniej podatne na hemolityczne działanie BE od erytrocytów gryzoni. Ryzyko wystąpienia hemolizy u człowieka w warunkach narażenia powtarzalnego jest małe. BE nie ma właściwości genotoksycznych, teratogennych, embriotoksycznych i fetotoksycznych oraz nie wpływa na postnatalny rozwój potomstwa. Nie ma danych dotyczących rakotwórczego działania tego związku. Podstawą wartości NDS było hemolityczne działanie BE u szczurów w doświadczeniu podprzewlekłym, w którym skutki te obserwowano po narażeniu na BE o stężeniu 385 mg/m³ (LOAEL), a nie obserwowano po narażeniu na związek o stężeniu 125 mg/m³ (NOAEL). Do obliczenia wartości NDS nie zastosowano współczynników niepewności, ze względu na mniejszą wrażliwość erytrocytów ludzkich na hemolityczne działanie BE w porównaniu z erytrocytami szczurów. Na podstawie wyników badań działania drażniącego 2-butuksyetanolu u ochotników określono wartość NDSCh związku na poziomie 200 mg/m³.

1,2-Epoksy-3-izopropoksypropan - dokumentacja
Andrzej Sapota, Anna Kilanowicz

1,2-Epoksy-3-izopropoksypropan (izopropyloglicydowy eter, IGE) jest lotną, bezbarwną cieczą o temperaturze wrzenia 137 ^oC, słabo rozpuszczalną w wodzie, dobrze natomiast w alkoholach, ketonach i eterze dietylowym. IGE jest najczęściej stosowany jako stabilizator składników organicznych, reaktywny rozcieńczalnik żywic epoksydowych i związek pośredni do syntezy estrów i kwasów. Krótkotrwałe narażenie na działanie IGE o dużym stężeniu powodowało u ludzi wystąpienie nieswoistych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, objawiających się zaburzeniami świadomości, a także objawów umiarkowanego działania drażniącego na górne drogi oddechowe, oczy i skórę. Nie ma jednak danych ilościowych dotyczących wielkości stężeń i czasu narażenia. Na podstawie wyników badań ostrych na zwierzętach (myszy, szczury, króliki) wynika, że IGE można zaliczyć do III grupy, czyli związków szkodliwych, według klasyfikacji EWG. Po podaniu dużych dawek IGE drogą dożołądkową u wszystkich badanych gatunków wystąpiły objawy depresji ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Narażenie inhalacyjne na skórę powodowało wystąpienie umiarkowanych skutków działania drażniącego na oczy i skórę. W powtarzanym narażeniu inhalacyjnym (1896 mg/m³, 10 tygodni) u szczurów stwierdzono, oprócz objawów depresyjnego działania na OUN, także częste przypadki zapalenia płuc oraz symptomy zaburzeń układu oddechowego. Związek ten wykazuje działanie mutagenne na komórki bakteryjne oraz indukuje i powoduje recesywne mutacje letalne w komórkach płciowych samców Drosophila melanogaster. Nie ma danych dotyczących działania genotoksycznego i rakotwórczego oraz danych toksykokinetycznych. Ze względu na brak danych literaturowych proponujemy przyjąć wartości NDS i NDSCh za ACGIH, tj. wartość NDS na poziomie 240 mg/m³ i NDSCh - 360 mg/m³. Wartości te obowiązują w kilku państwach europejskich. Utrzymanie podanych stężeń powinno zabezpieczyć pracowników przed wystąpieniem objawów układowych oraz podrażnieniem oczu i górnych dróg oddechowych.

