Sprawy ogólne BHP
PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY

 

PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

 

Źródło: Materiały infomacyjne 2013 autorstwa mgr Marzeny Malińskiej, opracowane w ramach zadania nr 04.A.14, z zakresu Służb Państwowych Programu Wieloletniego 2011-2913 pn. Poprawa Bezpieczeństwa i Warunków Pracy, Etap II 

 

Definicje promocji zdrowia w miejscu pracy

 

W Karcie Ottawskiej promocja zdrowia została definiowana jako „proces umożliwiający ludziom przejmowanie coraz większej kontroli nad własnym zdrowiem i tym samym jego ulepszanie” (Ottawa Charter, 1986).
Definicja promocji zdrowia w miejscu pracy została zdefiniowana w Polsce pod koniec lat dziewięćdziesiątych i dotyczyła: „działań podejmowanych wobec pracowników zakładu pracy, których celem jest umocnienie i rozwój ich zdrowia, realizowanych głównie w sferze prozdrowotnych przekształceń ich stylu życia (zachowań zdrowotnych) oraz w sferze tych elementów najszerzej rozumianego środowiska w zakładzie, które istotnie warunkują możliwości dokonania tego rodzaju zmian” (Gniazdowski: 1997, 1998).

Współcześnie promocja zdrowia pracujących to: „nowoczesnastrategia wspierania rozwoju ekonomicznego przedsiębiorstw, osiąganego poprzez skoordynowane inwestycje w umacnianie zdrowia ich personelu (Puchalski 2008).

Natomiast, według Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy promocja zdrowia w miejscu pracy jest zbiorowym wysiłkiem pracodawców, pracowników i społeczeństwa dążącym do polepszenia zdrowia i samopoczucia pracowników.

 

Do zadań promocji zdrowia w miejscu pracy można zakwalifikować:

  • propagowanie zdrowego odżywiania sięw pracy poprzez np. rozprzestrzenianie wiedzy na ten temat lub zmodyfikowanie menu w stołówkach (wprowadzenie tzw. „zdrowej żywności”)
  • naświetlenie problemu szkodliwości palenia tytoniu, m.in. poprzez proponowanie udziału w programach motywujących do rozstania się z nałogiem czy wprowadzenie całkowitego zakazu palenia na terenie firmy
  • promowaniezdrowia psychicznego, poprzez np. umożliwienie udziału w warsztatach uczących radzeniu sobie ze stresem czy zapewnienie wsparcia psychologicznego dla wszystkich pracowników
  • działania dążące do poprawy samopoczuciaw miejscu pracy, np. elastyczny czas pracy, praca w domu
  • wspieranie aktywności fizycznej poprzez np. dostęp do obiektów sportowych, zachęcanie do ćwiczeń, oferowanie kursów sportowych
  • dbałość o ogólny stan zdrowiapoprzez np. zapewnienie okresowych badań ciśnienia krwi czy poziomu cholesterolu
  • zachęcanie do udziału pracownikóww procesie polepszenia organizacji pracy
  • dbałość o ogólny stan zdrowia poprzez np. zapewnienie okresowych badań ciśnienia krwi czy poziomu cholesterolu.

 

Aktywność fizyczna w miejscu pracy

       Według, opartych na wskazówkach Światowej Organizacji Zdrowia wytycznych, UE dotyczących aktywności fizycznej (2008r.) pracodawca powinien stworzyć środowisko pracy sprzyjające podejmowaniu aktywności fizycznej.

         Działania takie powinny zapewniać pracownikom możliwość korzystania z różnych rodzajów świadczeń prozdrowotnych całkowicie lub częściowo współfinansowanych przez zakład pracy.

