Rejestrowanie i analiza wypadków

Rejestrowanie danych o wypadkach w Polsce przez Główny Urząd Statystyczny

Aby informacje o wypadkach przy pracy z różnych przedsiębiorstw mogły być wykorzystane do celów prewencyjnych, konieczne jest aby zbierane były te same dane dotyczące okoliczności wypadku. Z tego powodu, do celów ogólnopolskiej bazy danych o wypadkach przy pracy, Główny Urząd Statystyczny (GUS), w oparciu o statystyczny model wypadku, ustalił wzór statystycznej karty wypadku.

Statystyczną kartę wypadku wypełnia się dla każdego poszkodowanego w wypadku przy pracy jak również w wypadku traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy , pracującego, poza indywidualnymi gospodarstwami rolnymi, oraz jednostkami budżetowymi prowadzącymi działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, w których zbierane są informacje dotyczące tylko pracowników cywilnych.

Od 1 stycznia 2005 r. obowiązuje nowe rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. 2004 Nr 269 poz. 2672). Zastąpiło ono rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 czerwca 2000 r. w sprawie ustalenia wzoru statystycznej karty wypadku przy pracy oraz związanego z nią trybu postępowania. (Dz. U. Nr 51, poz. 612).

Wydanie nowego rozporządzenia było podyktowane zmianami w definicji wypadku przy pracy, które wprowadziła ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.).

Jeden egzemplarz statystycznej karty wypadku przy pracy pracodawca przekazuje do urzędu statystycznego właściwego dla województwa, na którego terenie znajduje się siedziba pracodawcy. Przy czym część I należy przekazać w terminie do 15 dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym zatwierdzono protokół powypadkowy. Wypełnioną część II statystycznej karty wypadku przy pracy pracodawca przekazuje nie później niż z upływem 6 miesięcy od daty zatwierdzenia protokołu powypadkowego.

Drugi egzemplarz statystycznej karty wypadku przy pracy pracodawca przechowuje, wraz z protokołem powypadkowym, w prowadzonej dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, przez 10 lat.

Po druki statystycznej karty wypadku przy pracy można zgłaszać się do urzędów statystycznych lub ich oddziałów. Formę elektroniczną statystycznej karty wypadku można znaleźć w dziale narzędzia (należy wydrukować ją dwustronnie).

Opis klasyfikacji i sposobu wypełniania poszczególnych części SKW wraz z przykładami można znaleźć w dziale narzędzia.

Wskaźniki wypadków.

Do celów statystycznych stosuje się odpowiednie miary zwane wskaźnikami wypadkowości.

Najprostszym wskaźnikiem jest liczba wypadków lub poszkodowanych w wypadkach, które miały miejsce w określonym odcinku czasu (rok, kwartał, miesiąc), przykładem jest liczba 85,5 tyś. poszkodowanych w wypadkach przy pracy w 2003 roku.

Nie zawsze sama liczba wypadków w pełni odzwierciedla stan bezpieczeństwa w badanym obszarze.

Dlatego w zależności od tego, co należ zobrazować stosuje się np.:

· wskaźniki częstości wypadków,
· wskaźnik ciężkości wypadków,
· wskaźnik absencji wypadkowej.

Wskaźniki częstości wypadków.

W 2003 roku w przedsiębiorstwach zajmujących się handlem i naprawą wypadkom przy pracy uległo 8 557 osób, a w przedsiębiorstwach zajmujących się ochroną zdrowia 7 986 osób. Jednak w pierwszej grupie przedsiębiorstw pracuje ponad dwukrotnie większa liczba osób niż w drugiej, dlatego stosuje się wskaźnik, który mówi ile wypadków przypada na 1000 osób pracujących. Liczy się go według wzoru:

Liczba wypadków odnotowanych w danym okresie czasu
Ww= ------------------------------------------------------------------------------ X 1000
Liczba pracujących

W opisywanym przypadku wskaźnik ten wynosi odpowiednio 4,39 dla handlu i napraw i 10,10 dla ochrony zdrowia i opieki społecznej. Wskaźnik ten jest używany m.in. w opracowaniach GUS i nazywany jest wskaźnikiem wypadkowości.