Eter bis(2-chloroetylowy) - dokumentacja
Krystyna Sitarek, Grażyna Lebrecht

Eter bis(2-chloroetylowy),(BCEE) jest bezbarwną, przezroczystą palną cieczą o zapachu zbliżonym do chloroformu. Słabo rozpuszcza się w wodzie, a dobrze w alkoholu, acetonie i benzenie; miesza się w różnych proporcjach z rozpuszczalnikami organicznymi. BCEE jest stosowany jako odczynnik w syntezach polimerów i związków organicznych, rozpuszczalnik tłuszczów, smarów, lakierów, farb, estrów celulozy oraz jako pestycyd i fumigant glebowy, niszczący owady. BCEE wywiera działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówki. Wchłania się do organizmu w drogach oddechowych z przewodu pokarmowego lub przez nieuszkodzoną skórę, nawet w stopniu wystarczającym do spowodowania śmierci. Podany zwierzętom dożołądkowo ulega metabolizmowi do kwasu tiodiglikolowego, kwasu 2-chloro-octowego i N-acetylo-S-[2-(2-chloroetoksy)]etylo-L-cysteiny. Największy odsetek podanej dawki (65%) ulega wydaleniu z moczem, a mniejszy (11,5%) z powietrzem wydychanym oraz z kałem (2,4%). Niewielkie depozyty (2,3%) po podaniu dożołądkowym tego związku stwierdzano po 48 h w tkankach zwierząt. BCEE wywiera działanie mutagenne na komórki bakterii i drożdży oraz indukuje recesywne mutacje letalne w komórkach płciowych samców Drosophila melanogaster. BCEE jest substancją kancerogenną dla zwierząt - podana do żołądka myszy wywołuje nowotwory wątroby (wątrobiaki). Nie prowadzono badań, oceniających rakotwórczość związku dla ludzi. Według klasyfikacji IARC eter bis(2-chloroetylowy) należy do grupy 3., tj. czynników nieklasyfikowalnych pod względem rakotwórczości. EPA zaklasyfikowała ten związek do grupy B2., tj. czynników, dla których istnieje wystarczający dowód rakotwórczości dla zwierząt i brak dowodu takiego działania dla ludzi. W Polsce BCEE nie został zamieszczony w wykazach czynników rakotwórczych ani też prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi. W istniejących normatywach higienicznych BCEE na stanowiskach pracy uwzględniono jego wchłanianie przez skórę. W większości państw normatywy te zostały ustalone na poziomie 30 mg/m³. Dotychczasowa wartość NDS tego związku w Polsce wynosi 10 mg/m³, a wartość NDSCh - 60 mg/m³, związek jest też oznaczony literą "S". Autorzy dokumentacji proponują przyjęcie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) w środowisku pracy na poziomie 10 mg/m³, a najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie 30 mg/m³ oraz oznaczenie związku literami "Sk", co oznacza, że związek wchłania się przez skórę.

1-Metoksypropan-2-ol - dokumentacja
Krystyna Sitarek

1-Metoksypropan-2-ol (PGME) jest bezbarwną cieczą o zapachu podobnym do eteru etylowego. Jest stosowany jako rozpuszczalnik, dodatek do olejów silnikowych, czynnik chłodzący w płynach do chłodnic samochodowych oraz repelent przeciw stawonogom, ślimakom i płazom. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych na ochotnikach, wykazano działanie drażniące PGME na błony śluzowe. Jest to związek nieklasyfikowany pod względem toksyczności ostrej (wartość DL₅₀ po podaniu do żołądka szczurów wynosi 6100 mg/kg, a wartość CL50 dla szczura – 56250 mg/m³). U zwierząt narażanych inhalacyjnie na duże stężenia PGME obserwowano depresję ośrodkowego układu nerwowego. PGME nie wywiera działania mutagennego, genotoksycznego ani też nie powoduje zaburzeń rozrodu u zwierząt. Związek wchłania się dobrze w drogach oddechowych, ulega szybko metabolizmowi i wydaleniu z powietrzem wydychanym jako CO₂ (50 ÷ 60% dawki) oraz z moczem (10 ÷ 20%) jako glikol propylenowy i produkty sprzęgania w postaci siarczanów i glukuronianów. Nie prowadzono badań dotyczących rakotwórczości PGME. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) PGME w wielu państwach ustalono na poziomie 360 ÷ 375 mg/m³ (100 ppm), a jedynie w państwach Unii Europejskiej na poziomie 188 mg/m³ (50 ppm). W niektórych państwach określono wartość NDSCh na poziomie od 1,5 raza do 3 razy większym od wartości NDS. Proponuje się ustalenie wartości NDS 1-metoksypropanu-2-olu w Polsce na poziomie 180 mg/m³, a wartości NDSCh na poziomie 360 mg/m³, na podstawie wyników badań na ochotnikach.

