1.2.  Obowiązki związane z organizacją stanowisk pracy i wyposażeniem

1.2.1      Organizacja stanowisk pracy

 Ogólne zasady organizacji stanowisk pracy określone zostały w rozporządzeniu sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2].

  Poszczególne stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników. Na stanowisku pracy powinna być zapewniona wolna powierzchnia stanowiska pozwalająca pracownikom na swobodę ruchów i bezpieczne wykonywanie pracy (minimum 2 m²). Przy organizacji stanowisk pracy należy również uwzględnić powierzchnię przeznaczoną na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów. Materiały, gotowe wyroby, materiały pomocnicze nie mogą być w ilościach większych niż wymaga tego technologia produkcji i utrzymanie ciągłości pracy na danej zmianie. Odpady zaś powinny być usuwane sukcesywnie.

  Przy organizacji stanowisk pracy należy uwzględnić wymagania ergonomii. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych (czynniki chemiczne, pyły, hałas) powinny być tak usytuowane, aby inni pracownicy nie byli narażeni na te czynniki. Materiały do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone podczas pracy substancjami niebezpiecznymi lub wydzielające uciążliwe zapachy powinny być przetrzymywane w zamkniętych naczyniach z niepalnego materiału i usuwane z pomieszczeń pracy co najmniej raz na dobę.

  Dojścia do stanowisk pracy powinny być bezpieczne i wygodne, a ich wysokość nie powinna być niższa niż 2 m. W wyjątkowych wypadkach uzasadnionych wymaganiami konstrukcji maszyn i innych urządzeń technicznych wysokość dojścia może być zmniejszona do 1,8 m. Szerokość przejść między maszynami uzależniona jest od tego do czego przejścia te służą. Jeżeli są związane jedynie z obsługą maszyn ich szerokość nie może być mniejsza nić 0,75 m. W przypadku jeżeli w przejściach odbywa się ruch pieszy dwukierunkowy szerokość przejść powinna wynosić co najmniej 1 m.

  Stanowiska pracy i dojścia do nich powinny być dostosowane do zmniejszonej sprawności jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników niepełnosprawnych.

  W przypadku, jeżeli praca wymaga stałej pozycji stojącej lub chodzenia należy zapewnić pracownikom miejsca siedzące do odpoczynku w pobliżu stanowiska pracy.

1.2.2.  Wyposażenie stanowisk pracy

  Przepisy ustalające wymagania dla maszyn stanowiących wyposażenie stanowisk pracy  znajdują się w Kodeksie pracy ( art. 215 – 219), oraz rozporządzenie wykonawcze regulujące w sposób szczegółowy bezpieczeństwo higienę pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna [6]. W zakresie nieuregulowanym w tym rozporządzeniu stosuje się wymagania ustalone w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2], a starsze maszyny wyprodukowane przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny być dostosowane do wymagań określonych w rozporządzeniu w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bhp w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [5].

  Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy [1] niedopuszczalne jest wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności. Do obowiązków pracodawcy należy więc ustalenie, czy stanowiący wyposażenie zakładu park maszynowy ma deklarację zgodności wystawioną przez producenta lub jego przedstawiciela.  Maszyny nabyte przez pracodawcę przed 1 stycznia 2003 r. muszą być dostosowane do minimalnych wymagań dotyczących maszyn [5]. Ponadto pracodawca musi zapewnić, aby używane w toku produkcji maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy w szczególności przez stosowanie zabezpieczeń przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych oraz szkodliwym działaniem innych czynników środowiska pracy [1]. W związku z tym pracodawca musi albo sprawdzić przed zainstalowaniem maszyny czy posiada ona stosowne zabezpieczenia, lub jeżeli zabezpieczenie jest uzależnione od warunków w jakich posadowiona jest maszyna zapewnić odpowiednie zabezpieczenie. Elementy i inne ruchome części maszyny znajdujące się na wysokości do 2,5 m od podłogi stanowiska pracy muszą być zabezpieczone przed zagrożeniami spowodowanym ich ruchem, chyba że nie jest to możliwe ze względu na funkcje maszyny. Łańcuchy, pasy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn znajdujące się na wysokości powyżej 2,5 m nad stanowiskiem pracy lub przejściami i zagrażające spadnięciem powinny być osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami. Zamiast osłon mogą być zastosowane inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia, lub zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych [2].

