ZASADY OCENY NARAŻENIA I METODY BADAŃ

Terminem „pola i promieniowanie elektromagnetyczne”, a w skrócie „polami elektromagnetycznymi” lub „polami” dotyczy pól elektrostatycznych, magnetostatycznych i elektromagnetycznych zmiennych w czasie o częstotliwościach nie przekraczających 300 GHz (tj. 300 000 000 000 Hz).

Najistotniejsze właściwości pól elektromagnetycznych to:

• fizyczny czynnik środowiska
• opisany parametrami wektorowymi
• częstotliwość do 300 GHz
• długość fali większa niż promieniowania podczerwonego (> 1 mm)
• brak zdolności do jonizacji ośrodka - promieniowanie niejonizujące
• zdolność indukowania prądów i ładunków elektrycznych w eksponowanych obiektach
• propagacja w powietrzu z prędkością światła.

Pole elektromagnetycznejest tworzone przez pole elektryczne i magnetyczne występujące w określonym miejscu.

Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywane jest pole elektromagnetyczne zmienne wielkich częstotliwości (większych od kilku MHz).

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA RODZINY, PRACY i POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [DzU 2018, poz. 1286]

Załącznik nr 2 do rozporządzenia

Część E. Pole elektromagnetyczne

1. Pole elektromagnetyczne, zwane dalej „pole-EM”, którego składowymi są pole elektryczne i pole magnetyczne, zwane dalej odpowiednio „pole-E” i „pole-M”, oznacza czynnik fizyczny w środowisku pracy w postaci pola lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz – 300 GHz.

2. Wielkościami fizycznymi charakteryzującymi pole-EM na potrzeby oceny ekspozycji lub narażenia w przestrzeni są:

E - natężenie pola-E – wielkość wektorowa charakteryzująca pole-E w określonym miejscu, wyrażona w woltach na metr [V/m].

H- natężenie pola-M – wielkość wektorowa charakteryzująca pole-M w określonym miejscu, wyrażona w amperach na metr [A/m].

f - częstotliwość – wielkość skalarna charakteryzująca okresową zmienność pola-EM w czasie, wyrażona w hercach [Hz].

3. Ustala się limity Interwencyjnych Poziomów Narażenia, zwane dalej „limity IPN”, obowiązujące łącznie, jako:

• limity operacyjne bazowe (IPNob), górne (IPNog) i dolne (IPNod),
• limity uzupełniające: pomocnicze (IPNp), szczytowe (IPNm) i miejscowe (IPNk).

4. Pola-EM stref ochronnych, na podstawie wartości E i H w danym miejscu, określono następująco:

a) pola-EM strefy niebezpiecznej występuje jeżeli:

E > IPNog-E lub H > IPNog-H, albo

E > IPNm-E lub H > IPNm-H, w przypadku pola-EM modulowanego,

b) strefa zagrożenia występuje jeżeli:

{E > IPNod-E lub H > IPNod-H} i {E < IPNog-E i H < IPNog-H},

c) strefa pośrednia występuje jeżeli:

{E > IPNp-E lub H > IPNp-H} i {E < IPNod-E i H < IPNod-H}.

d) pole-EM poza strefami ochronnymi określono jako pole-EM strefy bezpiecznej, występujące jeżeli w danym miejscu:

E < IPNp-E i H < IPNp-H.

5. Definicje pojęć stosowanych w odniesieniu do pola-EM oraz wymagania dotyczące oceny pola-EM i działań profilaktycznych w przypadku narażenia na pola-EM stref ochronnych określają przepisy w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy narażeniu na pole elektromagnetyczne, wydane na podstawie art. 237¹⁵ § 1 Kodeksu pracy [DzU 2016, poz. 950 z późniejszymi zmianami].

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E

Uwagi do tabeli

¹⁾  Wartości IPNob, IPNog, IPNod, IPNp, IPNk, oznaczają wartości równoważne (WR) odnoszące się do przedziału czasu T=1/f.