Inne wskaźniki częstości wypadków przedstawiają stosunek wypadków (osób poszkodowanych) do np. przepracowanych roboczogodzin, dniówek, wielkości produkcji itp.. Przykładami mogą być: · Liczba wypadków przypadająca przypadających na 1 milion przepracowanych roboczogodzin · Liczba wypadków śmiertelnych przypadająca na 1 milion ton wydobytych (w górnictwie).

Wskaźnik ciężkości wypadków.

Wskaźnik ciężkości wypadków jest to średnia liczba dni niezdolności do pracy przypadająca na jeden wypadek dana jest wzorem:

Łączna liczba dni niezdolności do pracy poszkodowanych w wypadkach przy pracy
WC=----------------------------------------------------------------------------------------------
Liczba wypadków przy pracy

Z oczywistych powodów nie bierze się pod uwagę wypadków śmiertelnych.

Wskaźnik absencji wypadkowej.

Wskaźnik absencji to średnia liczba godzin absencji z powodu wypadków przypadająca na 1000 przepracowanych godzin roboczych.

Opisane współczynniki można obliczać dla wszystkich wypadków, lub tylko dla wypadków ciężkich (wskaźniki częstości również dla śmiertelnych). Obliczane dla różnych populacji (sekcje gospodarki narodowej, grupy wiekowe, zawody itp.) pozwalają zidentyfikować te, dla których wypadki zdarzają się najczęściej, lub są najgroźniejsze. Pozwala to na ukierunkować działania profilaktyczne na najbardziej zagrożone grupy.

Rejestrowanie i analiza wypadków przy pracy w UE

Praca jest nieodłączną częścią życia wszystkich mieszkańców Unii Europejskiej, dlatego polepszenie warunków pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy w krajach członkowskich jest jednym z głównych celów Unii. Głównym celem działań i polityki Unii z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Podstawą tych działań jest Artykuł 137 (dawny Artykuł 118a) Traktatu Wspólnoty Europejskiej, na podstawie którego Rada uchwaliła szereg dyrektyw. Aby móc kontrolować skuteczność przepisów wprowadzanych w państwach członkowskich na podstawie tych dyrektyw, Dyrektywa Ramowa wymaga od przedsiębiorców przechowywania danych dotyczących wypadków przy pracy skutkujących absencją powyżej 3 dni. Jednakże, w różnych krajach rejestrowane są różne informację, co uniemożliwia ich skuteczne porównywanie.

ESAW

W 1990 roku zapoczątkowano prace nad projektem ESAW (European Statistics on Accidents at Work) koordynowane wspólnie przez Urząd Statystyczny Unii Europejskiej (Eurostat) oraz Dyrekcję Generalną ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Komisji Europejskiej. Głównym zadaniem projektu jest harmonizacja zasad rejestrowania wypadków przy pracy oraz zbieranie i przechowywanie ujednoliconych danych na ich temat. Zebrane dane dotyczące najbardziej zagrożonych grup pracujących, oraz przyczyn i kosztów wypadków przy pracy są udostępniane w opracowaniach Eurostatu.

Wypadek przy pracy i jego model według Eurostatu

Wypadek przy pracy, według Eurostatu, jest to nagłe zdarzenie prowadzące do urazu fizycznego lub psychicznego, które nastąpiło w związku z pracą. Przy czym rejestrowane są wypadki, których skutkiem jest absencja w pracy dłuższa niż 3 dni.

Wypadek śmiertelny to wypadek przy pracy, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w przeciągu roku od dnia wypadku.

Zakres zbieranych informacji dotyczących wypadku i jego okoliczności jest zgodny z modelem wypadku opracowanym przez Eurostat.

Jako środowisko pracy rozumiane jest miejsce gdzie poszkodowany przebywał przed wypadkiem.

Wykonywana praca dotyczy wykonywanego zadania i związana jest z nią określona czynność fizyczna oraz czynnik materialny czynności fizycznej.

Jako ostatnie zdarzenie prowadzące do wypadku (sprzeczne z warunkami przyjętymi za normalne) przyjęto w modelu odchylenie. Z odchyleniem związany jest czynnik materialny. Są to elementy stanowiące fazę przedwypadkową.

