Sprawy ogólne BHP
ABSENCJA CHOROBOWA

 

Koszty absencji chorobowej i działania ją ograniczające

 

dr MAŁGORZATA PĘCIŁŁO

Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka nr 9, 2012, str. 12-16

 

 Z absencją chorobową wiążą się koszty, które ponoszą zarówno przedsiębiorstwa, jak i państwo. Jak wynika z danych Eurostatu, ok. 26% ogólnej absencji pracujących wynika z chorób związanych z pracą. Tymczasem polskie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skut­ków absencji chorobowej związanej z pracą, a co za tym idzie nie uwzględniają na ogół zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Artykuł porusza problem ponoszonych przez przedsiębiorstwa kosztów absencji chorobowej związanej z pracą oraz wskazuje przykłady przedsiębiorstw, które zarządzając tą absencją uzyskały wymierne korzyści ekonomiczne.

 

Wstęp

 

Z absencją chorobową wiążą się koszty, które ponoszą zarówno przedsiębiorstwa, jak i państwo. Jak wynika z danych publikowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydatki na absencję chorobową w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) rosną stale od 2005 r. (rys. 1.), kiedy to wyniosły niecałe 4 mld zł, natomiast w 2010 r. sięgnęły już 7 mld zł. Nieco mniejsze wydatki ponoszą pracodawcy: w 2010 r. łączne koszty absencji pokrywane przez fundusz zakładów pracy wyniosły ponad 4 miliardy złotych, podczas gdy w 2005 r. kształtowały się na poziomie 2,65 miliarda zł [1].

 

Rys. 1. Wydatki na absencję chorobową finansowaną z FUS oraz funduszu zakładów pracy w Polsce w latach 2005-2010 (w mld), [1]

 

Koszty absencji chorobowej ponoszone przez przedsiębiorstwa są jednak w rzeczywi­stości wyższe niż podawane w statystykach. Należy do nich doliczyć między innymi wypłaty wynagrodzeń za zastępstwa i nadgodziny, wynikające z potrzeby wykonania pracy za pracowników przebywających na zwolnie­niach lekarskich. Poza tym trzeba uwzględnić koszty pośrednie absencji, z wielkości których pracodawcy często nie zdają sobie sprawy. Są to m.in. koszty administracyjne obsługi zwolnienia, rekrutacji i przeszkolenia nowych pracowników, a także koszty związane z opóźnieniami w produkcji, problemami z realizacją kontraktów oraz obniżoną jakością i wydajnością pracy wykonywanej przez niedoświadczonych pracowników lub w nad­godzinach w zastępstwie za pracowników przebywających na zwolnieniu chorobowych.

 

Według szacunków Europejskiej Fundacji ds. Warunków Pracy i Życia w Dublinie poziom absencji chorobowej w państwach Unii Europejskiej (EU-27) wynosi przeciętnie od 3% do 6% czasu pracy, a związane z nią koszty szacuje się na ok. 2,5% PKB [2].

 

Obecnie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skutków absencji chorobowej związanej z pracą oraz obecności chorych pracowników w pracy, a co za tym idzie nie uwzględniają na ogół zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bez­pieczeństwem i higieną pracy. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na ten problem.

 

Absencja chorobowa związana z pracą 

 

Część absencji chorobowej jest związana z warunkami pracy (wywoływana przez nią). Związki pomiędzy absencją chorobową i warunkami pracy były do tej pory jednak słabo zbadane. Stwierdzenie „absencja chorobowa" oznacza zatem każdą absencję chorobową w pracy, a „absencja chorobowa związana z pracą" - absencję wywołaną czynnikami pracy.

 

Liczne badania pokazują, że w znacznym stopniu absencja chorobowa pracowników jest determinowana warunkami pracy [3-6], Jak wynika z oszacowań podawanych przez Eurostat, około 17% ogólnej absencji pracujących jest spowodowanych wypadkami przy pracy, zaś 26% - chorobami związanymi z pracą [7].


