Pracownia Psychologii i Socjologii Pracy - Projekty
Streszczenie

Profil wymagań psychologicznych, warunkujących sprawność i bezpieczeństwo pracy kierowców zawodowych powyżej 55 roku życia

Kierownik projektu: dr Anna Łuczak

Streszczenie projektu:

 

Celem badań zrealizowanych w ramach projektu badawczego była charakterystyka zmian związanych z wiekiem w zakresie cech i sprawności warunkujących bezpieczne zachowanie  w sytuacji ruchu drogowego u kierowców zawodowych powyżej 55 roku życia. Założono także, że przygotowane zostaną kryteria oceny predyspozycji psychologicznych do wykonywania zawodu kierowcy przez osoby powyżej 55 roku życia.

W badaniach oceniano procesy intelektualne i poznawcze (antycypacja czasowa, uwaga  i spostrzegawczość), sprawność psychomotoryczną (refleks i koordynacja wzrokowo-ruchowa), funkcje wzroku (dolny próg wrażliwości wzrokowej i wrażliwość na olśnienie) oraz osobowość (ekstrawersja, neurotyzm, psychotyzm, impulsywność, skłonność do ryzyka i empatia).

Do oceny wymienionych cech i sprawności wykorzystano testy z modułu TRAFFIC Wiedeńskiego Systemu Testów: COG (Cognitron), RT (Reaction Test), ZBA (Time/Movement Anticipation), B19 (Double Labyrinth Test), testy funkcji wzroku: pierścień Landolta i noktometr oraz dwa kwestionariusze: EPQ-R(S) oraz IVE.

 

a)                                                                                     b)

 

Projekt I.P.21. Wyniki w zakresie średniego czasu reakcji RT_1 (a) oraz skłonności do ryzyka IVE_2 (b) uzyskane w czterech grupach wiekowych kierowców zawodowych

 

W badaniach wzięło udział 501 kierowców zawodowych w wieku od 20 do 67 lat  (M = 38,28; SD = 12,14), obu płci (51 kobiet, 450 mężczyzn), ze stażem w zawodzie kierowcy od 2 do 48 lat (M = 17,49; SD = 11,11), posiadających aktualne orzeczenia o braku przeciwwskazań zdrowotnych i psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy  i spełniających następujące kryteria: minimum 2-letni staż w zawodzie kierowcy, „absolutna bezwypadkowość” oraz „dwuletnia bezkolizyjność”.

Analiza statystyczna wyników badań umożliwiła potwierdzenie hipotezy 1, w której zakładano, że poziom cech i sprawności warunkujących bezpieczne zachowanie w sytuacji ruchu drogowego u kierowców zawodowych powyżej 55 roku życia jest istotnie różny od poziomu tych cech u kierowców młodszych wiekiem. Kierowcy w wieku 55+ uzyskali istotnie gorsze wyniki w zakresie funkcji poznawczych, motorycznych i funkcji wzroku, a w przypadku cech osobowości charakteryzowały ich istotnie największy neurotyzm i empatia oraz najmniejsza ekstrawersja  i skłonność do ryzyka.

Z kolei hipoteza 2, zakładająca istotnie różny poziom cech i sprawności warunkujących bezpieczne zachowanie w sytuacji ruchu drogowego u kierowców zawodowych w wieku 56-60 lat  w porównaniu z kierowcami powyżej 60 roku życia, potwierdziła się w przypadku dwóch testów: COG i B19. Kierowcy powyżej 60 roku życia uzyskali istotnie gorsze wyniki w porównaniu z kierowcami w wieku 55 ‒ 60 lat w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz uwagi i spostrzegawczości. Porównywane grupy kierowców nie różniły się natomiast w zakresie cech osobowości.

Określony został profil sprawnościowy i osobowościowy kierowcy zawodowego w wieku 55+. Kierowcy z tej grupy wiekowej przy obniżonym poziomie funkcji poznawczych, motorycznych  i funkcji wzroku okazali się bardziej rozważni od młodszych kierowców.

Opracowano normy testowe (stenowe i centylowe) dla wyróżnionych czterech grup wiekowych kierowców zawodowych i określono progi odsiewowe, czyli minimalne wyniki testowe, odpowiadające poziomowi sprawności przy zawartości 0,5‰ alkoholu we krwi, które musi osiągnąć kandydat do zawodu kierowcy lub kierowca zawodowy.