Kolejnym rejestrowanym elementem jest sposób, w jaki osoba weszła w kontakt z czynnikiem materialnym. Może to być ten sam lub inny czynnik niż czynniki związane z czynnością fizyczną lub odchyleniem.

W fazie powypadkowej modelu zbierane są informacje na temat typu urazu, umiejscowienia urazu oraz straconego czasu pracy.

Dla każdego z elementów w modelu EUROSTAT opracowany został system kodowania oraz tablice kodów wraz z instrukcjami kodowania.

Standaryzacja danych

W opracowaniach Eurostatu dotyczących wypadków przy pracy stosuje się dwa rodzaje wskaźników: liczbę wypadków i wskaźnik wypadkowości definiowany jako liczba wypadków przypadająca na 100 000 pracujących.

W zależności od systemu zgłaszania wypadków przy pracy w różnych krajach członkowskich Unii, różny jest procent zgłaszanych wypadków, a co za tym idzie wskaźniki, liczone dla różnych państw nie mogą być porównywane. Z tego powodu, dane dostarczane do Eurostatu są korygowane z uwzględnieniem między innymi udziału poszczególnych sekcji gospodarki w całej gospodarce narodowej.

Oczywiste jest, że częstość wypadków w niektórych gałęziach przemysłu jest większa niż w innych. Dla tego państwa o większym udziale tych "wypadkogennych" gałęzi będą miały znacznie wyższy wskaźnik wypadkowości liczony dla całego kraju. Aby uniknąć tego typu przekłamań przy porównywaniu wskaźników dla różnych państw stosuje się standaryzację wskaźnika wypadkowości. Polega ona na nadaniu każdej sekcji na poziomie krajowym tej samej wagi jaką ma w całej Unii Europejskiej.

Tak więc czytając opracowania Eurostatu należy pamiętać że dane tam publikowane są danymi szacowanymi.

Wydarzenia wypadkowe bezurazowe

Jak wynika z badań relacji zachodzących między wskaźnikami wypadków urazowych i wydarzeń wypadkowych bezurazowych, na jeden wypadek urazowy przypadać może od kilku do kilkudziesięciu wydarzeń wypadkowych bezurazowych. Należy przypuszczać, iż przyczyny i przebieg niektórych wydarzeń wypadkowych bezurazowych są takie same jak przy wypadkach urazowych, a tylko dodatkowe czynniki lub okoliczności umożliwiają uniknięcie urazu. Relacje pomiędzy wydarzeniami wypadkowymi w zależności od ich następstw najczęściej przedstawiane są w postaci trójkąta wydarzeń wypadkowych.

Pierwsze wyniki badań relacji zachodzących między wskaźnikami wypadków urazowych i wydarzeń wypadkowych bezurazowych w postaci trójkąta wydarzeń wypadkowych przedstawił H. Heinricha w 1931 r. Późniejsze badania i analizy danych rejestrowanych w przedsiębiorstwach wskazują na podobieństwo przebiegu sekwencji zdarzeń oraz ich przyczyn prowadzących do poważnych urazów i tych, które powodują tylko straty materialne, drobne urazy lub tylko możliwość powstania urazu.

Zgodnie z obowiązującym prawem w zakładach pracy są badane i rejestrowane wypadki urazowe. Nie rejestruje się natomiast, poza nielicznymi wyjątkami, wydarzeń wypadkowych, które nie powodują urazów u pracowników, a skutkują jedynie szkodami materialnymi. Znacznie większa w porównaniu do wypadków urazowych liczba wydarzeń wypadkowych bezurazowych powoduje iż analiza wydarzeń wypadkowych bezurazowych może być źródłem informacji o przyczynach i przebiegu wypadków przy pracy, które można wykorzystać w prewencji. Aby taka analiza była możliwa należy zgromadzić jak najwięcej informacji o takich wydarzeniach. Związane jest to z wdrożeniem w przedsiębiorstwie odpowiednich procedur ich rejestrowania oraz podjęciem działań mających na celu motywowanie pracowników do zgłaszania takich wydarzeń.