Według danych Eurostatu 40% pracowni­ków państw UE jest narażonych na czynniki, które mogą wpływać na ich dobrostan fizyczny, a w przypadku 27% jest to wpływ na dobrostan psychiczny. W 2007 r. 8,6% pracowników, co stanowi 20 milionów pracujących, odczuwało dolegliwości zdrowotne związane z pracą. Z tej grupy ponad 1/5 doświadczyła ograniczeń w codziennej aktywności z powodu dolegliwości zdrowotnych, a 62% przebywało na zwolnieniu lekarskim, przy czym dla połowy z nich długość zwolnień wyniosła co najmniej 1 miesiąc. Dla porównania, tylko 1,9% pracow­ników UE pozostawało na zwolnieniu lekarskim przez co najmniej 1 miesiąc z tytułu poważnych dolegliwości zdrowotnych niezwiązanych z pracą [8]. W Polsce zaś, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, dolegliwości zdrowotne związane z pracą odczuwa co 4. pracujący [9].


Główną przyczyną absencji chorobowej w krajach UE są dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego (39% wszystkich zwolnień chorobowych trwających 2 tygodnie lub dłużej), które wywierają również największy wpływ na trwałą niezdolność do pracy (61% wszystkich przypadków trwałej niezdolności do pracy). Dalsze 19% zwolnień chorobowych jest powodowanych stresem, depresją i lękiem, co stanowi 10% wszystkich przypadków trwa­łej niezdolności do pracy [10]. Warto zwrócić uwagę, że dolegliwości zdrowotne odczuwane przez polskich pracowników są na ogół częściej raportowane niż średnia dla całej Unii Europej­skiej (rys. 2.).

 


Rys. 2. Odsetek pracowników polskich i EU-27 wskazujących na dolegliwości związane z pracą [11]


Konsekwencją odczuwanych dolegliwości zdrowotnych jest obniżona jakość i wydajność wykonywanej pracy oraz absencja chorobowa, która powoduje znaczne koszty. Według oszacowań Jukki Takali, byłego dyrektora Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, 40% całkowitych kosztów ponoszonych na świecie z tytułu dolegliwości związanych z pracą przypada na choroby układu mięśniowo-szkieletowego, w dalszej kolejności są to koszty chorób serca i koszty wypadków przy pracy - odpowiednio: 16% i 14% (rys. 3.). Koszty chorób układu oddechowego stanowią 9%, centralnego układu nerwowego 8%, a chorób psychicznych 7% całkowitych kosztów ponoszonych na świecie z tytułu dolegliwości związanych z pracą [12].

 

Rys. 3. Struktura kosztów dolegliwości zdrowotnych związanych z pracą na świecie [12] Fig. 3. Structure of the cost of work-related health problems in the world [12]


Jedynym z istotnych statystycznie czynników, związanych z absencją chorobową jest bezpieczeństwo zatrudnienia, przy czym związek ten ma charakter ujemny - im wyższe bezpieczeństwo zatrudnienia, tym niższa absencja chorobowa [18]. Ponadto obecność chorych pracowników w pracy wiązana jest z perspektywą otrzymywania przez nich niższych zarobków w przypadku nieobecności [19]. Tymczasem praca wykonywana przez ludzi chorych ma obniżoną jakość i produktywność, a w przypadku chorób zakaźnych niewątpliwie wpływa na wzrost absencji chorobowej w przedsiębiorstwie. Potwierdzają to badania prowadzone przez Goetzla i in. [16], które pokazują, że straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z obecnością osób chorych w pra­cy przewyższają straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z absencją chorobową. W USA według różnych badan od 18 do 61% kosztów związanych z chorobą pracownika ponoszonych przez pracodawcę wiąże się z obecnością chorego pracownika w pracy.

Tabela. Działania skierowane na ograniczenie absencji I korzyści z nich wynikające w wybranych przedsiębiorstwach brytyjskich [14] 

 

Lp.

Przed­siębior­stwo

Najważniejsze działania

Redukcja absencji chorobowej

Inne korzyści

1.

British Polythene Industries (BPI)

  • zapewnienie pracownikom dostępu do specjali­stycznej pomocy lekarskiej
  • natychmiastowa pomoc lekarska w przypadku wystąpienia urazu (w ciągu 24-48 godzin)
  • wdrożenie systemu monitorowania absencji i zapewnienie pracownikom pomocy przy po­wrocie do pracy po doznanych urazach

redukcja o ponad 80% liczby dni absencji związanej z chorobami układu mięśniowo-szkieletowego

  • tylko 16% osób skierowanych na fizykotera­pię musiało korzystać ze zwolnień lekarskich
  • 70% pracowników, którzy doznali urazów wykonuje dotychczasowe swoje obowiązki w pełnym zakresie
  • znacząca redukcja kosztów związanych z odszkodowaniami z powództwa cywilnego

2.