Osłony i urządzenia ochronne powinny spełniać następujące wymagania:

1. powinny mieć mocną i trwałą konstrukcję,
2. nie mogą stwarzać zagrożenia,
3. nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączne ze stosowania (pracownik  bez pomocy narzędzi nie może usunąć osłony lub wyłączyć jej działania) ,
4. powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia,
5. nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego  obciążenia fizycznego lub psychicznego obsługujących je pracowników,
6. powinny umożliwiać wykonanie czynności mających na celu zamocowanie lub wymianę części oraz umożliwić wykonanie czynności konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma być wykonywana, w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających,
7. powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny [5].

  W przypadku obsługi obrabiarek odpowiednie urządzenia ochronne powinny być zastosowane wszędzie tam gdzie istnieje możliwość zetknięcia się pracownika (operatora obrabiarki) z narzędziami tnącymi, ruchomymi częściami lub obrabianymi przedmiotami. Podczas pracy obrabiarek do drewna zabronione jest otwieranie lub zdejmowanie osłon lub innych urządzeń chroniących pracownika przed urazami. Narzędzia tnące zainstalowane w obrabiarkach powinny być odpowiednio zabudowane lub osłonięte [6].

  Używane w przetwórstwie drewna pilarki tarczowe powinny być wyposażone w osłony piły. W przypadku, gdy są one przeznaczone do wzdłużnego cięcia drewna lub płyty powinny być wyposażone w nastawny klin rozszczepiający, zabezpieczający przed zakleszczeniem lub odrzutem obrabianego materiału. W celu ochrony można również zainstalować osłony górne pilarki na klinie, jednakże jedynie w przypadku, gdy zewnętrzna średnica jej tarczy nie przekracza 315 mm. W przypadku stosowania pilarek ramowych-traków wszystkie ich mechanizmy napędowe znajdujące się w hali traków i w podtraczu należy osłonić w sposób uniemożliwiający dostęp do nich podczas ruchu[6]. Również w pilarkach ramowych typu pionowego powinny być zastosowane osłony wszystkich poruszających się elementów, poza walcami posuwowymi. Dodatkowo osłony te powinny być zblokowane z napędem pilarek [6]. Przy stosowaniu strugarek grubiarek powinny one być wyposażone w osłonę wału nożowego po obu stronach obrabianego materiału [6]. Jeżeli produkcja mebli wiąże się z obsługą obrabiarek kombinowanych osłony nieużywanych zespołów roboczych powinny znajdować się w położeniach ochronnych [6]. Podczas obsługi frezarek pionowych dwuwrzecionowych osłony powinny zakrywać niepracującą część narzędzia tnącego, natomiast w frezarkach górnowrzecionowych osłona znajdująca się ponad obrabianym materiałem powinna całkowicie zakrywać uchwyt i część narzędzia tnącego [6]. Przy obsłudze dłutarki łańcuszkowej powinna być ona wyposażona w osłonę całkowicie zakrywającą koło napędowe i niepracującą część dłuta łańcuszkowego. Dodatkowo powinno być zamontowane urządzenie zabezpieczające przed przypadkowym uruchomieniem dłuta w czasie ruchu suport [6]. Przy maszynach szczególnie niebezpiecznych urządzenie ochronne musi być tak skonstruowane, aby zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie tego urządzenia powodowało zatrzymanie maszyny lub jej niebezpiecznych elementów, a ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia nie powodowało automatycznego uruchomienia [2]. Problem może stanowić zidentyfikowanie maszyn szczególnie niebezpiecznych. Ustawodawca nie podaje bowiem ani definicji takich maszyn, ani kryteriów jakie należy zastosować aby maszynę uznać za szczególnie niebezpieczną.

