Obowiązki pracodawcy
 
Prawna ochrona pracy - Obowiązki pracodawcy

 

źródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna ochrona pracy,
inż. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy


Obowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy został określony w art.15 jako podstawowa zasada prawa pracy.

Również wśród obowiązków pracodawcy wymienianych w art. 94 Kodeksu pracy  (Tab. nr 1) znajduje się obowiązek (pkt. 4) dotyczący zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednakże szczegółowo obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały określone w rozdziale I działu X Kodeksu pracy.

           


Obowiązki pracodawcy (1)

 

Kodeks pracy
 ustawa z dnia 26 czerwca 1974
 (tekst jedn. Dz. U. 2014, poz. 1502 z późn. zm.)


DZIAŁ PIERWSZY
Rozdział II.  Podstawowe zasady prawa pracy

Art.15. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy

DZIAŁ CZWARTY
Rozdział I.  Obowiązki pracodawcy

Art.94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności [...]:

4) zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

 

          Tab. nr 1

 

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 § 1),  (Tab. nr 2). Oznacza to, że tylko pracodawca jest odpowiedzialny za ten stan, a nie żadna inna osoba, np. pracownik służby bhp. Potwierdza to zdanie drugie tego artykułu, w którym ustawodawca wyraźnie ustalił, że na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu.
Rozpatrując tę kwestię na gruncie prawa, odpowiedzialność ta może być odpowiedzialnością za wykroczenia popełnione przeciwko prawom pracownika (dział XIII k.p.), odpowiedzialnością za popełnione przestępstwa (odpowiedzialność karna) oraz odpowiedzialnością cywilną za wyrządzone szkody na osobie lub w mieniu.

 

 


Obowiązki pracodawcy (2)


Kodeks pracy

DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy

  Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy  


Art. 207. § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie
wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny
pracy specjalistom spoza zakładu pracy, o których mowa w art.
23711 § 2.

§2.  Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

 

    1. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
    2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
    3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
    4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
    5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
    6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
    7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

§ 21 Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.

§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o
ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 2071 § 1. Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o:
    1. zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w
      tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
    2. działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt 1
    3. pracownikach wyznaczonych do:
                 a) udzielania pierwszej pomocy,
                 b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

 

         Tab. nr 2

 

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone w rozdziale I, działu X Kodeksu pracy.

Zgodnie z przepisem art. 207 § 2, pracodawca zobowiązany jest do ochrony zdrowia i życia pracowników. Należy zwrócić uwagę na podkreślenie, że wartością podlegającą ochronie jest zdrowie i życie pracowników. Obowiązek ten powinien być realizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. To, czy dany pracodawca, w określonych warunkach, wykorzystał w sposób odpowiedni osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub sądu w toku postępowania sądowego.

Ogólny obowiązek pracodawcy jest uszczegółowiony przez wymienienie obowiązków szczególnych, które zobowiązują pracodawcę do:

    • organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy
    • zapewnienia przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń
    • reagowania na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy dostosowywania środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy
    • zapewnienia rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy
    • uwzględniania ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych
    • zapewnienia wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń organów nadzoru nad warunkami pracy
    • zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

 
Wydzielenie obowiązku dotyczącego zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wynikało z faktu, iż społeczny inspektor pracy nie jest „organem nadzoru” oraz było podyktowane potrzebą wyraźniejszego zaakcentowania roli społecznego nadzoru nad warunkami pracy jako trwałego elementu polskiego systemu ochrony pracy.

W systemie tym społeczny inspektor pracy spełniać będzie także rolę przedstawiciela pracowników w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidzianego w konwencjach MOP i dyrektywach Wspólnoty Europejskiej.

W § 2 ustawodawca wyraźnie podkreślił, że koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.

Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący znajomości przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajomość tych przepisów i zasad musi odpowiadać zakresowi, jaki jest niezbędny do wykonywania ciążących na pracodawcy obowiązków (art. 207 § 3).

Przez pojęcie „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy” rozumie się zasady pozaprawne, wynikające z nabytej wiedzy i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie, w określonych warunkach, jest niezbędne w celu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

W przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 § 1),  (Tab. nr 3) Obowiązek współpracy pracodawców z różnych przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym miejscu, wynika wprost z art. 17 konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/ EWG. Zgodnie z Kodeksem pracy, współpraca ta powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników oraz na wyznaczeniu koordynatora, który będzie sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Ustalenie sposobów postępowania w przypadku występowania zagrożeń wymaga uprzedniego dokonania analizy tych zagrożeń i oceny ryzyka.