Royal Mail Group Vehicle Services

  • wdrożenie systemu zarządzania bhp
  • prowadzenie corocznych auditów systemu za­rządzania bhp
  • włączanie rocznych planów bhp do planów biz­nesowych
  • redukcja o 40% absencji wypadkowej i choro­bowej
  • zmniejszenie kosztów absencji w pracy o £700 tys. w ciągu 5 lat
 

redukcja o połowę wniosków o odszkodowania z powództwa cywilnego

3.

De La Rue

  • publikowanie dwumiesięcznych raportów dot. zdrowia pracowników i warunków pracy
  • wizyty kierownictwa wyższego szczebla w za­kładzie (20 wizyt w ciągu roku)

65% redukcji absencji wypadkowej w ciągu roku

  • redukcja o 23% liczby wypadków przy pracy
  • certyfikacja systemu zarządzania zgodnie z OHSAS 18001

4.

Port of London Authority

  • osobiste zaangażowanie menedżerów w pro­blemy związane z absencją w pracy
  • inicjatywy pomagające pracownikom w szyb­szym powrocie do zdrowia/pracy
  • szkolenia dla pracowników i kadry kierowniczej m.in. z zakresu zagadnień związanych ze zdro­wiem w pracy

redukcja absencji o 70% w ciągu 4 lat (liczba pracowników pozostających jednocześnie na długim zwolnieniu chorobowym spadła z 16 do 2-3)

 

5.

AstraZe- neca

  • zapewnienie pracownikom równowagi pomię­dzy życiem zawodowym a prywatnym poprzez uelastycznienie czasu pracy
  • promocja zdrowego stylu życia
  • zapewnienie opieki zdrowotnej, w tym reha­bilitacji ułatwiającej szybki powrót do zdrowia i pracy

poziom absencji spadł o 31%

  • odnotowano znaczącą poprawę jakości i wy­dajności pracy
  • wydatki na ubezpieczenie zdrowotne spadły o £200 000 w ciągu roku

6.

HM

Prison

Service

  • osobiste angażowanie się zarządu i kadry kierowni­czej w sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy

spadek absencji o 2 % w ciągu dwóch lat

  • zarząd i kadra kierownicza lepiej rozumieją zagrożenia i lepiej zarządzają związanym z nimi ryzykiem zawodowym
  • polityka i działania w zakresie bezpieczeń­stwa i higieny pracy są dostosowane do ro­dzaju działalności

7.

St. Regis

Paper

Company

  • doskonalenie systemu zarządzania i procedur
  • ścisła współpraca z HSE
  • poprawa bezpieczeństwa związanego z ob­sługą maszyn przez stosowanie dodatkowych osłon i dodatkowego wyposażenia
  • powrót do regularnych kontroli bhp na stanowi­skach produkcyjnych
  • zapewnienie wszystkim pracownikom właści­wych szkoleń z zakresu bhp wykraczających poza wymagania prawne
  • aktywne włączanie wszystkich pracowników w działania na rzecz bhp

ograniczenie o 18% absencji w pracy

  • ograniczenie o 73% odszkodowań z tytułu niewłaściwych warunków pracy
  • zmniejszenie składki na ubezpieczenie wy­padkowe

8.

Ren­frewshire Council

  • osobiste angażowanie się kierownictwa w spra­wy bhp
  • indywidualne plany pracownicze w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
  • regularne monitorowanie i dyskutowanie aspektów bhp z pracownikami
  • 10% redukcji absencji chorobowej w ciągu dwóch kolejnych lat
  • 35% redukcja absencji wypadkowej w ciągu dwóch kolejnych lat
 

• wysoka stopa zwrotu z inwestycji 1,1 miliona na każde wydane £110 tys. dzięki redukcji ab­sencji

9.