  Przy obsłudze maszyn do drewna istotne jest zabezpieczenie pracowników nie tylko przed ruchomymi częściami maszyn poprzez zastosowanie w odpowiednich miejscach osłon lub urządzeń ochronnych, ale też zabezpieczenie przed odrzutem wyrzutem obrabianego materiału. W tym celu obrabiarki do drewna powinny być wyposażone w zespoły urządzeń zaciskowych i dociskowych. Pracownicy obsługujący obrabiarki do drewna, w których pod wpływem siły skrawania może nastąpić odrzucenie lub wyrzucenie obrabianego materiału, powinni wykonywać pracę przy takich obrabiarkach poza strefą zagrożoną odrzutem lub wyrzutem. Zamocowanie obrabianego materiału i narzędzi tnących powinno zapewnić, że nie nastąpi wyrwanie lub zmiana położenia w czasie skrawania.  W związku z możliwością zmiany położenia obrabianego materiału niedopuszczalne jest trzymanie go w rękach jak też sprawdzanie dokładności obrabianego materiału podczas pracy obrabiarki [6].  Podczas obsługi pilarek tarczowych przy ręcznym posuwie materiału powinny być stosowane prowadnice, natomiast przy zmechanizowanym posuwie materiału należy stosować urządzenia podające i odbierające. Zaś przy urządzeniach o małych rozmiarach w końcowej fazie cięcia wzdłużnego do dosuwania drewna do piły należy stosować popychacze wykonane z drewna, tworzywa sztucznego lub sklejki. W przypadku, gdy materiał cięty przez pilarkę taśmową ma małe wymiary należy stosować urządzenia pomocnicze, pozwalające na bezpieczne przesuwanie ich do piły. Przy pracy przy pilarkach taśmowych zamocowanie materiału w urządzeniu zaciskowym powinno być stabilne zarówno przy ruchu roboczym jak przy ruchu powrotnym piły. Pilarki tarczowe wzdłużne, jedno- i wielopiłowe, górnowrzecionowe z posuwem zmechanizowanym muszą być wyposażone w dwa rzędy zapadek przeciwodrzutowych oraz osłonę ochronną służącą do wychwytywania drobnych odpadów [6].

  Element sterownicze obrabiarek i ich liczba powinny być tak dobrane i rozmieszczone, aby nie stwarzały zagrożenia wypadkowego [2,6]. Uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu układ sterowania [5]. Elementy sterownicze muszą być widoczne, możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane [5]. Jeżeli obrabiarki są wyposażone w dwuręczne elementy sterownicze powinny być uruchamiane i zatrzymywane poprzez jednoczesne zadziałanie na te elementy obiema rękami [6]. Przed uruchomieniem maszyny należy sprawdzić z miejsca głównego pulpitu sterowniczego czy nikt nie znajduje się w strefie niebezpiecznej. Jeżeli obrabiarkę obsługuje więcej niż jeden pracownik, o zamiarze jej uruchomienia powinny być uprzedzone inne osoby przy niej pracujące, przy czym każda z tych osób powinna stwierdzić, że uruchomienie obrabiarki nie spowoduje wypadku [6]. Sygnały uprzedzające o uruchomieniu maszyny powinny być odbierane na każdym stanowisku pracy [2].  W przypadku pilarek ramowych-traków ich uruchomienie może nastąpić po wydaniu odpowiednich sygnałów określonych w instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy opracowanej dla każdego stanowiska [6]. Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy służący do całkowitego i bezpiecznego zatrzymania [5]. Jeżeli uzasadnia to zagrożenie, jakie może być spowodowane pracą maszyny i czas jej zatrzymania maszynę należy wyposażyć w urządzenie do zatrzymania awaryjnego [5]. Układ sterowania przeznaczony do zatrzymania maszyny powinien mieć pierwszeństwo przed układem sterowania przeznaczonym do jej uruchamiania [5]. Obrabiarki powinny być wyposażone w urządzenie do hamowania zapewniające bezpieczne zatrzymanie zespołów roboczych, części ruchomych lub obrabianego materiału, jeżeli przewiduje to dokumentacja techniczna lub instrukcja obsługi (maszyny urządzenia). Urządzenie do hamowania powinno w tym przypadku być zblokowane z napędem tak, aby uniemożliwić hamowanie przy włączonym napędzie [6]. Niedopuszczalne jest hamowanie obrotów tarczy pilarek tarczowych poprzez boczne dociskanie jej kawałkiem drewna lub innym materiałem. Strugarki wyrówniarki powinny być wyposażone w urządzenia do hamowania napędu, sterowane samoczynnie lub dźwignią nożna [6].

