Misją Instytutu jest dzialalność naukowo-badawcza prowadząca do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych użytecznych w kształtowaniu warunków pracy zgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy i ergonomii oraz ustalanie podstaw naukowych do właściwego ukierunkowywania polityki społeczno-ekonomicznej państwa w tym zakresie.
Koszty absencji chorobowej i działania ją ograniczające
dr MAŁGORZATA PĘCIŁŁO
Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka nr 9, 2012, str. 12-16
Z absencją chorobową wiążą się koszty, które ponoszą zarówno przedsiębiorstwa, jak i państwo. Jak wynika z danych Eurostatu, ok. 26% ogólnej absencji pracujących wynika z chorób związanych z pracą. Tymczasem polskie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skutków absencji chorobowej związanej z pracą, a co za tym idzie nie uwzględniają na ogół zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Artykuł porusza problem ponoszonych przez przedsiębiorstwa kosztów absencji chorobowej związanej z pracą oraz wskazuje przykłady przedsiębiorstw, które zarządzając tą absencją uzyskały wymierne korzyści ekonomiczne.
Wstęp
Z absencją chorobową wiążą się koszty, które ponoszą zarówno przedsiębiorstwa, jak i państwo. Jak wynika z danych publikowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydatki na absencję chorobową w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) rosną stale od 2005 r. (rys. 1.), kiedy to wyniosły niecałe 4 mld zł, natomiast w 2010 r. sięgnęły już 7 mld zł. Nieco mniejsze wydatki ponoszą pracodawcy: w 2010 r. łączne koszty absencji pokrywane przez fundusz zakładów pracy wyniosły ponad 4 miliardy złotych, podczas gdy w 2005 r. kształtowały się na poziomie 2,65 miliarda zł [1].
Rys. 1. Wydatki na absencję chorobową finansowaną z FUS oraz funduszu zakładów pracy w Polsce w latach 2005-2010 (w mld), [1]
Koszty absencji chorobowej ponoszone przez przedsiębiorstwa są jednak w rzeczywistości wyższe niż podawane w statystykach. Należy do nich doliczyć między innymi wypłaty wynagrodzeń za zastępstwa i nadgodziny, wynikające z potrzeby wykonania pracy za pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich. Poza tym trzeba uwzględnić koszty pośrednie absencji, z wielkości których pracodawcy często nie zdają sobie sprawy. Są to m.in. koszty administracyjne obsługi zwolnienia, rekrutacji i przeszkolenia nowych pracowników, a także koszty związane z opóźnieniami w produkcji, problemami z realizacją kontraktów oraz obniżoną jakością i wydajnością pracy wykonywanej przez niedoświadczonych pracowników lub w nadgodzinach w zastępstwie za pracowników przebywających na zwolnieniu chorobowych.
Według szacunków Europejskiej Fundacji ds. Warunków Pracy i Życia w Dublinie poziom absencji chorobowej w państwach Unii Europejskiej (EU-27) wynosi przeciętnie od 3% do 6% czasu pracy, a związane z nią koszty szacuje się na ok. 2,5% PKB [2].
Obecnie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skutków absencji chorobowej związanej z pracą oraz obecności chorych pracowników w pracy, a co za tym idzie nie uwzględniają na ogół zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na ten problem.
Absencja chorobowa związana z pracą
Część absencji chorobowej jest związana z warunkami pracy (wywoływana przez nią). Związki pomiędzy absencją chorobową i warunkami pracy były do tej pory jednak słabo zbadane. Stwierdzenie „absencja chorobowa" oznacza zatem każdą absencję chorobową w pracy, a „absencja chorobowa związana z pracą" - absencję wywołaną czynnikami pracy.
Liczne badania pokazują, że w znacznym stopniu absencja chorobowa pracowników jest determinowana warunkami pracy [3-6], Jak wynika z oszacowań podawanych przez Eurostat, około 17% ogólnej absencji pracujących jest spowodowanych wypadkami przy pracy, zaś 26% - chorobami związanymi z pracą [7].