Obowiązki pracodawcy (3)

     
 Kodeks pracy
  DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
 
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy  

Art. 208. § 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
    1. współpracować ze sobą,
    2. wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
    3. ustalić zasady współdziałania, uwzględniające sposoby postępowania w razie wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
    4. informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywanych przez nich prac.

§ 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w § 1, nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

§ 3. Pracodawca, na którego terenie wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest obowiązany dostarczać tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacje, o których mowa w art. 2071.

         Tab. nr 3

 

Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stosownie do rodzaju zagrożenia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać także: zasady powiadamiania pracowników i innych osób o zagrożeniu i jego ewentualnych skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, sposoby neutralizacji niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie pożaru itp. wskazówki.

Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być dokonane przed przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach zawieranych umów o wykonanie robót albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie koordynatora, o którym była mowa wyżej, nie zwalnia pracodawców z obowiązku zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 208 § 2).

 

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy również (art. 2091) zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, w tym - wyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy, wykonywania czynności w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników oraz zapewnienie łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej. Działania te powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń.

W przypadku możliwości wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany (art. 2092) niezwłocznie poinformować o tym pracowników oraz podjąć działania w celu zapewnienia im ochrony. W ramach tych działań pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne.

Jeżeli jednak już wystąpi bezpośrednie zagrożenie pracodawca ma obowiązek wstrzymać prace i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsca bezpieczne. Pracodawca nie może wydawać polecenia wznowienia pracy do czasu usunięcia zagrożenia.

W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników lub innych osób pracodawca ma ponadto obowiązek (art. 2093) umożliwić pracownikom podjęcie działań w celu uniknięcia bezpieczeństwa. Działania te mogą być podejmowane nawet bez porozumienia z przełożonym. Zakres i rodzaj podjętych działań powinny być na miarę wiedzy i dostępnych środków technicznych.

Pracownicy, którzy podjęli stosowne działania w celu odwrócenia zagrożenia nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji, pod warunkiem, że nie zaniedbali swoich obowiązków.

W związku z obowiązkami określonymi dla pracodawcy a związanymi z ograniczeniem skutków zagrożeń w środowisku pracy pracodawca ma nałożone określone obowiązki informacyjne w stosunku do pracowników.
Musi on poinformować pracowników o:

    • zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
    • działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, wykonywania czynności przeciwpożarowych i ewakuacji pracowników.


Informacja o wyznaczonych pracownikach powinna zawierać imię i nazwisko; miejsce wykonywania pracy oraz numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.

 


_________________________________________________


KOMENTARZ  do  zmian podstawowych obowiązków pracodawcy określonych w Kodeksie pracy – Dział Dziesiąty - wprowadzonych ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. (Dz.U. nr 223, poz. 1460)

Z dniem 18 stycznia 2009 r. weszły w życie zmiany do działu Dziesiątego Kodeksu pracy. Zmiany te zostały wprowadzone w celu dostosowania przepisów polskich do dyrektywy ramowej 89/391/EWG, a szczególnie jej art.8.

Wprowadzone zmiany dotyczą przede wszystkim obowiązków pracodawcy związanych z zaistnieniem zagrożeń w miejscu pracy. Zmienione więc zostały przede wszystkim art. 207, 208 i 209 Kodeksu pracy.

W § 1 art.207 wzmocniona została zasada odpowiedzialności pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez dodanie w tym przepisie zdania, że na zakres tej odpowiedzialności nie wpływają ani obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, ani powierzenie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu.