Rolls­Royce

  • wdrożenie polityki zarządzania absencją wspo­maganego oprogramowaniem komputerowym
  • zapewnienie wczesnej rehabilitacji i powrotu do zdrowia dla każdego pracownika pozostające­go ponad 4 tygodnie na zwolnieniu
  • ograniczenie absencji które dało £11 milionów oszczędności (w ciągu 3 lat)
  • średnia liczba straconych dni pracy na jednego pracownika spadła do 4,2 (średnia dla kraju wy­nosi 6,8)
  • pracownicy odczuwają prawdziwe zaintere­sowanie menedżerów stanem swego zdro­wia
  • po powrocie do pracy pracownicy szybciej powracają do poprzedniej wydajności
   

  

 

Przykłady działań ukierunkowanych na ograniczenie absencji chorobowej

 

Pracodawcy mogą w znacznym stopniu wpływać na poziom absencji chorobowej poprzez kształtowanie zdrowych i bezpiecznych warunków pracy. Tymczasem polskie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skutków absencji chorobowej związanej z pracą, a co za tym idzie nie uwzględniają zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez firmę Mercer, programy zarządzania całkowitą absencją chorobową działają jedynie w 10% polskich przedsiębiorstw [13]. Tymczasem w literaturze przedmiotu [14-16] można znaleźć przykłady przedsiębiorstw, które wdrożywszy działania ukierunkowane na ograniczenie absencji chorobowej w długim okresie uzyskały korzyści ekonomiczne.


Przykładowo, w zatrudniającej blisko 5 tys. osób brytyjskiej firmie Uniq zajmującej się produkcją żywności, poprzez inwestycje w poprawę materialnego i psychospołecznego środowiska pracy ograniczono absencję chorobową o 36%, co dało oszczędności 100 tys. GBP w ciągu 4 lat. Nastąpiła również poprawa relacji pomiędzy kierownictwem a przedstawicielami pracowników, co w efekcie wpłynęło na wzrost zaangażowania pracow­ników w budowanie kultury bezpieczeństwa [14]. W Zakładach Tekstylno-Konfekcyjnych „Teofilów" S.A. w Łodzi, wdrażających zasady systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, po 2 latach liczba wypadków przy pracy zmniejszyła się trzykrotnie, zaś po 3 latach - czterokrotnie. Absencja chorobowa pracowników zmalała o ponad 4 tys. dni. Równocześnie poprawił się przepływ informacji między kierownictwem i pracownikami i zwiększyło się zaangażowanie pracowników w działania związane z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy [15]. Doświadczenia amerykańskie pokazują, że zwrot z inwestycji w programy zdrowotne uzyskuje się dzięki poprawie stanu zdrowia pracowników, co zmniejsza koszty opieki medycznej i zastępstw w wyniku absencji chorobowej oraz poprawia wydajność pracy i produktywność. Poziom zwrotu jest różnorodny i zawiera się w przedziale od 1,5 do 13 USD [16].


W tabeli przedstawiono - na podstawie raportów firm brytyjskich publikowanych na stronach Health and Safety Executive (HSE) - przykłady działań (przede wszystkim organizacyjnych) skierowanych na poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy, w wyniku których przedsiębiorstwa osiągnęły wymierne korzyści w postaci m.in. obniżonej absencji chorobowej pracowników.

 

Podsumowanie


Nie ulega wątpliwości, że koszty absencji chorobowej związanej z pracą mogą być znaczące dla przedsiębiorstw. Jednakże ich oszacowanie jest niezwykle trudne. Przy­stępując do zarządzania absencją chorobową związaną z pracą trzeba sobie uświadomić, jakie czynniki środowiska pracy w największym stopniu na nią wpływają i jakie generuje ona koszty na poziomie przedsiębiorstwa. Należy przy tym wziąć pod uwagę nie tylko wypłaty bezpośrednie, ale również koszty pośrednie związane z obsługą administracyjną zwolnień, koszty przeszkolenia i rekrutacji pracowników, a także obniżoną jakość i wydajność pracy. Trzeba również pamiętać, że drugim istotnym czynnikiem generującym koszty w przedsiębiorstwie jest obecność chorych pracowników w pracy.