         Przykłady takich inicjatyw określają wytyczne WHO i dotyczą m.in.:

  • dostępu do właściwie wyposażonych ośrodków sportowych zarówno pod dachem, jak i na świeżym powietrzu
  • stale dostępnego profesjonalisty do spraw aktywności fizycznej, prowadzącego grupowe zajęcia ruchowe, a także udzielającego indywidualnych porad i instrukcji
  • uczestnictwa w wydarzeniach sportowych w miejscu pracy
  • zachęcanie do korzystania z rowerów oraz spacerów jako środków transportu do i z miejsca pracy (WHO, 2008).

 

Wytyczne WHO w zakresie promocji aktywności fizycznej

  • państwa członkowskie powinny stworzyć krajowe plany wspierające aktywność fizyczną w celu eliminacji niezdrowych nawyków oraz promowania świadomości na temat korzyści z niej wynikających.
  • aby polityki prozdrowotne odniosły skutek konieczna jest bliska i spójna współpraca między właściwymi podmiotami publicznymi i prywatnymi w zakresie koordynacji polityk sportu, zdrowia, edukacji, transportu, urbanistyki, środowiska pracy, rekreacji itd. Ułatwi to obywatelom wybór zdrowego stylu życia.
  • osoby dorosłe w wieku między 18-65 r. ż. powinny dążyć do utrzymywania aktywności fizycznej na poziomie umiarkowanym przez co najmniej 30 minut 5 dni w tygodniu lub na poziomie intensywnym przez  co najmniej 20 minut 3 razy w tygodniu.

>  dawka jednorazowa ćwiczeń powinna wynosić co najmniej 10 minut; wysiłek intensywny najlepiej jest wymieszać z umiarkowanym.

>  co najmniej 2-3 razy w tygodniu powinno się wykonywać ćwiczenia zwiększające wytrzymałość mięśni i ich siłę.

  • polityka sportu powinna opierać się na dowodach a finansowanie publiczne na rzecz nauki o sporcie powinno zachęcać do prowadzenia badań mających na celu odkrywanie nowej wiedzy na temat form aktywności umożliwiających całemu społeczeństwu zachowanie aktywności fizycznej.

 

Podstawowe zasady kształtowania programów promujących aktywność fizyczną w miejscu pracy

  • pozyskiwanie do idei promocji aktywności fizycznej w miejscu pracy kadry zarządzającej.
  • poinformowanie całego personelu o planach realizacji programu oraz korzyściach z niego wynikających.
  • zbudowanie zespołu odpowiedzialnego za program. Prowadzenie stałego dialogu pomiędzy członkami zespołu a uczestnikami programu. Zaangażowanie w programie powinny  wykazać m.in.:
    • manager / kadra zarządzająca
    • osoba/grupa odpowiedzialna za zarządzanie i koordynację programem. Należy wyodrębnić zaangażowanego w program lidera
    • komitet organizacyjny/grupa wsparcia – nowy komitet lub istniejący.

  • Opracowanie planu programu zawierającego m.in. cel główny i cele szczegółowe, odpowiedzialność osobową za realizowane cele, harmonogram przebiegu działań oraz organizowanych spotkań zespołu odpowiedzialnego za program, kosztorys, sposoby oceny poziomu uczestnictwa, zadowolenia oraz efektów z prowadzonych działań.
    • cele programowe powinny być jasno określone, realistyczne i łatwe do zmierzenia
    • podczas projektowania programu należy wziąć pod uwagę: wielkość firmy, liczbę pracowników (płeć, wiek), rodzaj wykonywanej pracy i zasoby finansowe.

  • identyfikacja problemów i potrzeb pracowników:
    • diagnoza wyjściowa (m.in. anonimowa ankieta pracownicza  dot. stanu zdrowia, stylu życia, samopoczucia, preferowanych aktywności;  analiza  zwolnień chorobowych, nieobecności w pracy, testy fitness itp.)
    • ocena miejsca pracy (pod względem infrastruktury)  np. kilkupiętrowy budynek  może być okazją do  zachęcania do chodzenia po schodach lub istniejące prysznice w firmie do  wprowadzenia programu „rowerem do pracy”.