²⁾ Alternatywną wielkością charakteryzującą pole-E o częstotliwości f < 5 Hz jest ładunek elektryczny indukowany na ciele Q, wyrażony w kulombach [C]. Alternatywnie stosuje się: IPNob-E = IPNog-E = 6×10⁴ V/m i IPNob-Q = IPNog-Q = 7×10^-7 C;  IPNod-E = 2×10⁴ V/m i IPNod-Q = 2,3×10^-7 C;  oraz IPNp-E = 1,5×10⁴ V/m i IPNp-Q = 1,6×10^-7 C. Wartości ładunku elektrycznego Q, o których mowa, nie dotyczą oceny zagrożenia wynikającego z zapłonu atmosfer wybuchowych, w rozumieniu przepisów w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfer wybuchowych, wydanych na podstawie art. 23715 § 2 Kodeksu pracy.

³⁾ Wartości IPNm-E i IPNm-H określone dla pola-EM modulowanego, oznaczają wartości szczytowe (P) natężenia pola-E i natężenia pola-M, odnoszące się do przedziału czasu T=1/f dla częstotliwości f < 10×10⁶ Hz, a odnoszące się do przedziału czasu T=6 min dla częstotliwości f > 100×10⁶ Hz.

Do limitów narażenia na pole-EM określonych w tabeli zastosowano oznaczenia:

IPNob-E - limity operacyjne bazowe, rozumiane jako poziom natężenia pola-E

IPNog-E - limity operacyjne górne, rozumiane jako poziom natężenia pola-E, określające górny limit pola-EM strefy zagrożenia

IPNod-E - limity operacyjne dolne, rozumiane jako poziom natężenia pola-E, określające dolny limit pola-EM strefy zagrożenia;

IPNp-E - limity pomocnicze, rozumiane jako poziom natężenia pola-E, określające dolny limit pola-EM strefy pośredniej;

IPNm-E - limity szczytowe, rozumiane jako poziom natężenia pola-E, określające limity dotyczące pola-EM modulowanego;

W przestrzeni limity IPN dotyczą miar narażenia na pole-EM strefy bliskiej, określonych jako maksymalne miejscowe wartości natężenia pola-E i natężenia pola-H, uśrednionego w przestrzeni (10×10×10) cm, jako ekwiwalent wyniku pomiaru bezkierunkowego.

W dziedzinie czasu limity IPN dotyczą zróżnicowanych miar narażenia, określonych jako:

• wartość szczytowa (P) - maksymalna wartość chwilowa wybranego parametru charakteryzującej pole-EM w określonym miejscu w ciągu określonego przedziału czasu (T), w szczególności dla jednego okresu zmian harmonicznego pola-EM o częstotliwości f=1/T wartość szczytowa natężenia pola E(P) lub H(P) jest równa amplitudzie odpowiednio natężenia pola-E (Ef) lub pola-M (Hf).
• wartość równoważna (WR) - wartość międzyszczytowa wybranego parametru charakteryzującego pole-EM, czyli różnica między maksymalną a minimalną wartością chwilową tego parametru w ciągu określonego przedziału czasu (T), podzielona przez ; w szczególności dla jednego okresu zmian harmonicznego pola-EM wartość równoważna natężenia pola E(WR) lub H(WR) jest równa jego wartości skutecznej (RMS).
• wartość skuteczna (RMS) - wartość wybranego parametru charakteryzującego pole-EM definiowana zgodnie z uśrednioną w czasie zależnością całkową, reprezentującą ekwiwalent ciepła wydzielonego podczas przepływu prądu, wyrażana liczbowo zależnością:
  
  
  
  gdzie:
  
  x(t) - moduł wartości chwilowej wybranego parametru charakteryzującego pole-EM w rozpatrywanym momencie czasu, t,
  
  T_RMS - przedział czasu, w którym obliczana jest wartość skuteczna; jeżeli T_RMS = 1/f, jest to okres zmian w czasie wartości chwilowej wybranego parametru. Dla pól harmonicznych wartość (RMS) równa jest wartości (P) podzielonej przez √2. Podczas oceny zagrożeń wynikających ze skutków termicznych oddziaływania pola-EM o częstotliwości z zakresu 100×10³ Hz < f < 6×10⁹ Hz przyjmuje się: T_RMS = 6 minut.

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M

Uwagi do tabeli

¹⁾  Wartości IPNob, IPNog, IPNod, IPNp, IPNk, oznaczają wartości równoważne (WR) odnoszące się do przedziału czasu T=1/f.

²⁾ Alternatywną wielkością charakteryzującą pole-M jest indukcja magnetyczna B, wyrażona w teslach [T].

