Wypadki przy pracy
STATYSTYKI WYPADKÓW PRZY PRACY

Informacje o wypadku przy pracy rejestrowane w statystykach EUROSTATU


Dla każdego wypadku przy pracy są rejestrowane następujące informacje:


  1. dotyczące pracodawcy:
  1. dotyczące poszkodowanego:
  1. dotyczące urazu:
  1. dotyczące wypadku i jego przebiegu:

Informacje dotyczące przebiegu wypadku rejestrowane w statystykach europejskich są  ściśle związane z modelem wypadku przyjętym do celów statystycznych, w którym w wyraźny sposób wyodrębniono kolejne fazy: sytuację bezpośrednio przed wypadkiem, powstanie odchylenia i powstanie urazu. Informacje rejestrowane do celów statystycznych odnoszą się konsekwentnie do tych faz (rys.1).



Rys. 1. Model wypadku przy pracy wg Eurostatu


Opis wypadku przy pracy przyjęty na potrzeby statystyk europejskich nie obejmuje jego przyczyn źródłowych. Wprawdzie eksperci wskazują na potrzebę ujęcia w statystykach również tego obszaru, jednak ze względu na duże trudności w pozyskaniu wiarygodnych informacji istnieją wątpliwości, czy dane te powinny być rejestrowane w statystykach krajowych, czy też zbierane i analizowane w wyniku badania wypadków jedynie na potrzeby poszczególnych przedsiębiorstw.



Rodzaj działalności jest określany jako podstawowy rodzaj działalności tej jednostki lokalnej przedsiębiorstwa, w której zdarzył się wypadek. Jednostką lokalną zakładu pracy jest zorganizowana całość (zakład, oddział, filia, itp.), położona w miejscu zidentyfikowanym odrębnym adresem, pod którym lub z którego jest prowadzona działalność co najmniej przez jedną osobę pracującą, przy czym zakłady samodzielnie bilansujące zlokalizowane pod jednym adresem są odrębnymi jednostkami lokalnymi, a także organizacyjne części podmiotów objęte odrębną rejestracją prawną są odrębnymi jednostkami lokalnymi. Dla jednostek lokalnych przyjęto w statystykach europejskich 4-poziomową Europejską  Klasyfikację Działalności Gospodarczej NACE. Dopuszcza się również możliwość stosowania klasyfikacji 2–poziomowej. Na tych poziomach Polska Klasyfikacja Działalości jest zgodna z NACE.


Wielkość przedsiębiorstwa powinna być, zgodnie z zaleceniami Eurostatu, określana na podstawie liczby osób pracujących, w przeliczeniu na pełne etaty. Zaleca się obliczanie tej liczby na podstawie sumy godzin przepracowanych w ciągu roku podzielonej przez średnią krajową liczbę godzin, przypadających na jednego pełnoetatowego pracownika w określonej działalności. Dla celów statystycznych przyjęto stosowanie następującego podziału przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych:
  • 0 zatrudnionych (firmy jednoosobowe nie zatrudniające pracowników);
  • 1 –  9 zatrudnionych;
  • 10 – 49 zatrudnionych;
  • 50 – 249 zatrudnionych;
  • 250 – 499 zatrudnionych;
  • 500 i więcej zatrudnionych;
  • nieznana liczba zatrudnionych.

Klasyfikacja narodowości obejmuje następujące kategorie:
  • narodowość nieznana,
  • obywatel kraju, w którym wypadek miał miejsce,
  • obywatel z krajów UE,
  • obywatel spoza krajów UE.

Status zatrudnienia poszkodowanego zaliczony być może do jednej z następujących kategorii:
  • osoba  samozatrudniająca się,
  • pracownik zatrudniony na czas określony lub nieokreślony, w pełnym lub niepełnym  wymiarze czasu pracy,
  • osoba współpracująca,
  • praktykant/uczeń,
  • inny status.

Przewidziano również możliwość dokładniejszego określenia statusu zatrudnienia pracowników zaliczonych do kategorii „pracownik zatrudniony na czas określony lub nieokreślony, w pełnym lub niepełnym  wymiarze czasu pracy”.

Zawód jest klasyfikowany zgodnie ze skróconą, 2-poziomową  klasyfikacją ISCO-88 (COM).