Określono profil wymagań psychologicznych kierowców zawodowych powyżej 55 roku życia, opierając się na  normach testowych oraz progach odsiewowych. Opracowano też profil wymagań psychologicznych kierowców zawodowych w wieku poniżej 55 roku życia do stosowania  w badaniach okresowych oraz w badaniach wstępnych kandydatów na kierowców zawodowych. Profile wymagań psychologicznych dla kierowców zawodowych stanowią empiryczne kryteria oceny predyspozycji do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.

Przeprowadzone badania skłaniają do sformułowania następujących wniosków:

‒     profil kierowcy zawodowego w wieku 55+ obejmujący cechy i sprawności istotne dla bezpiecznych zachowań w sytuacji ruchu drogowego wskazuje na obniżoną sprawność motoryczną, procesy poznawcze i funkcje wzroku, lecz większą rozwagę w zachowaniu, która przejawia się:

-      większą stabilnością emocjonalną i samokontrolą (mała impulsywność)

-      umiejętnością oceny ryzyka i przewidywania skutków własnego zachowania (mała skłonność do ryzyka),

-      pozytywnym nastawieniem do ludzi (mała psychotyczność)

‒     przeprowadzone badania potwierdziły zasadność stosowania większej częstotliwości badań psychologicznych u kierowców zawodowych powyżej 60 roku życia

‒     stosowanie zaproponowanych empirycznych kryteriów oceny predyspozycji psychologicznych do wykonywania zawodu kierowcy przez osoby powyżej 55 roku życia oraz młodsze umożliwia rzetelną diagnozę w zakresie psychologii transportu opartą na dowodach (ang. evidence based diagnosis).

Wyniki projektu przedstawiono, wygłaszając 2 referaty na konferencji międzynarodowej i na krajowym seminarium. Przygotowano monografię pełniącą funkcję aneksu do metodyki psychologicznych badań kierowców, 2 publikacje w czasopismach naukowych o zasięgu międzynarodowym i 1 publikację popularnonaukową. Ponadto przeprowadzono seminarium weryfikujące przydatność wiedzy o wynikach zrealizowanego projektu oraz przygotowano materiały informacyjne na temat monografii, do zamieszczenia w serwisie internetowym CIOP-PIB.

 

Empiryczne kryteria psychologicznej oceny predyspozycji do zawodu kierowcy
- A. Łuczak, A. Tarnowski

Monografia jest poświęcona problematyce kierowców zawodowych w wieku 55+. Przedstawiono  wybrane modele zachowania się kierowców w sytuacji ruchu drogowego,  przegląd badań poświęconych problematyce kierowców starszych wiekiem oraz wskazówki dotyczące psychologicznych badań kierowców – seniorów. Zaprezentowano także wyniki badań własnych, przeprowadzonych w grupie 501 kierowców zawodowych w wieku 20 – 67 lat. Efektem badań jest charakterystyka zmian związanych z wiekiem w zakresie procesów poznawczych i funkcji intelektualnych, osobowości oraz sprawności psychomotorycznej. Przedstawiono też profile wymagań psychologicznych dla kierowców zawodowych, zróżnicowane ze względu na wiek i rodzaj badania (badanie wstępne vs. okresowe). Profile, określone dla ośmiu testów psychologicznych, przygotowano na podstawie aktualnych norm testowych zastosowanych do ceny ww. cech i sprawności oraz na podstawie tzw. progów odsiewowych, przyjętych jako empiryczne kryteria psychologicznej oceny predyspozycji do zawodu kierowcy.

Adresatem monografii są psycholodzy zajmujący się orzecznictwem psychologicznym w obszarze psychologii transportu. Wyniki przeprowadzonych badań  oraz zaproponowane empiryczne kryteria oceny predyspozycji do wykonywania zawodu kierowcy umożliwiają rzetelną diagnozę w tym zakresie, zgodną ze standardami EBA (Evidence-Based Assessment), tj. diagnozę opartą na dowodach.



Jednostka: Pracownia Psychologii i Socjologii Pracy

Okres realizacji: 01.01.2014 – 31.12.2016