Zasady organizacji systemu pierwszej pomocy

 

   Budowanie systemu pierwszej pomocy w przedsiębiorstwie należy rozpocząć od wyznaczenia grupy osób odpowiedzialnych za jego zorganizowanie oraz grupy pracowników – liderów wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy. W skład grupy osób odpowiedzialnych za zorganizowanie systemu powinien wchodzić pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy, przedstawiciele pracodawcy, ochrony i straży przemysłowej, a także innych wewnątrzzakładowych służb ratowniczych oraz, w przypadku przedsiębiorstw większych lub stwarzających zagrożenie poważną awarią przemysłową, przedstawiciele lokalnych służb ratowniczych.

   Skład grupy liderów pierwszej pomocy, czyli pracowników realizujących procedury systemu, zależy od wielu czynników. Podstawowe znaczenie ma wielkość przedsiębiorstwa i związana z tym liczba pracowników pełnoetatowych. W mniejszych, kilkuosobowych przedsiębiorstwach do zapewnienia obsługi zestawu opatrunkowego i realizacji podstawowych procedur pierwszej pomocy wystarczy jeden pracownik. W przedsiębiorstwach małych i średnich do udziału w systemie należy wytypować co najmniej po jednym pracowniku z hali produkcyjnej, obiektu administracyjnego, magazynu i innych obiektów, a w przypadku wielozmianowego systemu pracy – po jednym pracowniku z jednej zmiany z tych samych obiektów. Przedsiębiorstwa duże, a zwłaszcza stwarzające zagrożenie poważną awarią przemysłową, powinny dodatkowo ściśle zintegrować działania liderów pierwszej pomocy z działaniami struktur ratowniczych wewnątrz- i zewnątrzzakładowych [8,23]. W grupie liderów pierwszej pomocy powinni znaleźć się również, wzorem państw zachodniej Europy, kierowcy zajmujący się przewozem osób i towarów. Zadania związane z udzielaniem pierwszej pomocy należy uwzględnić w zakresie czynności wyznaczonych pracowników oraz precyzyjnie je określić.

   Grupa osób odpowiedzialnych za zorganizowanie systemu w pierwszej kolejności powinna dokonać „inwentaryzacji” wszystkich dotychczas występujących w przedsiębiorstwie narzędzi, środków, instalacji i procedur pierwszej pomocy, a także innych, służących bezpieczeństwu. Następnym bardzo ważnym zadaniem grupy jest rozpoznanie zagrożeń. Można je podzielić na kilka kategorii. Najczęściej identyfikacja zagrożeń ogranicza się do zagrożeń stanowiskowych: fizycznych, chemicznych i biologicznych. Równie ważne dla podstaw budowania systemu są zagrożenia generowane przez sam obiekt przedsiębiorstwa, zasady organizacji pracy, system komunikacji i transportu wewnątrzzakładowego, występujące w przedsiębiorstwie strefy zagrożenia itd. Kolejna kategoria to zagrożenia zewnętrzne, generowane m.in. przez zlokalizowane w pobliżu przedsiębiorstwo czy np. pobliską stację benzynową. Bywa, że te zagrożenia są o wiele poważniejsze od zagrożeń, które występują wewnątrz zakładu. Inną kategorią są zagrożenia naturalne, np. powodziowe, lawinowe lub klimatyczne. Stworzenie katalogu zagrożeń umożliwia opracowanie stosownych do nich procedur ratowniczych i wyposażenie liderów w odpowiednie środki ratownicze. Znajomość wszystkich zagrożeń daje również możliwość opracowania odpowiednich procedur ewakuacyjnych oraz zaprojektowania niezbędnych instalacji służących biernemu bezpieczeństwu przedsiębiorstwa.

   Kolejne zadanie grupy osób odpowiedzialnych za zorganizowanie systemu polega na analizie możliwości uczestniczenia w działaniach ratowniczych w przedsiębiorstwie struktur zewnętrznych, a przede wszystkim Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego [8]. Bardzo ważną informacją na etapie planowania procedur ratowniczych jest np. potencjalny czas dojazdu ambulansu medycznego i jakość jego wyposażenia. Czas realizacji wewnątrzzakładowej procedury ratowniczej musi być zsynchronizowany z czasem dojazdu ratowników medycznych. Gdy ambulans zazwyczaj dociera szybko, procedura ratownicza powinna być krótka i nie musi zawierać takich elementów, które np. umożliwiają poszkodowanemu przetrwanie przez kilka godzin w ekstremalnie trudnych warunkach. Podobne znaczenie ma wyposażenie ambulansu. Wiedząc, że ambulans nie jest wyposażony w środki i narzędzia ratownicze niezbędne ze względu na występujące w przedsiębiorstwie zagrożenia, trzeba przewidzieć w procedurze ich udostępnienie służbom ratowniczym.

   Wiedza na temat zagrożeń, wyposażenia przedsiębiorstwa i zasad działania służb zewnętrznych oraz analiza możliwości przebiegu wypadków i katastrof w przedsiębiorstwie umożliwiają opracowanie procedur pierwszej pomocy (procedur ratowniczych), które stanowią element planu operacyjnego w nagłych wypadkach. Nieodłącznym elementem planu operacyjnego są procedury alarmowe, ewakuacyjne i związane z gaszeniem pożarów.

   Należy przyjąć zasadę, że w odniesieniu do specyficznego zagrożenia lub grupy zagrożeń opracowuje się niezależną procedurę pierwszej pomocy. Odrębna może być procedura postępowania w przypadku nagłych zachorowań pracowników.

Każda procedura ratownicza powinna zawierać zasady oceny wypadku, alarmowania, zabezpieczania miejsca zdarzenia, zapobiegania rozprzestrzenianiu się czynników niebezpiecznych oraz sposoby zabezpieczenia ratowników, przeprowadzania ewakuacji, współpracy z zewnątrzzakładowymi służbami ratowniczymi, a w części medycznej – zasady pomocy doraźnej, postępowania w urazach i poekspozycyjnego, stosowania odtrutek i opieki nad poszkodowanym.

   Podstawowym zadaniem ratownika udzielającego pierwszej pomocy, i tym samym procedury ratowniczej, jest utrzymanie przy życiu poszkodowanego w wypadku lub w sytuacji nagłego zagrożenia życia oraz wykonywanie czynności mających na celu zapobieżenie powikłaniom w trakcie dalszego ewentualnego leczenia. Inaczej mówiąc, zadaniem ratownika udzielającego pierwszej pomocy jest utrzymanie poszkodowanego przy życiu. Drugim, równie istotnym zadaniem ratownika jest wezwanie pomocy i wdrożenie procedury alarmowania oraz zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Te elementy procedury muszą być ściśle związane z zagrożeniami występującymi w przedsiębiorstwie oraz organizacją pracy i wyposażeniem.

 

 

Podstawowe elementy procedury ratowniczej

 

   Brak wyspecjalizowanych służb ratowniczych w większości małych i średnich przedsiębiorstw oraz skupisk ludzkich wydłuża czas między udzieleniem pierwszej pomocy a udzieleniem pomocy kwalifikowanej. Tym bardziej istotna okazuje się rola pierwszej pomocy, gdy duże tereny mogą być niedostępne dla służb medycznych (np. w czasie powodzi czy bardzo śnieżnej zimy) [5].

   Każda procedura ratownicza musi zawierać element zwany potocznie wzywaniem pomocy. Poważny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego wezwania służb medycznych (tel. 999 lub 112 z tel. komórkowego) i powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób, tj. przełożonego, ochrony lub innych liderów pierwszej pomocy. W razie awarii technicznej, skażenia, pożaru itp. istnieje konieczność wzywania ratowników Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, ratownictwa chemicznego, pogotowia energetycznego lub gazowego. Ze względu na uwarunkowania techniczne, system, organizację pracy czy klientów przedsiębiorstwa może wystąpić konieczność wzywania jeszcze innych służb, łącznie z porządkowymi. W związku z tym w procedurze ratowniczej musi być precyzyjnie uregulowany problem: kto wzywa, jak i jakie służby? Od lat znane są systemy łączności, które dzisiaj określa się mianem sieci lub telefonii komórkowej [13]. Aktualnie zasięg tych sieci obejmuje cały kraj. Jest to najmniej zawodny i ogólnodostępny system komunikacji telefonicznej. Innym problemem jest sposób uruchamiania technicznych systemów bezpieczeństwa obiektów i alarmowego. Te elementy musi również zawierać procedura ratownicza [34]. Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki, a na miejsce zdarzenia przybył wyznaczony pracownik. Bywa, jeśli przewiduje to procedura, że pracownik będący świadkiem zdarzenia wzywa służby medyczne.

Gdy służby wzywa bezpośredni świadek zdarzenia, istotne jest, aby meldunek o tym zdarzeniu zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat:

  • miejsca i przebiegu zdarzenia
  • zagrożeń i niezbędnego wyposażenia ratowniczego
  • liczby poszkodowanych i rodzaju obrażeń
  • zakresu działań ratowniczych i udzielonej pierwszej pomocy
  • wzywającego pomoc i kontaktu z nim.

   System organizacji ratownictwa w Polsce zakłada równość służb ratowniczych: straży pożarnej, policji czy pogotowia ratunkowego. Trwają intensywne prace nad wdrożeniem alarmowego numeru 112 i centrów powiadamiania ratunkowego. W razie trudności z połączeniem się z numerem 112, do wypadków, w których również są poszkodowani, powinna być wzywana straż pożarna (998), która szybciej i skuteczniej wezwie pozostałe służby ratownicze. Jakość meldunku ma bezpośredni wpływ na jakość pomocy z zewnątrz, zwłaszcza w pierwszej chwili. Procedura alarmowania powinna zawierać informację, kto i w jaki sposób powinien być wzywany.

   Opracowane procedury stanowią podstawę do dalszego budowania systemu. Po pierwsze, są podstawowym elementem szkoleń liderów pierwszej pomocy i pozostałych pracowników, a po drugie, aby mogły być zrealizowane, narzucają jakość i zakres niezbędnego wyposażenia ratowniczego w ramach systemu. Na podstawie procedur można ponadto opracować instrukcje udzielania pierwszej pomocy, zawierające zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, które stwarzają zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Do opracowania takich instrukcji jest zobowiązany pracodawca. Zarówno procedury, jak i instrukcje powinny być opracowane odrębnie dla każdego z zagrożeń występujących podczas wykonywania specyficznych prac, np. w zbiornikach.

   Z punktu widzenia zakładu pracy i ogólnie przyjętej systematyki zagrożeń, procedury i instrukcje pierwszej pomocy można podzielić na cztery główne kategorie. Do pierwszej zaliczają się zasady postępowania w przypadku obrażeń fizycznych, które odpowiadają zagrożeniom fizycznym występującym w zakładzie pracy. Do drugiej kategorii zalicza się wszystkie procedury i zasady postępowania, które najogólniej można określić jako procedury poekspozycyjne, stosowane w związku z narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne. Trzecia kategoria to zasady postępowania w zatruciach, łącznie z zasadami stosowania odtrutek, związane z występowaniem w zakładzie zagrożeń chemicznych. Czwarta kategoria obejmuje zasady postępowania w stanach zagrożenia życia w związku z nagłymi zachorowaniami pracowników. Bywa, że te ostatnie zasady postępowania stosuje się jako kontynuację procedur postępowania w związku z obrażeniami fizycznymi, zatruciami i skutkami narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne.

   Omówiony podział jest podstawą nietypowego układu treści poradnika, w którym zasady udzielania pierwszej pomocy ujęto w czterech podstawowych grupach: zaburzenia czynności życiowych, obrażenia fizyczne, skutki narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne i zatrucia. W odrębnym rozdziale omówiono tematykę wsparcia społecznego i komunikacji interpersonalnej, jako istotnych elementów sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy we współczesnych przedsiębiorstwach.