Rodzaj urazu określa zdrowotne konsekwencje wypadku dla poszkodowanego (np. złamanie, skaleczenie, oparzenie itp.). W statystykach Eurostatu przyjęto klasyfikację rodzajów urazów, która zasadniczo zgodna jest z klasyfikacją rodzajów urazów zawartą w kodeksie dobrej praktyki MOP. Kodeks ten zaleca, aby urazy były klasyfikowane według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonu. Jeżeli w wyniku wypadku następuje szereg urazów, jako rodzaj urazu wymienia się ten, którego skutki dla poszkodowanego są najpoważniejsze. Jeżeli takiego urazu nie można wyraźnie wskazać, jako rodzaj urazu rejestruje się „Urazy wielokrotne”.

Umiejscowienie urazu wskazuje, jaka część ciała doznała obrażeń w wyniku wypadku przy pracy. Eurostat odwołuje się w tym zakresie do klasyfikacji proponowanej przez MOP.

Niezdolność do pracy (w dniach kalendarzowych) świadczy o ciężkości wypadku. Dla dni absencji proponowane jest przyjęcie następującej klasyfikacji:
  • nieznana liczba dni absencji;
  • całkowita liczba dni absencji (mniej niż 6 miesięcy):
    • 4 - 6 dni absencji;
    • 7 – 13 dni absencji;
    • 14 –20 dni absencji;
    • 21 dni do 1 miesiąca;
    • od 1 do 2 miesiący;
    • od 3 do 6 miesięcy;
  • stała niezdolność do pracy lub minimum 183 dni absencji (6 miesięcy lub więcej);
  • wypadek śmiertelny.

Miejsce wypadku to miejsce, w którym przebywał poszkodowany w chwili wypadku (może to być zarówno pomieszczenie pracy jak i inne miejsce). Miejsce wypadku nie jest adresem, lecz stanowi ogólne określenie miejsca, w którym wypadek miał miejsce. Klasyfikacja tych miejsc obejmuje w szczególności:
  • miejsca produkcji przemysłowej,
  • teren budowy, kamieniołom, kopalnie odkrywkowe,
  • miejsca uprawy, hodowli, połowu ryb, lasy i tereny zielone,
  • biura, placówki naukowe i szkoły, zakłady usługowe,
  • placówki ochrony zdrowia,
  • miejsca i środki komunikacji publicznej,
  • gospodarstwa domowe,
  • obiekty sportowe,
  • miejsca w powietrzu i na wysokości,
  • miejsca pod ziemią, na/ponad wodą,
  • miejsca w środowisku wysokiego ciśnienia oraz inne.

Podając informację o miejscu wypadku należy pamiętać, aby określić to miejsce, które jest najbardziej związane z czynnikiem ryzyka powodującym wypadek. W niektórych przypadkach miejsce to może być określanie inaczej dla różnych osób poszkodowanych w wyniku tego samego zdarzenia (np. operator dźwigu, który się przewrócił i pracownik jadący autobusem miejskim, na który upadły części dźwigu).

Proces pracy opisuje podstawowy rodzaj pracy, wykonywanej przez poszkodowanego w czasie kiedy wypadek miał miejsce. Proces pracy nie zawsze musi być powiązany z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku. Wśród procesów pracy wyróżniono kategorie takie jak:
  • produkcja, przetwarzanie, magazynowanie,
  • wydobycie i prace ziemne, prace budowlane,
  • uprawy rolne, warzywnictwo, ogrodnictwo, sadownictwo, leśnictwo, hodowla zwierząt, ryb,
  • usługi, praca umysłowa,
  • inne prace związane z wymienionymi wyżej kategoriami,
  • przemieszczanie się, sport, działalność artystyczna.

Określając kategorię procesu pracy należy znaleźć taką, która charakteryzuje możliwie najlepiej zadanie realizowane przez poszkodowanego w chwili wypadku. Procesu pracy nie należy mylić z działalnością przedsiębiorstwa ani z zawodem poszkodowanego: w przedsiębiorstwach należących do tej samej działalności są realizowane różne procesy pracy, które mogą być wykonywane przez osoby o różnych zawodach. Działanie poszkodowanego opisuje dokładniej czynność wykonywana w chwili wypadku.

Rodzaj miejsca wypadku umożliwia rozróżnienie, czy wypadek miał miejsce w jednostce lokalnej przedsiębiorstwa, czy też poza nią. Ta informacja, zgodnie z wytycznymi Eurostatu,   może, lecz nie musi być rejestrowana w statystykach krajowych.

Czynność wykonywana przez poszkodowanego w chwili wypadku to czynność, którą poszkodowany wykonywał w sposób zamierzony bezpośrednio przed wypadkiem. W klasyfikacji europejskiej wyróżniono następujące grupy czynności:
  • czynności związane z procesem produkcyjnym, wykonywane przy pomocy narzędzi/środków pomocniczych,
  • czynności związane z procesem produkcyjnym (np. transport), wykonywane bez narzędzi i środków pomocniczych,
  • czynności nie mające bezpośredniego związku z procesem produkcyjnym.

Ogólny podział czynności wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku przedstawiono w tablicy 1.

Tablica 1. Ogólna klasyfikacja czynności wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku

KOD

 

Z narzędziem pracy

W związku z procesem produkcyjnym

10

Obsługa maszyny

tak

tak

20

Praca z narzędziami ręcznymi

tak

tak

30

Kierowanie, jazda lub obsługa środków transportu i maszyn samobieżnych

tak

tak

40

Trzymanie, dotykanie obiektu

nie

tak

50

Niesienie w ręku

nie

tak

60

Ruch

nie

nie

70

Obecność

nie

nie


Czynnik materialny związany z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku oznacza maszynę, narzędzie lub inny przedmiot, używany przez poszkodowanego w chwili, gdy uległ on wypadkowi. Ten czynnik materialny może, ale nie musi powodować wypadku i/lub urazu. Jeżeli występuje kilka czynników materialnych związanych z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku, to powinien zostać wskazany czynnik materialny najbardziej związany z wypadkiem. Rejestrowanie czynnika materialnego związanego z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku nie jest w statystykach europejskich ESAW obligatoryjne.


Wydarzenie będące odchyleniem od stanu normalnego to wydarzenie niezgodne z właściwym przebiegiem procesu pracy, które wywołało wypadek. Jeżeli wypadek nastąpił w wyniku szeregu następujących po sobie wydarzeń, to powinno zostać zarejestrowane ostatnie z tych wydarzeń (poprzedzające uraz).
W klasyfikacji wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego wyróżniono następujące grupy:
  • wydarzenia, które są normalnie poza kontrolą poszkodowanego i są spowodowane przede wszystkim problemami związanymi z maszynami i innymi urządzeniami technicznymi,
  • utrata kontroli nad czymś (dotyczy to również własnych ruchów),
  • ruchy ciała,
  • działania poszkodowanego, innych osób lub zwierząt, które aktywnie przyczyniają się do powstania wypadku.

Czynnik materialny związany z odchyleniem to maszyna, narzędzie, obiekt, itp., który ma bezpośredni związek z odchyleniem.  Jeśli z odchyleniem związanych jest kilka czynników materialnych, to wówczas musi być wskazany ostatni z tych czynników materialnych.

Wydarzenie powodujące uraz opisuje, w jaki sposób poszkodowany doznał urazu (fizycznego bądź psychicznego), spowodowanego przez czynnik materialny.
W klasyfikacji wydarzeń powodujących uraz można wyróżnić:
  • wydarzenia skutkujące urazami, których źródłem są czynniki inne od mechanicznych,
  • wydarzenia skutkujące urazami, których źródłem są czynniki mechaniczne,  
  • wydarzenia skutkujące urazami, których źródłem jest obciążenie fizyczne lub psychiczne,
  • wydarzenia skutkujące urazami, które są powodowane przez zwierzęta lub ludzi.

Czynnik materialny będący źródłem urazu to maszyna, narzędzie lub inny obiekt lub czynnik środowiska, kontakt z którym stał się przyczyną urazu (fizycznego lub psychicznego). W przypadku wystąpienia kilku czynników materialnych stanowiących źródło urazu powinien zostać zarejestrowany czynnik powodujący najpoważniejsze obrażenia.


Przyjęta w statystykach europejskich (ESAW) klasyfikacja czynnika materialnego jest taka sama dla czynnika związanego z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku, czynnika związanego z odchyleniem i czynnika materialnego będącego źródłem urazu.