Octan 2-metoksy-1-metyloetylu - dokumentacja
Krystyna Sitarek

Octan 2-metoksy-1-metyloetylu (PGMEA) jest bezbarwną cieczą, wrzącą w temperaturze 148,8 ^oC (ciśn. 1013 hPa). Związek ten jest powszechnie stosowany jako rozpuszczalnik olejów oraz naturalnych i syntetycznych żywic. PGMEA należy do związków nieklasyfikowanych pod względem toksyczności ostrej. Medialna dawka śmiertelna tego związku dla szczurów po podaniu do żołądka wynosi 8,5 g/kg, a po naniesieniu na skórę królika – powyżej 5 g/kg. Medialne stężenie śmiertelne dla szczurów narażanych 6 h wynosi 23,5 g/m³ (4345 ppm). Nierozcieńczony PGMEA naniesiony na skórę królika nie wywiera działania drażniącego, natomiast podany do worka spojówkowego powoduje obrzęk spojówek oraz niewielkie zmętnienie rogówki i tęczówki, ustępuje po 7 dniach. W warunkach 9-dniowego narażenia inhalacyjnego PGMEA o stężeniu 1620 mg/m³ i większym uszkadza nabłonek węchowy myszy i szczurów. Związek ten nie wywiera embriotoksycznego, teratogennego, mutagennego ani genotoksycznego. Nie ma danych na temat jego toksyczności przewlekłej i rakotwórczości. Wchłania się dobrze w układzie oddechowym. Główne metabolity PGMEA obecne w moczu zwierząt narażanych dożołądkowo lub inhalacyjnie to: glikol propylenowy, 1-metoksypropan-2-ol i inne produkty sprzęgania w postaci siarczanów i glukuronianów. Profil metaboliczny i rozmieszczenie w tkankach PGMEA są prawie identyczne jak po podaniu 1-metoksypropan-2-olu (PGME), co wskazuje, że PGMEA jest szybko hydrolizowany do PGME. Wydychane powietrze i mocz stanowią główne drogi wydalania PGMEA po narazeniu per os i inhalacyjnym. W Polsce nie ustalono wartości NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu w powietrzu środowi-ska pracy. W Niemczech wartość NDS tego związku wynosi 275 mg/m³ (50 ppm), a ze względu na wartość NDSCh zaliczono ten związek do kategorii I, tzn., że wartość NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu może być przekroczona dwukrotnie w ciągu 5 min., maksymalnie 8 razy w ciągu zmiany roboczej. Związek ten zaliczono do grupy C, tzn., że nie stwarza on ryzyka zaburzeń rozwoju prenatalnego potomstwa przy zachowaniu wartości NDS. W Danii wartość NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu została ustalona przez analogię do wartości NDS 1-metoksypropan-2-olu. Uwzględniono fakt wyczuwania zapachu 1-metoksypropan-2-olu o stężeniu 100 ppm (375 mg/m³) i przyjęto również 100 ppm (550 mg/m³) za wartość NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu. W Unii Europejskiej wartość NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu wynosi 275 mg/m³, a wartość NDSCh - 550 mg/m³ i normatyw jest opatrzony adnotacją "skóra". Proponowana wartość NDS octanu 2-metoksy-1-metyloetylu na poziomie 260 mg/m³ i wartość NDSCh na poziomie 520 mg/m³ została zaproponowana przez analogię do 1-metoksypropan-2-olu, który jest produktem hydrolizy octanu 2-metoksy-1-metyloetylu.

Fluorooctan sodu - metoda oznaczania
Ewa Gawęda

Metoda polega na osadzaniu fluorooctanu sodu na filtrze bibułowym i ekstrakcji związku wodą. Fluorooctan sodu oznacza się w otrzymanym roztworze metodą płomieniową absorpcyjnej spektrometrii atomo-wej jako sód. Najmniejsze stężenie fluorooctanu sodu, jakie można oznaczyć opisaną metodą, wynosi około 0,013 mg/m³.

Fonofos - metoda oznaczania
Teresa Nazimek, Hanna Badach

Metoda polega na pobieraniu zawartego w powietrzu fonofosu na sorbent (żel krzemionkowy z chemicznie związaną fazą oktadecylową, ODS-C18), ekstrakcji z sorbentu eterem dietylowym i oznaczaniu na kolumnie kapilarnej zawartości związku metodą chromatografii gazowej z detektorem azotowo-fosforowym (NPD). Metodę należy stosować do oznaczania zawartości fonofosu w powietrzu na stanowiskach pracy, podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych. Oznaczalność metody wynosi 0,025 mg/m³.

Naftalen - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na adsorpcji par naftalenu na żelu krzemionkowym, desorpcji acetonem i analizie chromatograficznej (GC-FID) otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 2,25 mg/m³.

N-Nitrozodietyloamina i N-nitrozodimetyloamina - metoda oznaczania
Wojciech Domański

Metoda polega na pochłanianiu par N-nitrozodietyloaminy i N-nitrozodimetyloaminy w rurce pochłaniającej, wyekstrahowaniu dichlorometylenem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Najmniejsze stężenie N-nitrozodietyloaminy i N-nitrozodimetyloaminy, jakie można oznaczyć przedstawioną metodą, wynosi 0,2 μg/m³.

Octan izobutylu - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na adsorpcji par związku na węglu aktywnym, desorpcji disiarczkiem węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Metodę stosuje się do oznaczania zawartości octanu izobutylu w powietrzu na stanowiskach pracy. Oznaczalność metody wynosi 25 mg/m³.

Octan 2-metoksy-1-metyloetylu - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na adsorpcji par związku na węglu aktywnym, desorpcji 1-procentowym roztworem metanolu w disiarczku węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Metodę stosuje się do oznaczania zawartości octanu 2-metoksy-1-metyloetylu w powietrzu na stanowiskach pracy. Oznaczalność metody wynosi 32,5 mg/m³.