PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ HAŁASEM ULTRADŹWIĘKOWYM

Profilaktyka zagrożeń hałasem ultradźwiękowym zasadniczo pokrywa się z profilaktyką zagrożeń hałasem. Działania zmierzające do ograniczania narażenia na hałas ultradźwiękowy i związanego z nim ryzyka zawodowego powinny obejmować możliwe do wprowadzenia w danej sytuacji rozwiązania techniczne i/lub organizacyjne, spełniające wymagania przepisów prawa i norm (Rys. 1).

Rys.1. Powiązanie pomiędzy rozwiązaniami prawnymi oraz technicznymi i organizacyjnymi metodami zwalczania hałasu ultradźwiękowego.

Środki mające na celu ograniczenie zagrożenia hałasem ultradźwiękowym powinny być stosowane zgodnie z następującym schematem (rys. 2):

1. Eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania, 
2. Stosowanie środków ochrony zbiorowej przed hałasem ultradźwiękowym (ograniczanie hałasu ultradźwiękowego na drodze transmisji), 
3. Stosowanie środków ochrony indywidualnej, 
4. Wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjnym. 

Rys. 2. Ograniczanie zagrożeń hałasem ultradźwiękowym.

Eliminacja zagrożenia przez jego redukcję u źródła powstawania jest rozwiązaniem technicznym przynoszącym najlepsze rezultaty, jednak nie zawsze możliwym do zrealizowania ze względów technicznych lub ekonomicznych. Podstawowe działania ograniczające hałas ultradźwiękowy u źródła jego powstawania obejmują:

• stosowaniu jak najcichszych procesów technologicznych,
• stosowaniu jak najcichszych środków produkcji (zarówno typu jak i egzemplarza),
• ograniczaniu emisji hałasu ultradźwiękowego ze źródeł.

Pierwsze z wymienionych działań najlepiej jest podjąć na etapie projektowania zakładu pracy, procesu produkcyjnego i zakupu środków produkcji. Ingerowanie w proces produkcyjny lub wymiana maszyn w celu zmniejszenia zagrożenia hałasem ultradźwiękowym po uruchomieniu produkcji może okazać się niemożliwa lub zbyt kosztowna. Stosowanie najcichszych procesów technologicznych może polegać na zastąpieniu jednego procesu technologicznego innym, w którym emisja hałasu ultradźwiękowego jest mniejsza. Przykładem może być zastąpienie obróbki mechanicznej - obróbką chemiczną. Stosowanie jak najcichszych środków produkcji polega na wyborze z grupy maszyn tego samego typu maszyny o najmniejszej emisji hałasu ultradźwiękowego. Niestety, w przeciwieństwie do hałasu, w przypadku hałasu ultradźwiękowego producenci nie mają wymogu podawania danych dotyczących emisji hałasu ultradźwiękowego, co utrudnia dokonywanie takiego wyboru.

Na ograniczanie emisji hałasu ultradźwiękowego duży wpływ ma  właściwe eksploatowanie maszyny zgodnie z jej przeznaczeniem, stosowanie zabezpieczeń akustycznych stanowiących elementy wyposażenia maszyny dołączone do maszyny przez producenta, właściwa konserwacja maszyny i utrzymywanie jej w dobrym stanie technicznym.

Jeżeli nie jest możliwe ograniczenie hałasu u źródła jego powstawania należy zastosować odpowiednie środki techniczne i organizacyjne pozwalające ograniczać hałas ultradźwiękowy na drodze jego rozprzestrzeniania się (transmisji), hałas ultradźwiękowy docierający do człowieka (ograniczenie immisji) lub pozwalające ograniczyć ekspozycję na hałas ultradźwiękowy.

Środki ochrony zbiorowej przed hałasem ultradźwiękowym pozwalają na ograniczanie tego hałasu na drodze transmisji. Ze względu na specyfikę hałasu ultradźwiękowego i jego źródeł (narażenie głównie w pobliżu źródła hałasu ze względu na silne tłumienie hałasu ultradźwiękowego w powietrzu, silną kierunkowość źródeł hałasu ultradźwiękowego) najskuteczniejszymi środkami ograniczającymi hałas ultradźwiękowy na drodze jego propagacji są obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne, ekrany akustyczne i tłumiki akustyczne. 

Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne (dźwiękoizolacyjne) stosuje się do całkowitego odizolowania hałaśliwej maszyny od reszty środowiska pracy lub do osłonięcia najbardziej hałaśliwych części maszyn. Właściwości dźwiękochłonno-izolacyjne materiałów  i wykonanych z nich obudów w zakresie częstotliwości hałasu ultradźwiękowego są przedmiotem najnowszych badań. 

Środki ochrony indywidualnej przed hałasem ultradźwiękowym powinny być stosowane jedynie w przypadku, gdy wyeliminowanie ryzyka związanego z hałasem ultradźwiękowym nie jest możliwe przy zastosowaniu innych rozwiązań. Do środków tych zaliczamy ochronniki słuchu oraz ochrony osłaniające głowę (przyłbice lub hełmy zaopatrzone w przezroczyste ekrany wykonane np. ze szkła akrylowego (plekxiglasu)), które należy stosować szczególnie w przypadku małych odległości pracownika od źródła hałasu ultradźwiękowego.