Według danych Eurostatu 40% pracowników państw UE jest narażonych na czynniki, które mogą wpływać na ich dobrostan fizyczny, a w przypadku 27% jest to wpływ na dobrostan psychiczny. W 2007 r. 8,6% pracowników, co stanowi 20 milionów pracujących, odczuwało dolegliwości zdrowotne związane z pracą. Z tej grupy ponad 1/5 doświadczyła ograniczeń w codziennej aktywności z powodu dolegliwości zdrowotnych, a 62% przebywało na zwolnieniu lekarskim, przy czym dla połowy z nich długość zwolnień wyniosła co najmniej 1 miesiąc. Dla porównania, tylko 1,9% pracowników UE pozostawało na zwolnieniu lekarskim przez co najmniej 1 miesiąc z tytułu poważnych dolegliwości zdrowotnych niezwiązanych z pracą [8]. W Polsce zaś, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, dolegliwości zdrowotne związane z pracą odczuwa co 4. pracujący [9].
Główną przyczyną absencji chorobowej w krajach UE są dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego (39% wszystkich zwolnień chorobowych trwających 2 tygodnie lub dłużej), które wywierają również największy wpływ na trwałą niezdolność do pracy (61% wszystkich przypadków trwałej niezdolności do pracy). Dalsze 19% zwolnień chorobowych jest powodowanych stresem, depresją i lękiem, co stanowi 10% wszystkich przypadków trwałej niezdolności do pracy [10]. Warto zwrócić uwagę, że dolegliwości zdrowotne odczuwane przez polskich pracowników są na ogół częściej raportowane niż średnia dla całej Unii Europejskiej (rys. 2.).
Rys. 2. Odsetek pracowników polskich i EU-27 wskazujących na dolegliwości związane z pracą [11]
Konsekwencją odczuwanych dolegliwości zdrowotnych jest obniżona jakość i wydajność wykonywanej pracy oraz absencja chorobowa, która powoduje znaczne koszty. Według oszacowań Jukki Takali, byłego dyrektora Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, 40% całkowitych kosztów ponoszonych na świecie z tytułu dolegliwości związanych z pracą przypada na choroby układu mięśniowo-szkieletowego, w dalszej kolejności są to koszty chorób serca i koszty wypadków przy pracy - odpowiednio: 16% i 14% (rys. 3.). Koszty chorób układu oddechowego stanowią 9%, centralnego układu nerwowego 8%, a chorób psychicznych 7% całkowitych kosztów ponoszonych na świecie z tytułu dolegliwości związanych z pracą [12].
Rys. 3. Struktura kosztów dolegliwości zdrowotnych związanych z pracą na świecie [12] Fig. 3. Structure of the cost of work-related health problems in the world [12]
Jedynym z istotnych statystycznie czynników, związanych z absencją chorobową jest bezpieczeństwo zatrudnienia, przy czym związek ten ma charakter ujemny - im wyższe bezpieczeństwo zatrudnienia, tym niższa absencja chorobowa [18]. Ponadto obecność chorych pracowników w pracy wiązana jest z perspektywą otrzymywania przez nich niższych zarobków w przypadku nieobecności [19]. Tymczasem praca wykonywana przez ludzi chorych ma obniżoną jakość i produktywność, a w przypadku chorób zakaźnych niewątpliwie wpływa na wzrost absencji chorobowej w przedsiębiorstwie. Potwierdzają to badania prowadzone przez Goetzla i in. [16], które pokazują, że straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z obecnością osób chorych w pracy przewyższają straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z absencją chorobową. W USA według różnych badan od 18 do 61% kosztów związanych z chorobą pracownika ponoszonych przez pracodawcę wiąże się z obecnością chorego pracownika w pracy.
Tabela. Działania skierowane na ograniczenie absencji I korzyści z nich wynikające w wybranych przedsiębiorstwach brytyjskich [14]
|
Przykłady działań ukierunkowanych na ograniczenie absencji chorobowej
Pracodawcy mogą w znacznym stopniu wpływać na poziom absencji chorobowej poprzez kształtowanie zdrowych i bezpiecznych warunków pracy. Tymczasem polskie przedsiębiorstwa na ogół nie zdają sobie sprawy z ekonomicznych skutków absencji chorobowej związanej z pracą, a co za tym idzie nie uwzględniają zagadnień odnoszących się do zarządzania tą absencją w doskonaleniu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez firmę Mercer, programy zarządzania całkowitą absencją chorobową działają jedynie w 10% polskich przedsiębiorstw [13]. Tymczasem w literaturze przedmiotu [14-16] można znaleźć przykłady przedsiębiorstw, które wdrożywszy działania ukierunkowane na ograniczenie absencji chorobowej w długim okresie uzyskały korzyści ekonomiczne.