Przedstawione w artykule przykłady działań realizowanych przez przedsiębiorstwa pokazują, że zarządzanie absencją chorobową związaną z pracą może przynieść przedsiębiorstwu wymierne korzyści ekonomiczne, w po­staci ograniczenia kosztów, które kształtuje się na poziomie od kilku do 70%. Do najczęściej podejmowanych przez przedsiębiorstwa działań w zakresie zarządzania absencją chorobową związaną z pracą można zaliczyć:

  • zapewnienie osobistego angażowania się kierownictwa w sprawy bhp (w tym osobisty udział w działaniach na rzecz poprawy bhp, monitorowanie stanu bhp w firmie i omawianie spraw bhp na posiedzeniach kierownictwa)
  • angażowanie pracowników w sprawy bhp i kształtowanie wśród pracowników wysokiej kultury bezpieczeństwa
  • zapewnienie sprawnej komunikacji w obszarze bhp (w tym informacji zwrotnych do pracowników, możliwości składania przez pracowników wszelkich uwag o stanie bezpieczeństwa oraz dostarczanie, w formie raportów, informacji o stanie bhp najwyższemu kierownictwu)
  • włączenie aspektów bhp, w tym związanych z absencją chorobową, do ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem (w proces planowania, zakupów itd.)
  • zapewnienie pracownikom fachowej pomocy lekarskiej po doznanych urazach (w tym również po urazach doznanych poza pracą), umożliwiającej szybki powrót do zdrowia i pracy.

 

 

PIŚMIENNICTWO

[1]  Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecz­nych 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2011 http://www.zus.pl/files/Ważniejsze%202010.pdf

[2] European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Absence from Work, Dublin 2010 http://www.eurofound.europa.eu/docs/ewco/ tn0911039s/tn0911039s.pdf

[3] Bockerman P, Laukkanen E. Predictors of sickness absence and presenteeism: Does the pat tern differ by a respondent's health? Labour Institute for Economic Research, Helsinki 2009

[4] Eriksen W., Bruusgaard D., Knardahl S. Work factors as predictors of sickness absence attributed to airway infec­tions: a three month prospective study of nurses' aides.

"Journal of Occupational and Environmental Medicine" 2004,61,1:45-51

[5] Melchior M., Krieger N., Kawachi I., Berkman L., Niedhammer I., Goldberg M. Work Factors and Occupational Class Disparities in Sickness Absence: Findings From the GAZEL Cohort Study. "American Journal of Public Health", 2005,95, 7

[6] Palsson B., Stromberg U., Ohlsson K., Skerfving S. Absence attributed to incapacity and occupational di­sease/accidents among female and male workers in the fish-processing industry. "Occup. Med.(Lond)" 1998,48

[7] Work and health in the EU A statistical portrait (1994­2002). Eurostat, Luxembourg 2004 http://epp.eurostat. ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-57-04-807/EN/ KS-57-04-807-EN.PDF

[8]  Statistics in focus 63/2009. Eurostat, pp. 1-4 http:// epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS- SF-09-063/EN/KS-SF-09-063-EN.PDF

[9]  Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2008

[10] Paoli P, Merli D. Third European Working Conditions Survey. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Luxembourg 2000

[11]  Parent-Thirion A., Macias E., Hurley J., Vermeyle: Fourth European Working Conditions Survey. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2007

[12]  Harnois G., Gabriel P Mentalhealth and work: Impact, issues and good practices. World Health Organization, Geneva 2000

[13] Pan - European Employer Health Benefits Issues 2010 http://www.mercer.com/survey-reports/health- benefits-survey-2010-EU

[14]  Health and Safety Executive http://www.hse.gov.uk/ business/index.htm

[15] Reczulski C., Bednarz K. Korzyści wynikające zwdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w ZTK „Teofilów" S.A. Materiały III Krajowej Konferencji „Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie", Kielce 2001

[16] Goetzel R., Long S., Ozminkowski R., Hawkins K., Wang S., Lynch W. Health, Absence, Disability and Presenteeism Costs Estimates of Certain Physical and Mental Health Conditions Affecting U.S. Employers. "Journal of Occupational and Environmental Medicine" 2004,46,4

[17] Fahr R., Frick B. On the Inverse Relationship between Unemployment and Absenteeism: Evidence from Natural Experiments and Worker Heterogeneity. IZA Discussion Paper 2007, No. 3171

[18] Roelen C. A. M., van der Poll T. R., Koopmans P C., Groothoff J. W. Identifying workers at risk of sickness absence by questionnaire. "Occupational Medicine" 2006,56,7:442-446

[19] Evans A. and Walters M. From absence to atten­dance. 2nd Edtion, Chartered Institute of Personnel and Development, London UK 2002

 

Publikacja opracowana na podstawie wyników II etapu programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy", finansowa­nego w latach 2011-2013 w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Koordynator programu: CentralnyInsty- tut OchronyPracy - Państwowy Instytut Badawczy