Alternatywnie stosuje się m.in: IPNog-H = 3,2×10⁵ A/m i IPNog-B = 400 mT; IPNob-H = 1,6×10⁵ A/m i IPNob-B = 200 mT; IPNod-H = 2,4×10³ A/m i IPNod-B = 3 mT; IPNp-H = 4×10² A/m i IPNp-B = 0,5 mT oraz IPNk-H = 8×10⁵ A/m i IPNk-B = 1 T.

³⁾ Wartości IPNm-E i IPNm-H określone dla pola-EM modulowanego, oznaczają wartości szczytowe (P) natężenia pola-E i natężenia pola-M, odnoszące się do przedziału czasu T=1/f dla częstotliwości f < 10×10⁶ Hz, a odnoszące się do przedziału czasu T=6 min dla częstotliwości f > 100×10⁶ Hz.

Do limitów narażenia na pole-EM określonych w tabeli zastosowano oznaczenia:

IPNob-H - limity operacyjne bazowe, rozumiane jako poziom natężenia pola-M

IPNog-H - limity operacyjne górne, rozumiane jako poziom natężenia pola-M, określające górny limit pola-EM strefy zagrożenia

IPNod-H - limity operacyjne dolne, rozumiane jako poziom natężenia pola-M, określające dolny limit pola-EM strefy zagrożenia;

IPNp-H - limity pomocnicze, rozumiane jako poziom natężenia pola-M, określające dolny limit pola-EM strefy pośredniej;

IPNm-H - limity szczytowe, rozumiane jako poziom natężenia pola-M, określające limity dotyczące pola-EM modulowanego;

W przestrzeni limity IPN dotyczą miar narażenia na pole-EM strefy bliskiej, określonych jako maksymalne miejscowe wartości natężenia pola-E i natężenia pola-H, uśrednionego w przestrzeni (10×10×10) cm, jako ekwiwalent wyniku pomiaru bezkierunkowego.

W dziedzinie czasu limity IPN dotyczą zróżnicowanych miar narażenia, określonych jako:

• wartość szczytowa (P) - maksymalna wartość chwilowa wybranego parametru charakteryzującej pole-EM w określonym miejscu w ciągu określonego przedziału czasu (T), w szczególności dla jednego okresu zmian harmonicznego pola-EM o częstotliwości f=1/T wartość szczytowa natężenia pola E(P) lub H(P) jest równa amplitudzie odpowiednio natężenia pola-E (Ef) lub pola-M (Hf).
• wartość równoważna (WR) - wartość międzyszczytowa wybranego parametru charakteryzującego pole-EM, czyli różnica między maksymalną a minimalną wartością chwilową tego parametru w ciągu określonego przedziału czasu (T), podzielona przez ; w szczególności dla jednego okresu zmian harmonicznego pola-EM wartość równoważna natężenia pola E(WR) lub H(WR) jest równa jego wartości skutecznej (RMS).
• wartość skuteczna (RMS) - wartość wybranego parametru charakteryzującego pole-EM definiowana zgodnie z uśrednioną w czasie zależnością całkową, reprezentującą ekwiwalent ciepła wydzielonego podczas przepływu prądu, wyrażana liczbowo zależnością:
  
  
  
  gdzie:
  
  x(t) - moduł wartości chwilowej wybranego parametru charakteryzującego pole-EM w rozpatrywanym momencie czasu, t,
  
  T_RMS - przedział czasu, w którym obliczana jest wartość skuteczna; jeżeli T_RMS = 1/f, jest to okres zmian w czasie wartości chwilowej wybranego parametru. Dla pól harmonicznych wartość (RMS) równa jest wartości (P) podzielonej przez √2. Podczas oceny zagrożeń wynikających ze skutków termicznych oddziaływania pola-EM o częstotliwości z zakresu 100×10³ Hz < f < 6×10⁹ Hz przyjmuje się: T_RMS = 6 minut.

Alternatywne wersje tabel wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia

Pole-E

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E pola elektrostatycznego (PES)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E pola-EM quasi statycznego (PQS)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E pola-EM wielkiej częstotliwości (PWCZ)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-E promieniowania mikrofalowego (PMF)

Pole-M

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M pola magnetostatycznego (PMS)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M pola-EM quasi statycznego (PQS)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M pola-EM wielkiej częstotliwości (PWCZ)

Tabela - Wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia (IPN) dotyczące narażenia na pole-M promieniowania mikrofalowego (PMF)