ZAGROŻENIA I SKUTKI NARAŻENIA NA CZYNNIKI RYZYKA ROZWOJU SYMPTOMÓW DOLEGLIWOŚCI UKŁADU MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWEGO

Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego (MSDs) uznawane są za jeden z najczęściej pojawiających się problemów zdrowotnych w Unii Europejskiej oraz jako istotna przyczyna absencji w pracy (www.eurofound.europa.eu; European Agency for Health and Safety at Work).

W krajach Unii Europejskiej, co kilka lat prowadzone są badania dotyczące warunków pracy oraz chorób powiązanych z wykonywaną pracą. Na rys. 1 przedstawiono procentowy udział pracowników uskarżających się na różnego typu dolegliwości, również w podziale na wiek pracownika.

Rys. 1. Występowanie dolegliwości mięśniowo-szkieletowych u pracowników Unii Europejskiej (na podstawie European Work Condition Survey) z uwzględnieniem płci i wieku pracowników.

Przyjmuje się, że MSDs są następstwem urazów powiązanych z uszkodzeniami tkanek. Uraz powstaje nagle, może jednakże być związany z wcześniejszymi zmianami w tkankach spowodowanymi przeciążeniem. Zmiany przeciążeniowe narządów ruchu mogą występować w mięśniach, ścięgnach, chrząstkach i torebkach sta­wowych, a także więzadłach i ko­ściach. Najistotniejszym wspólnym objawem tych zmian jest ból, a następnie zaburzenie funkcji przeciążonych tkanek. Czasami po wyleczeniu skutków urazu w danym miejscu mogą powstawać różnego typu dysfunkcje.

Patofizjologia i źródła rozwoju MSDs nie zostały jak dotąd w pełni wyjaśnione. Wydaje się, iż MSDs mogą mieć swoje źródło w wielu przyczynach, które w rezultacie tworzą niewłaściwy margines pomiędzy wymaganiami wynikającymi z pracy, a możliwościami pracownika wynikającymi z jego cech indywidualnych. Umiejscowienie zmian przeciążeniowych i spowodowanych tym MSDs często jest powiązane z rodzajem czynności wykonywanych w miejscu pracy. Przyjmuje się, że MSDs są wynikiem skumulowanego wpływu długotrwałego obciążenia o różnym natężeniu, a wykonywanie pracy zawodowej jest uważane za główne źródło przeciążeń i rozwoju MSD (rys. 2). Przyjmuje się, umiejscowienie zmian przeciąże­niowych i spowodowanych tym MSDs zależy od czynności wykonywanych w miejscu pracy. Czynnikiem zwiększającym przeciążenia prowadzące do rozwoju dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego jest brak ergonomicznych rozwiązań na stanowiskach pracy.

Rys. 2. Zależność między występowaniem dolegliwości mięśniowo-szkieletowych, a stanowiskiem i procesem pracy.

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe są szerokim pojęciem dotyczącym przede wszystkim dolegliwości bólowych (rys. 3). Zespoły przeciążeniowe, czyli zdiagnozowane choroby stanowią mniejszy zakres. Niektóre zdiagnozowane choroby zakwalifikowane są do chorób zawodowych. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO; ang. World Health Organization) choroba zawodowa to taka, dla której istnieje bezpośredni związek między czynnikiem środowiska pracy ją wywołującym a samą chorobą (WHO, 1985). Pod pojęciem chorób parazawodowych natomiast należy rozumieć choroby o złożonej etiologii, w powstaniu których warunki pracy stanowią jeden z wielu czynników przyczynowych lecz udział tych czynników nie jest dominujący. Oznacza to, że choroba parazawodowa może być spowodowana częściowo przez warunki pracy, jednakże czynniki poza zawodowe oraz czynniki indywidualne również stanowią czynniki ryzyka rozwoju tej choroby.

Rys. 3. Kwalifikacja dolegliwości mięśniowo-szkieletowych.