Sprawy ogólne BHP
BADANIA LEKARSKIE PRACOWNIKÓW

 

Badania profilaktyczne pracowników - wybrane zagadnienia

 

Autor: mgr KATARZYNA JANACZEK
doktorantka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Kontakt: kasia.jan@interia.pl

Źródło: Bezpieczeństwo  Pracy – Nauka i Praktyka, 6/2015 s. 12-15 

 

 

Wstęp

 

Na każdym pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten obejmuje, w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia pracownika, nie tylko przestrzeganie ogólnie uznawanych norm w tym zakresie, lecz również uwzględnianie indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika. Jednym z kluczowych elementów profilaktyki są badania lekarskie, których celem jest ustalenie, czy pracownik może realizować swoje obowiązki w warunkach występujących na danym stanowisku pracy.

Publikacja ta ma na celu przybliżenie pracodawcom oraz osobom kierującym pracownikami obowiązków spoczywających na nich w związku z zaleceniami lekarzy, wynikającymi z profilaktycznych badań, którym - w zgodzie z Kodeksem pracy - poddawani są zatrudnieni. Drugim celem jest zwrócenie uwagi pracownikom na ich obowiązki oraz sposoby zachowania w środowisku pracy, wynikające z tych samych zaleceń.

Tekst uwzględnia zmiany przepisów odnoszące się do badań pracowników, które weszły w życie 1 kwietnia 2015 roku.

 

Pojęcie oraz rodzaje badań profilaktycznych pracowników

 

W gestii pracodawcy leży zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten wynika z Konstytucji RP (art. 66) i przepisów prawa międzynarodowego oraz z przepisów prawa pracy. Szczegółowo obowiązki pracodawcy w tym zakresie określają przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502 ze zm., dalej: k.p.) oraz przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 69, poz. 332 z późn.zm.).

 

Każdy pracodawca, bez względu na stan zatrudnienia, jest zobowiązany do zapewnienia swoim pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej. W tym celu zawiera umowę z pod-stawową jednostką służby medycyny pracy o przeprowadzanie badań pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne wynikające z ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz.U. z 2014 r., poz. 1184).

Przywołane regulacje prawne wyróżniają następujące rodzaje badań profilaktycznych:

1)   wstępne - podlegają im osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zmiany, dotyczące przeprowadzania wstępnych badań lekarskich pracowników, jakie wprowadziła ustawa z 7 listopada 2014 r. o ułatwianiu działalności gospodarczej (Dz.U. z 2014 r. poz. 1662). Po zmianie art. 229 k.p. od 1 kwietnia 2015 r. wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

a)    przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy wciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą

b)    przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych

2)    okresowe - podlegają im w zasadzie tylko pracownicy

3)   kontrolne - podlegają im pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

 

Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W treści skierowania osoby przyjmowanej do pracy należy wskazać stanowisko pracy, na którym ta osoba jest lub ma być zatrudniona oraz podać informacje o występowaniu na nim czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, a także aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. W sytuacji, kiedy pracownik wykonuje pracę na więcej niż jednym stanowisku pracy, przepisy nie wykluczają tego, aby pracodawca wskazał je wszystkie (lub wybrane) w skierowaniu, w kolejności odpowiadającej jego potrzebom. Znowelizowane rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy określa wzór skierowania na badania lekarskie oraz nowe wzory orzeczeń lekarskich wydawanych na podstawie art. 229 Kodeksu pracy (Dz.U. z 2015 r., poz. 457).

Każde z wymienionych badań profilaktycznych ma spełniać określone funkcje. Szczegółowe regulacje odnoszące się do problematyki przeprowadzania badań lekarskich zawiera wcześniej cytowane rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.

Wstępne badania lekarskie mają na celu ocenę przydatności kandydata do pracy na konkretnym stanowisku. W tym miejscu należy zauważyć, że badania wykonane przez pracownika dla potrzeb zatrudnienia u jednego pracodawcy nie mogą zastąpić badań wstępnych, uwzględniających konkretne stanowisko pracy i warunki pracy u innego pracodawcy, u którego ma on zostać zatrudniony, jeżeli zatrudnienie dotyczy stanowiska pracy, na którym występują innego typu zagrożenia dla zdrowia.

Okresowe badania lekarskie służą profilaktyce i są podstawowym elementem wykrywania chorób zawodowych. W praktyce często zdarza się, że pracownicy zatrudnieni na tych samych stanowiskach pracy otrzymują od lekarza zaświadczenia lekarskie zawierające różne i często rozbieżne terminy kolejnych badań okresowych. Taka sytuacja jest dopuszczalna, ponieważ o częstotliwości i zakresie badań okresowych decyduje lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami, kierując się wskazówkami metodycznymi w sprawie przeprowadzania badań. Są one zawarte w załączniku do powołanego rozporządzenia w sprawie badań profilaktycznych. Częstotliwość i zakres badań mogą być różne w odniesieniu do poszczególnych pracowników w zależności od zajmowanych przez nich stanowisk pracy oraz ich stanu zdrowia.

Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe badania specjalistyczne, jak również wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika. Takie stanowisko potwierdza również Departament Nadzoru i Kontroli Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie z 14 stycznia 2013 r. w sprawie stosowania profilaktycznej opieki zdrowotnej przez pracodawcę (znak pisma: GNN-93-0503-7/12): (...) O zakresie i częstotliwości badań decyduje lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną, biorąc pod uwagę informacje o czynnikach szkodliwych i uciążliwych podane przez pracodawcę w skierowaniu oraz odpowiednie zapisy „Wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników" stanowiących załącznik do rozporządzenia (...1  1 [Stanowisko Departamentu Nadzoru i Kontroli Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 14 stycznia 2013 r. w sprawie stosowania profilaktycznej opieki zdrowotnej przez pracodawcę (znak pisma: GNN-93-0503-7/12).]