  • różnorodność i wybór:
    • program powinien zapewnić urozmaicenie, zawierać elementy edukacyjne (seminaria, warsztaty, rozpowszechnienie informacji nt. zdrowego odżywiania, ćwiczeń itp. drogą mailową), jak również praktyczne strategie mające na celu zmianę zachowań pracowników
    • wybór inicjatyw powinien odpowiadać potrzebom pracowników
    • w przypadku kiedy na terenie firmy nie ma możliwości wyodrębnienia miejsca do ćwiczeń należy umożliwić pracownikom bezpłatny/częściowo współfinansowany przez zakład pracy dostęp do ośrodków rekreacyjno- sportowych

  • promocja wewnątrz firmy/reklamowanie i informowanie o programie
  • monitorowanie poziomu uczestnictwa pracowników w poszczególnych działaniach (np. przeprowadzenie ankiety co 6 do 12 miesięcy  w celu oceny postępów programu, badania satysfakcji oraz opinii pracowników)
  • bieżące motywowanie wykonawców programów, a także adresatów poprzez pochwały słowne nagrody materialne. 
  • upowszechnienie efektów programu np. opracowanie kampanii informacyjnej dla kadry, zespołu wykonawców, pracowników
  • przygotowanie propozycji związanych z kontynuacją programu.

 

Rodzaje i przykłady dobrych praktyk w zakresie promocji aktywności fizycznej w miejscu pracy

        Przykłady dobrych praktyk w obszarze promocji aktywności fizycznej w miejscu pracy obejmują działania podejmowane na terenie firmy, jak również poza jej siedzibą. Zamieszczone przykłady dobrych praktyk dotyczą głównie dużych polskich firm z kapitałem zagranicznym.

      Najczęściej spotykaną praktyką w polskich firmach było tworzenie na terenie przedsiębiorstwa specjalnie zorganizowanych miejsc do ćwiczeń i gimnastyki, siłowni pracowniczych, centrum rehabilitacyjno-sportowych, w niektórych przypadkach również boiska piłkarskiego. Miejsca takie wyposażone były w sprzęt do treningu zarówno siłowego, jak i aerobowego. Pracownicy mogli tam również uzyskać konsultację w zakresie rehabilitacji, masaż rehabilitacyjny lub relaksacyjny oraz poradę dotycząca zdrowia i  specjalnego indywidualnego treningu.

      W przypadku kiedy na terenie firmy nie było wystarczającej powierzchni do stworzenia miejsca do ćwiczeń/siłowni pracowniczej pracownicy otrzymywali karnety do klubów fitness, na baseny, klubów sportowych lub innych zewnętrznych ośrodków rekreacyjnych. Ich całkowity lub częściowy koszt  pokrywany był zazwyczaj przez zakład pracy. Rozwiązanie takie są korzystne zwłaszcza dla pracowników którzy nie mają przerw w pracy na zajęcia sportowe, a także mają możliwość elastycznego dopasowania czasu poświęcanego na sport i rekreację do swoich potrzeb.

        W niektórych zakładach pracy organizowane były kluby sportowe, z bogatą ofertą sekcji sportowych np. piłki nożnej, koszykówki, badmintona,  sekcja taneczna, trekkingowa,  nurkowania, gry w kręgle, szachy, tenisa, jazdy konnej, sportów wodnych. Sekcje prowadzone były przez samych pracowników, którzy społecznie zajmowali się organizacją oraz dbali o jej rozwój. Pracownicy wychodzili z inicjatywą aktywności fizycznej, natomiast pracodawca  dofinansowywał ich działania, organizował treningi, wycieczki integracyjne oraz kursy i rozgrywki. Działania takie miały w tym przypadku na celu nie tylko promowanie aktywności fizycznej, ale również integrację pracowników oraz możliwość za pośrednictwem klubu wzięcia udziału w zewnętrznych organizowanych przez stowarzyszenia sportowe/biznesowe zawodach, rozgrywkach i turniejach.

     Aktywność fizyczna propagowana była również  poprzez zachęcanie pracowników do chodzenia oraz używania rowerów. Pracodawcy zachęcali swoich pracowników do rezygnacji z samochodu na rzecz pieszych spacerów lub wyposażali załogę firmy w rowery. W Wielkiej Brytanii został utworzony program Cycle to Work, dzięki któremu przedsiębiorstwa mogły zakupić rowery i nieodpłatnie wypożyczać je swoim pracownikom w celu dojazdów do pracy. W niektórych polskich firmach przygotowano do dyspozycji pracowników stojaki rowerowe. Dostęp do nich mieli jedynie pracownicy firmy wyposażeni w odpowiednią kartę. W firmach tych organizowane były również różne akcje promujące jazdę rowerem np. „dzień bez samochodu”,  „wybierz rower – żyj zdrowo”.

       Innym przykładem dobrych praktyk, zaobserwowanych w dużym przedsiębiorstwie z branży spożywczej, były działania polegające na tym, że pracownicy składali deklarację regularnej aktywności fizycznej, kontroli utrzymania właściwej masy ciała lub/i rezygnacji z palenia papierosów. W zamian za każdy kilogram zmiany masy ciała (w zależności od indeksu BMI pracownika), tydzień aktywności sportowej lub/i tydzień abstynencji tytoniowej pracodawca przekazywał określone środki na cele społeczne. Pracownicy sami wybierali rodzaj aktywności sportowo-rekreacyjnej, natomiast na koniec kwartału prezentowali uzyskane przez siebie wyniki i porównywali je z zakładanymi we wcześniejszej deklaracji.

         W ramach dobrych praktyk w obszarze promocji aktywności fizycznej w miejscu pracy organizowane były specjalne akcje edukacyjne/dni tematyczne występujące pod nazwami: „Dzień aktywności fizycznej” , Aktywny dzień”,   „Tydzień ćwiczeń”, dzięki którym pracownicy mogli dobrowolnie i bezpłatnie uczestniczyć m.in. w warsztatach tanecznych, treningach fitness w czasie pracy, specjalnych pokazach tai chi, nordic walking i innych zajęć sportowych. Mieli również możliwość zasięgnięcia porady ekspertów, jak również uczestnictwa w prowadzonych badaniach przesiewowych i profilaktycznych.

 

Korzyści dla pracodawcy z podejmowania programów promujących aktywność fizyczną w miejscu pracy

  • poprawa wizerunku firmy: pracodawca wysyła sygnał, że troszczy się o podwładnych, a firma posiada dobry status ekonomiczny i jest zarządzana w nowoczesny sposób;
  • rozwój osobisty personelu: nabywanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, wzrost poczucia własnej wartości, otwarcie na nowe wyzwania, poprawa kompetencji i zaangażowania;
  • oszczędności kapitałowe: ograniczenie m.in. kosztów absencji chorobowej, wypadków, ryzyka zawodowego, ubezpieczeń;
  • poprawa relacji wewnątrz firmy: integracja personelu, wzrost poziomu moralności i lojalności pracowników
  • zwiększenie poziomu satysfakcji zawodowej pracowników

 

Korzyści dla pracownika z podejmowania aktywności fizycznej

  • poprawa stanu zdrowia (m.in. większa wydolność i sprawność układu krążenia, większa zawartość tlenu we krwi, niższe ciśnienie tętnicze krwi, poprawa wentylacji i zwiększenie pojemności płuc, zapobieganie otyłości, poprawa pracy układu trawiennego, wzmocnienie mięśni, wiązadeł, ścięgien, zwiększenie gęstości kości)
  • poprawa samopoczucia, łatwiejsze radzenie sobie ze stresem, poprawa jakości snu, wzrost samooceny, zmniejszenie objawów depresyjnych, poprawa koordynacji psychoruchowej i percepcji wzrokowe
  • poprawa wzajemnych relacji pomiędzy pracownikami
  • poprawa jakości i efektywności wykonywanej pracy
  • zwiększenie produkcji firmy  i wydajności pracowników.

 

 

 

Polecana literatura:

  1. Canadian Fitness and Lifestyle Research Institute 2007-2008 Capacity Study: Working to become active – Increasing physical activity in the Canadian Workplace. Ottawa
  2. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy Promowanie zdrowych miejsc pracy. Dostępny na: http://osha.europa.eu/pl/topics/whp/index_html
  3. Gniazdowski A.: Promocja zdrowia w miejscu pracy. Teoria i zagadnienia praktyczne, IMP, Łódź 1997
  4. Gniazdowski A: Rola lekarza medycyny pracy w promowania zdrowia pracowników. W: Krasucki P, Kuczkowska-Dominas H (red). Medycyna dla lekarzy rodzinnych. Skrypt t. II.AM, Warszawa 1998
  5. Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy,  www. promocja zdrowia wpracy.pl
  6. Korzeniowska E.: Organizowanie i realizacja programów promocji zdrowia w miejscu pracy. W: A. Gniazdowski (red.). Promocja zdrowia w miejscu pracy. Wybrane programy (s. 9-32). 1998. Łódź: Instytut Medycyny Pracy
  7. Korzeniowska E, Puchalski K.:  Efekty 10-letniej działalności Ogólnopolskiej Sieci Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy,  Łódź: Instytut Medycyny Pracy
  8. Malińska M., Namysł A., Hildt-Ciupińska K.: Promocja zdrowia w miejscu pracy – dobre praktyki. Bezpieczeństwo Pracy.7/2012:18-21
  9. Namysł A., Kazenas A., Bugajska J.: Promocja zdrowia w miejscu pracy – inwestycja w zdrowie i w kapitał firmy Bezpieczeństwo Pracy-Nauka i Praktyka 6/2012, s.8-11
  10. Ottawa Charter for Health Promotion, Ottawa, 1986
  11. Przykłady dobrych praktyk promocji zdrowego stylu życia w Polsce opracowano na podstawie stron internetowych: www.dobrybiznes.info, www.gazetapraca.pl, www.karierakraftfoods.pl, www.nazdrowie.pl, www.odpowiedzialnybiznes.pl, www.wtrosceozdrowie.org.pl, www.wynagrodzenia.pl
  12. Puchalski K, Korzeniowska E.: Zaangażowanie zakładów pracy w Polsce w promocję zdrowia personelu. Kierunki rozwoju w latach 1998-2002, Medycyna Pracy, 2002, 53;   5; s. 355-360
  13. Waling K., Sundelin G., Ablgren C., Jarvholm B.: Perceived pain before and after three exercise programs – a controlled clinical trial of women-related trapezius myalgia, Pain 85 (2000),201-207
  14. 14.  WHO: Benefits of Physical Activity (ostatnia aktualizacja 2008r.). Dostępne na: http://www.who.int/dietphsicalactivity/factsheet_benefits/en/index.html
  15. WHO: Global atlas on cardiovascular disease prevention and control. Published by the World Health Organization in collaboration with the World Heart Federation and the World Stroke Organization. France, 2011
  16. Weight control and physical activity. Lyon, International Agency for Research on Cancer, 2002 (IARC Handbooks of Cancer Prevention, Vol. 6 [w:] WHO: Diet, Nutrition  and the Prevention of Chronic Diseases. WHO Technical Report Series 916. Geneva: World Health Organization; 2003
  17. Wykorzystanie rowerów przez firmy do dbania o zdrowie pracowników, na: http://weblog.infopraca.pl/2011/04/wykorzystanie-rowerow-przez-firmy-do-dbania-o-zdrowie-pracownikow/