 

Ochronnikami słuchu stosowanymi w przypadku hałasu ultradźwiękowego są ochronniki słuchu stosowane dla hałasu (nie ma odrębnej kategorii ochronników słuchu dla hałasu ultradźwiękowego). Stosowane ochronniki słuchu powinny być oznaczone znakiem CE (co oznacza, że spełniają wymagania dyrektywy (rozporządzenia) dotyczącej środków ochrony indywidualnej) i dobrane pod względem parametrów akustycznych do hałasu na stanowisku pracy, jak również pod względem indywidualnych cech i potrzeb pracownika. Należy pamiętać, że dobrane ochronniki muszą właściwie współdziałać z innymi stosowanymi ochronami osobistymi, takimi jak np. hełmy czy okulary. Zasadniczym elementem doboru ochronników słuchu jest oszacowanie spodziewanego poziomu ciśnienia akustycznego hałasu pod ochronnikiem przy uwzględnieniu zarówno parametrów tłumiennych ochronnika jak i  parametrów hałasu. Znormalizowane metody doboru ochronników słuchu odnoszą się głównie do zakresu hałasu słyszalnego. Z tego względu przy doborze ochronników słuchu należy kierować się nie tylko wymaganiami normy PN-EN 458:2016, ale też innymi zaleceniami i metodami wynikającymi z najnowszych badań [Młyński R., Kozłowski E., Stosowanie indywidualnych ochron słuchu w przypadku hałasu o częstotliwościach słyszalnych powyżej 8 kHz]. W przypadku hałasu ultradźwiękowego preferowane są ochronniki słuchu posiadające wysokie tłumienie w zakresie hałasu wysokoczęstotliwościowego (wysoki parametr H ochronnika).

 

Do rozwiązań organizacyjnych umożliwiających ograniczenie narażenia na hałas ultradźwiękowy można zaliczyć:

• stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach,
• rotacja pracowników na stanowiskach pracy,
• oddzieleniu obszarów, w których wykonywane są prace o małej emisji hałasu od obszarów, w których wykonywane są prace o dużej emisji hałasu ultradźwiękowego,
• grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego hałasu ultradźwiękowego,
• odsunięciu człowieka od hałaśliwych procesów (robotyzacja i automatyzacja),
  odpowiednim usytuowaniu źródeł hałasu ultradźwiękowego względem siebie i względem ścian pomieszczenia.

Działania polegające na stosowaniu przerw w pracy, ograniczaniu czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach i rotacja służą ograniczaniu równoważnego dla 8 godzin poziomu ciśnienia akustycznego w tercjowych pasmach częstotliwości. Wartości te zależą od poziomu ciśnienia akustycznego hałasu na stanowisku pracy i czasu ekspozycji. Stosując przerwy w pracy zmniejszamy czas ekspozycji i co za tym idzie równoważny dla 8 godzin poziom ciśnienia akustycznego. Jeżeli stosujemy rotację na stanowiskach pracy, pracownik część dnia pracy spędza na stanowisku z hałasem ultradźwiękowym o dużym poziomie ciśnienia akustycznego a część na stanowisku z  hałasem ultradźwiękowym o małym poziomie ciśnienia akustycznego. Znając poziomy ciśnień akustycznych hałasów na obu stanowiskach możemy tak dobrać czas pracy na obu stanowiskach, aby równoważne dla 8 godzin poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych nie przekraczały wartości dopuszczalnych. Rozwiązanie to nie może być stosowane, gdy przekroczone są wartości dopuszczalne maksymalnych poziomów ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych. Wartości te nie mogą być przekroczone w żadnej chwili przebywania pracownika na stanowisku pracy, więc stosowanie przerw w pracy lub rotacji na stanowiskach pracy niczego nie zmienia.

Dzięki grupowaniu źródeł hałasu ultradźwiękowego w różnych pomieszczeniach oraz rozdzieleniu obszarów prac o różnych poziomach emisji hałasu ultradźwiękowego, pracownicy obsługujący cichsze urządzenie (w znajdujące się w jednym pomieszczeniu) nie są narażeni na hałas docierający z urządzeń głośniejszych (znajdujących się w innym pomieszczeniu). Dzięki temu ograniczana jest liczba pracowników zagrożonych hałasem ultradźwiękowym.

 

PROFILAKTYKA MEDYCZNA

Ważnym uzupełnieniem działań technicznych i organizacyjnych mających na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z występowaniem hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy jest profilaktyka medyczna. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym, kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Badania te prowadzone są w miarę możliwości w godzinach pracy a ich koszty pokrywa pracodawca. Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, częstotliwość wykonywania badań okresowych oraz zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami został określony w rozporządzaniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U 1996, nr 69, poz. 332, tekst jednolity Dz.U.2016 poz.2067).

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać określenie rodzaju badania profilaktycznego, stanowisko, na którym jest lub ma być zatrudniony pracownik oraz informacje o występowaniu na tym stanowisku czynników szkodliwych lub uciążliwych (wraz z danymi pomiarowymi).

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określono w załączniku do w/w rozporządzenia. Dla hałasu ultradźwiękowego badania obejmują: