Badania zawartości metali we frakcjach pyłów emitowanych na przemysłowych stanowiskach pracy
Dorota Kondej, Ewa Gawęda

W artykule przedstawiono zagadnienia związane z pomiarami stężeń metali we frakcjach pyłów emitowanych na przemysłowych stanowiskach pracy. Omówiono próbniki umożliwiające pobieranie frakcji pyłów o różnych zakresach wymiarowych oraz dokonano przeglądu metod przygotowania próbek do oznaczania metali z uwzględnieniem sposobu pobierania próbek na różnego rodzaju filtry oraz przyjętej metody instrumentalnej. Przedstawiono wyniki badań zawartości metali we frakcjach pyłów emitowanych w wybranych procesach obróbki materiałów metalowych.

Anilina - metoda oznaczania
Anna Jeżewska, Bogusław Buszewski

Metoda polega na adsorpcji par aniliny na żywicy XAD-7 pokrytej kwasem fosforowym(V), zmiany środowiska na zasadowe za pomocą roztworu wodorotlenku potasu w metanolu i analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,194 mg/m³.

Azirydyna - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na chemisorpcji zawartej w powietrzu azirydyny na żywicy XAD-2 z naniesionym izotiocyjanianem 1-naftylu, desorpcji N,N-dimetyloformamidem i analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,062 mg/m³.

Bar i jego związki rozpuszczalne - metoda oznaczania
Jolanta Surgiewicz

Metoda polega na pobraniu baru i jego związków na filtr membranowy, wymyciu z filtra baru i jego związków rozpuszczalnych gorącą wodą dejonizowaną i oznaczeniu baru w roztworze przygotowanym do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w płomieniu podtlenek azotu-acetylen. Oznaczalność metody wynosi 0,03 mg/m³.

Benzen, cykloheksan, etylobenzen, n-heksan, metylocykloheksan, toluen - metoda oznaczania
Wojciech Domański

Metoda polega na adsorpcji na węglu aktywnym zawartych w powietrzu par: benzenu, cykloheksanu, etylobenzenu, n-heksanu, metylocykloheksanu i toluenu, a następnie desorpcji disiarczkiem węgla oraz analizie chromatograficznej roztworu uzyskanego w wyniku desorpcji. Metodę stosuje się do oznaczania wymienionych węglowodorów w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnych. Oznaczalność metody wynosi: 0,15 mg benzenu, 7,5 mg cykloheksanu, 5 mg etylobenzenu, 3,75 mg n-heksanu, 25 mg metylocykloheksanu i 5 mg toluen w 1 m³ powietrza.

Beryl i jego związki - metoda oznaczania
Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania berylu i jego związków w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr membranowy, mineralizacji próbki powietrza na gorąco z zastosowaniem stężonego kwasu azotowego z dodatkiem kwasu siarkowego i sporządzeniu roztworu do analizy w rozcieńczonym kwasie azotowym. Beryl oznacza się w tym roztworze metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z kuwetą grafitową. Oznaczalność metody wynosi 0,00002 mg/m³ (dla objętości powietrza 720 l).

But-2-yno-1,4-diol - metoda oznaczania
Sławomir Brzeźnicki, Marzena Bonczarowska, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń but-2-yno-1,4-diolu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na adsorpcji but-2-yno-1,4-diolu na Amberlicie XAD-7, desorpcji związku wodą i analizie chromatograficznej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,025 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 200 l).

Chlorek benzoilu - metoda oznaczania
Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń chlorku benzoilu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na adsorpcji par chlorku benzoilu na węglu aktywnym impregnowanym alkoholem butylowym, desorpcji toluenem i analizie chromatograficznej. Oznaczalność metody wynosi 0,2 mg/m³ (dla próbki do oceny stężenia pułapowego o objętości 5 l).

4-Chloroanilina - metoda oznaczania
Anna Jeżewska, Bogusław Buszewski

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń 4-chloroaniliny w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych. Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza zawierającego 4-chloroanilinę przez filtr z włókna szklanego z naniesionym kwasem siarkowym, wymyciu osadzonej na filtrze substancji wodą i roztworem wodorotlenku sodu, ekstrakcji do fazy stałej w celu wzbogacenia analitu, wymiany rozpuszczalnika na metanol oraz analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,005 mg/m³.

2-Cyjanoakrylan etylu - metoda oznaczania
Joanna Kowalska

Metoda polega na adsorpcji par 2-cyjanoakrylanu etylu na żywicy XAD-7 pokrytej kwasem fosforowym(V), desorpcji mieszaniną kwasu fosforowego w acetonitrylu i analizie chromatograficznej (HPLC/UV) otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,1 mg/m³.

Diacetyl - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na zatrzymaniu par diacetylu na żelu krzemionkowym, desorpcji roztworem wody w metanolu, derywatyzacji 2,4-dinitrofenylohydrazyną i analizie chromatograficznej otrzymanej pochodnej diacetylu. Oznaczalność metody wynosi 0,04 mg/m³.

1,2-Dibromoetan - metoda oznaczania
Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń par 1,2-dibromoetanu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na adsorpcji par 1,2-dibromoetanu na węglu aktywnym, desorpcji pentanem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,002 mg/m³ (dla próbki o objętości 10 l).

1,2-Epoksy-3-fenoksypropan - metoda oznaczania
Agnieszka Woźnica, Anna Jeżewska

Metoda polega na adsorpcji par 1,2-epoksy-3-fenoksypropanu na węglu aktywnym, desorpcji disiarczkiem węgla i analizie chromatograficznej (GC-FID) otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,06 mg/m³.

Eter bis(2 metoksyetylowy) - metoda oznaczania
Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń par eteru bis(2 metoksyetylowego w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na adsorpcji par eteru bis(2 metoksyetylowego) na węglu aktywnym, desorpcji dichlorometanem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,5 mg/m³ (dla próbki o objętości 10 l).

Eter pentabromobifenylowy (mieszanina izomerów) - metoda oznaczania
Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń eterów pentabromobifenylowych w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na zatrzymaniu aerozolu eterów pentabromobifenylowych na filtrze z włókna szklanego oraz żywicy XAD-2, ekstrakcji toluenem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,01 mg/m³ (dla próbki o objętości 100 l).

Glin i jego związki - metoda oznaczania
Jolanta Surgiewicz

Metoda polega na pobraniu glinu i jego związków na filtr membranowy, mineralizacji filtra za pomocą stężonego kwasu azotowego, a w przypadku obecności w badanym powietrzu tritlenku glinu stopieniu próbki z węglanem sodu oraz heptaoksotetraboranem sodu i oznaczeniu glinu w roztworze przygotowanym do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z zastosowaniem płomienia podtlenek azotu-acetylen. Oznaczalność metody wynosi 0,07 mg/m³.

Kadm i jego związki nieorganiczne - metoda oznaczania
Jolanta Surgiewicz

Metoda polega na pobraniu kadmu i jego związków na filtr membranowy, mineralizacji filtra stężonym kwasem azotowym i oznaczeniu kadmu w roztworze przygotowanym do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w płomieniu acetylen-powietrze. Oznaczalność metody wynosi 0,001 mg/m³.

Metale we frakcjach pyłu - metoda oznaczania
Dorota Kondej, Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń: cynku, manganu, miedzi, niklu, ołowiu i żelaza we frakcjach pyłu o wymiarach cząstek: mniejszych od 0,25 um, 0,25 ÷ 0,5 um, 0,5 ÷ 1 um, 1 ÷ 2,5 um i większych od 2,5 um, które są emitowane na przemysłowych stanowiskach pracy. Metoda polega na wydzieleniu frakcji pyłu na filtrach PTFE umieszczonych w impaktorze kaskadowym. Filtry z osadzonymi frakcjami pyłu poddaje się wymywaniu z użyciem rozcieńczonego kwasu azotowego z dodatkiem środka powierzchniowo czynnego. Poszczególne pierwiastki oznacza się metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej.

4,4`-Metylenodianilina - metoda oznaczania
Anna Jeżewska, Bogusław Buszewski

Metoda polega na adsorpcji 4,4’-metylenodianiliny na filtr z włókna szklanego, z naniesionym kwasem siarkowym, odzysku substancji za pomocą wody i wodorotlenku sodu, ekstrakcji do fazy stałej w celu wzbogacenia analitu oraz wymiany rozpuszczalnika na metanol i analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,008 mg/m³.

2-Metyloazirydyna - metoda oznaczania
Anna Jeżewska

Metoda polega na chemisorpcji zawartej w powietrzu 2-metyloazirydyny na żywicy XAD-2 z naniesionym izotiocyjanianem 1-naftylu, desorpcji N,N-dimetyloformamidem i analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,47 mg/m³.

Miedź i jej związki - metoda oznaczania
Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania miedzi i jej związków w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr membranowy, mineralizacji próbki na gorąco z zastosowaniem stężonego kwasu azotowego i sporządzeniu roztworu do analizy w rozcieńczonym kwasie azotowym. Miedź oznacza się w tym roztworze metodą płomieniową absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Oznaczalność metody wynosi 0,02 mg/m³ (dla objętości powietrza 500 l).

4-Toliloamina - metoda oznaczania
Sławomir Brzeźnicki, Marzena Bonczarowska, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń 4-toliloaminy w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na ekstrakcji 4-toliloaminy zatrzymanej na nasączonym roztworem kwasu siarkowego filtrze z włókna szklanego za pomocą metanolowo-wodnego roztworu wodorotlenku sodu oraz oznaczaniu tego związku z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Oznaczalność metody wynosi 0,4 mg/m³ (dla próbki o objętości 100 l).

1,1,2-Trichloroetan - metoda oznaczania
Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski, Jan Gromiec

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń par 1,1,2-trichloroetanu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na adsorpcji par 1,1,2 trichloroetanu na węglu aktywnym, desorpcji dichlorometanem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 0,5 mg/m³ (dla próbki o objętości 10 l).

Sprawozdanie z działalności Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2010 r.
Jolanta Skowroń

Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodli-wych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2010 r. spotykała się cztery razy w dniach: 3 marca (62. posiedzenie), 17 czerwca (63. posiedzenie), 14 października (64. posiedzenie) i 21 grudnia 2010 r. (65. posiedzenie). Na posiedzeniach rozpatrywano: – dwadzieścia jeden dokumentacji wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia – wniosek Grupy Ekspertów ds. Mikroklimatu Zespołu Ekspertów ds. Czynników Fizycznych o wprowadzenie zmian w załączniku nr 2 pkt. C. Mikroklimat ppkt. 2.1. Mikroklimat zimny, zgodnie z normą PN-EN ISO 11079:2008 – wyniki najnowszych publikacji naukowych dotyczących działania nierakotwórczego i rakotwórczego formaldehydu, dla którego Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN przyjęła 2-letnie vacatio legis wejścia w życie wartości NDS na poziomie 0,24 mg/m³ i wartości NDSCh na poziomie 0,48 mg/m³. Na podstawie wniosków przedłożonych przez Międzyresortową Komisję ds. NDS i NDN ministrowi właściwemu do spraw pracy w 2010 r.: – przygotowano wdrożenie do prawa krajowego postanowień dyrektywy Komisji 2009/161/WE z dnia 17 grudnia 2009 r. ustanawiającą trzeci wykaz wskaźnikowych wartości narażenia zawodowego w celu wykonania dyrektywy Rady 98/24/WE oraz zmieniająca dyrektywę Komisji 2000/39/WE lub – wprowadzono do załącznika nr 1 w części A wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dziewięć nowych chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia – wprowadzono do załącznika nr 1 w części A wykazu zmiany wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dziesięciu chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia – wprowadzono zmiany do załącznika nr 2 w części C. Mikroklimat, pkt. 21.1 Mikroklimat zimny – pozostawiono na obecnie obowiązującym poziomie wartości dopuszczalnych stężeń dla kwasu akrylowego – 20 mg/m³ (NDS) oraz 50 mg/m3 (NDSCh) – przełożono na przyszły rok dyskusję nad propozycją wartości NDS dla pyłów 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenolu) po zdefiniowaniu przez ekspertów pojęć frakcji: torakalnej, respirabilnej, wdychalnej (inhalable) oraz pyłu całkowitego – zapoznano się z wynikami najnowszych publikacji naukowych dotyczących działania nie-rakotwórczego i rakotwórczego formaldehydu, co dało podstawę do przedłużenia vacatio legis wejścia w życie wartości NDS przyjętych na 58. posiedzeniu Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. W wydawnictwie Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN kwartalniku „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” w 2010 r. opublikowano: piętnaście dokumentacji proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego i jedną dokumentację dotyczącą dopuszczalnych natężeń (NDN) czynnika fizycznego – promieniowania laserowego, dwadzieścia metod oznaczania w powietrzu środowiska pracy stężeń substancji chemicznych oraz jeden artykuł problemowy dotyczący środowiska umiarkowanie cieplnego. W 2011 r. zaplanowano trzy posiedzenia Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN, na których będą dyskutowane i ustalane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla około dwudziestu substancji oraz definicje następujących pojęć: frakcja torakalna, respirabilna i wdychalna (inhalable) dla pyłowych i chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia wraz z zasadami ich ustalania.