  Maszyny oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej bezpieczeństwo i zdrowie pracowników oraz stosowane tylko w procesach, do których są przeznaczone. Pracodawca ma obowiązek ustalić, które maszyny używane w procesie pracy wymagają stałej obsługi [2]. Niedopuszczalne jest pozostawienie bez nadzoru przenośnych obrabiarek podłączonych do instalacji elektrycznej lub z uruchomionym silnikiem napędowym [6]. W przypadku stosowania w produkcji obrabiarek kombinowanych praca może odbywać się jedynie na jednym zespole roboczym [6]. Pracownicy obsługujący obrabiarki powinni stosować nakrycie głowy całkowicie zakrywające włosy. Przy obsłudze obrabiarek pracownik nie może nosić ubrania, w którym odstają lub luźno zwisają jego części [6].  Przed przystąpieniem do czyszczenia, konserwacji lub naprawy obrabiarek należy wyłączyć napęd i zasilanie oraz zabezpieczyć przed przypadkowym uruchomieniem. Również wymiana narzędzi tnących może nastąpić po uprzednim wyłączeniu napędu i unieruchomieniu wrzecion[6]. Podczas pracy obrabiarek niedopuszczalne jest sprawdzanie dokładności obrabianego materiału oraz usuwanie wiórów odpadów powstających w toku procesu produkcyjnego. Podczas używania pilarek taśmowych należy kontrolować stan zużycia wkładki przepustowej piły i w miarę ich zużycia ją wymienić. Usunięcie odpadu ciętego materiału zakleszczonego między piłami w pilarce ramowej-trak może nastąpić po uprzednim zatrzymaniu traka. Podczas obsługi traków należy zapewnić pracownikom hali traków i w podtraczu dwustronną łączność sygnalizacyjną, a rodzaj i znaczenie używanych sygnałów powinno być określone w  instrukcji stanowiskowej bhp. Drzwi podtracza należy zamykać na klucz przed uruchomieniem traka i zablokować układem zasilania traka w taki sposób by ich otwarcie spowodowało zatrzymanie traka [6].

  Jeżeli bezpieczne użytkowanie maszyny uzależnione jest od warunków w jakich są one instalowane pracodawca powinien poddać je wstępnej kontroli po zainstalowanie oraz przeniesieniu na inne stanowisko lub w inne miejsce. Kontroli dokonują w zależności od rodzaju maszyny jednostki notyfikowane lub pracownicy upoważnieni przez pracodawcę i posiadający odpowiednie kwalifikacje. Maszyny narażone na działanie warunków powodujących zagrożenie dla pracowników powinny być poddawane kontroli okresowej. W przypadku możliwości pogorszenia się bezpieczeństwa związanego z maszyną będącego wynikiem prac modyfikacyjnych, zjawisk przyrodniczych, wydłużonego czasu postoju maszyny, niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków związanych z pracą maszyny pracodawca powinien poddać maszynę kontroli specjalnej. Wyniki kontroli rejestruje się i przechowuje do dyspozycji zainteresowanych organów przez okres 5 lat od daty zakończenia kontroli maszyny [5]. Skuteczność działania instalacji przeciwpożarowej w obrabiarkach do drewna powinna być sprawdzana przez osoby uprawnione, co najmniej raz na dwa lata. W obrabiarkach stacjonarnych kontrola taka powinna być przeprowadzona po każdej naprawie, malowaniu i zmianie miejsca zainstalowania [6].

1.2.3 Magazynowanie

  Przy przetwórstwie drewna i wyrobie mebli magazynowane są zarówno materiał do produkcji lub przerobu, środki konserwujące drewno, lakiery i farby używane w toku produkcji jak też wyrób końcowy. Materiały powinny być magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Na stanowisku pracy nie wolno przechowywać surowców, gotowych wyrobów materiałów pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikających z potrzeb technologicznych. W przypadku składowania środków chemicznych należy pamiętać, że środki te opakowane w opakowanie łatwo tłukące się jak też substancje i ich mieszaniny sklasyfikowane jako niebezpieczne powinny być składowane na najniższych półkach, tak aby ich zdejmowanie nie powodowało dodatkowego zagrożenia dla pracowników.

Drewno przeznaczone do obróbki i drewno o dużych i/lub długich wymiarach powinno być składowane w stosach zapewniających ich stateczność i wytrzymałość. Stosy powinny być tak układane, aby środek ciężkości pozostawał wewnątrz obrysu stosów. Między stosami należy zachować odległość pozwalającą na swobodne i bezpieczne układania i przemieszczanie drzewa. Rozładunek stosu, na którym ułożone jest drewno powinien być prowadzony kolejno począwszy od najwyższych warstw. Przy używaniu do transportu drzewa, drewna lub materiałów do produkcji mebli przy użyciu dźwignic, przenośników, wózków jezdniowych z napędem silnikowym należy stosować przepisy dotyczące ich dopuszczenia do ruchu i obsługi. Składowanie gotowych wyrobów powinno zapewniać ich stabilność i zapobiegać ich wywróceniu się. Należy opracować instrukcję składowania i magazynowania materiałów [2].