Również w § 2 tego przepisu zostały wprowadzone zmiany polegające na rozszerzeniu w sposób istotny podstawowych obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy, obok dotychczasowych, obowiązek reagowania na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowania środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy. Proces pracy, jako fizycznego działania pracownika jest procesem dynamicznym. Przebieg jego jest uzależniony od szeregu elementów leżących po stronie pracodawcy, osoby kierującej pracownikami, pracownika jest też organizacji, wyposażenia i środowiska, w jakim praca ta jest wykonywana. Ta dynamika może powodować i często powoduje zmianę wykonywania warunków pracy. Omawiany przepis ma na celu zobowiązanie pracodawcy do zwracania uwagi na wszystkie elementy wpływające na warunki wykonywania pracy z uwzględnieniem ich dynamiki i reagowania w przypadku ich zmiany. Podejmowane działania mają prowadzić do doskonalenia istniejącego stanu rzeczy.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy zaliczony został również obowiązek zapewnienia rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy. Przepis ten nie nakłada wprawdzie na pracodawcę opracowania i wprowadzenia w zakładzie pracy polityki prewencji jednak wydaje się oczywiste, że bez podjęcia tych działań realizacja obowiązku zapewnienia rozwoju tej polityki byłaby nierealna.

Ostatnim obowiązkiem, o jaki rozszerzony został katalog podstawowych obowiązków pracodawcy jest obowiązek uwzględnienia w ramach podejmowanych działań profilaktycznych ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych.

Omawiany artykuł 207 został uzupełniony o  przepis w § 21, który w sposób jednoznaczny ustala, że koszty zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie mogą w żadnym razie obciążać pracowników.

Wśród podstawowych obowiązków pracodawcy zostały również umieszczone obowiązki o  charakterze informacyjnym.

Pracodawca ma obowiązek przekazywania pracownikom informacji o:

 

    • zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników, działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,
    • pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników.


Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, ewakuacji i ochrony przeciwpożarowej powinna zawierać imię i nazwisko tych osób, miejsce wykonywania pracy oraz numer telefonu lub innego środka komunikacji elektronicznej, pod którym można się skontaktować z tą osobą.
Informowanie o tych osobach wynika z obowiązków pracodawcy postępowania w razie możliwości wystąpienia zagrożenia w zakładzie pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników oraz wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy, wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników, zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej. Realizacja tych obowiązków ciąży na każdym pracodawcy, bez względu na liczbę zatrudnionych przez niego pracowników jednakże nie oznacza to, że obowiązki te muszą być realizowane w sposób jednakowy przez każdego z pracodawców. Podejmowane przez pracodawców działania są bowiem uzależnione od rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń. Rodzaj i poziom zagrożeń są również podstawowym kryterium liczby wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, ewakuacji i ochrony przeciwpożarowej pracowników, ich szkoleń oraz wyposażenia. Inaczej więc będzie postępował pracodawca zatrudniający 5 pracowników w firmie zajmującej się doradztwem podatkowym inaczej pracodawca zatrudniający wprawdzie też pięciu pracowników ale produkujący fajerwerki, a jeszcze inaczej pracodawca który zatrudnia 300 pracowników przy produkcji stwarzającej zagrożenia wybuchem.

Znowelizowane przepisy ustalają również obowiązki pracodawcy w przypadku wystąpienia możliwości zagrożenia lub wystąpienia zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników.

W przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca musi niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach, podjąć działania w celu zapewnienia pracownikom odpowiedniej ochrony, dostarczyć im instrukcje postępowania przewidujące w ostateczności możliwość przerwania pracy i oddalenia się w bezpieczne miejsce.

Gdy nie jest to jedynie możliwość wystąpienia zagrożenia a już bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracodawca ma obowiązek wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsca bezpieczne. Pracodawca nie może wydać polecenia ponownego podjęcia pracy do czasu, gdy zostanie usunięte zagrożenie.

W tym przypadku pracodawca dodatkowo jest obowiązany umożliwić pracownikom podjęcie działań zmierzających do uniknięcia niebezpieczeństwa. Działania te mogą oni podejmować nawet bez zgody przełożonych. Ocena prawidłowości podjętych działań musi być dokonywana z uwzględnieniem wiedzy tych pracowników i dostępnych środków technicznych.

Wprowadzenie tych obowiązków nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia pracownika określone w art. 210 Kodeksu pracy dotyczące możliwości przerwania pracy, w określonych w przepisie przypadkach i po powiadomieniu przełożonego, a nawet oddalenia się z miejsca zagrożenia.

Podjęcie przez pracownika odpowiednich działań, przerwanie pracy lub oddalenie się z miejsca zagrożenia nie może powodować ponoszenia jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji tych działań, pod warunkiem, że nie zaniedbali swoich obowiązków.