Przykładowo, w zatrudniającej blisko 5 tys. osób brytyjskiej firmie Uniq zajmującej się produkcją żywności, poprzez inwestycje w poprawę materialnego i psychospołecznego środowiska pracy ograniczono absencję chorobową o 36%, co dało oszczędności 100 tys. GBP w ciągu 4 lat. Nastąpiła również poprawa relacji pomiędzy kierownictwem a przedstawicielami pracowników, co w efekcie wpłynęło na wzrost zaangażowania pracowników w budowanie kultury bezpieczeństwa [14]. W Zakładach Tekstylno-Konfekcyjnych „Teofilów" S.A. w Łodzi, wdrażających zasady systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, po 2 latach liczba wypadków przy pracy zmniejszyła się trzykrotnie, zaś po 3 latach - czterokrotnie. Absencja chorobowa pracowników zmalała o ponad 4 tys. dni. Równocześnie poprawił się przepływ informacji między kierownictwem i pracownikami i zwiększyło się zaangażowanie pracowników w działania związane z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy [15]. Doświadczenia amerykańskie pokazują, że zwrot z inwestycji w programy zdrowotne uzyskuje się dzięki poprawie stanu zdrowia pracowników, co zmniejsza koszty opieki medycznej i zastępstw w wyniku absencji chorobowej oraz poprawia wydajność pracy i produktywność. Poziom zwrotu jest różnorodny i zawiera się w przedziale od 1,5 do 13 USD [16].
W tabeli przedstawiono - na podstawie raportów firm brytyjskich publikowanych na stronach Health and Safety Executive (HSE) - przykłady działań (przede wszystkim organizacyjnych) skierowanych na poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy, w wyniku których przedsiębiorstwa osiągnęły wymierne korzyści w postaci m.in. obniżonej absencji chorobowej pracowników.
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że koszty absencji chorobowej związanej z pracą mogą być znaczące dla przedsiębiorstw. Jednakże ich oszacowanie jest niezwykle trudne. Przystępując do zarządzania absencją chorobową związaną z pracą trzeba sobie uświadomić, jakie czynniki środowiska pracy w największym stopniu na nią wpływają i jakie generuje ona koszty na poziomie przedsiębiorstwa. Należy przy tym wziąć pod uwagę nie tylko wypłaty bezpośrednie, ale również koszty pośrednie związane z obsługą administracyjną zwolnień, koszty przeszkolenia i rekrutacji pracowników, a także obniżoną jakość i wydajność pracy. Trzeba również pamiętać, że drugim istotnym czynnikiem generującym koszty w przedsiębiorstwie jest obecność chorych pracowników w pracy.
Przedstawione w artykule przykłady działań realizowanych przez przedsiębiorstwa pokazują, że zarządzanie absencją chorobową związaną z pracą może przynieść przedsiębiorstwu wymierne korzyści ekonomiczne, w postaci ograniczenia kosztów, które kształtuje się na poziomie od kilku do 70%. Do najczęściej podejmowanych przez przedsiębiorstwa działań w zakresie zarządzania absencją chorobową związaną z pracą można zaliczyć:
PIŚMIENNICTWO
[1] Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2011 http://www.zus.pl/files/Ważniejsze%202010.pdf
[2] European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Absence from Work, Dublin 2010 http://www.eurofound.europa.eu/docs/ewco/ tn0911039s/tn0911039s.pdf
[3] Bockerman P, Laukkanen E. Predictors of sickness absence and presenteeism: Does the pat tern differ by a respondent's health? Labour Institute for Economic Research, Helsinki 2009
[4] Eriksen W., Bruusgaard D., Knardahl S. Work factors as predictors of sickness absence attributed to airway infections: a three month prospective study of nurses' aides.
"Journal of Occupational and Environmental Medicine" 2004,61,1:45-51
[5] Melchior M., Krieger N., Kawachi I., Berkman L., Niedhammer I., Goldberg M. Work Factors and Occupational Class Disparities in Sickness Absence: Findings From the GAZEL Cohort Study. "American Journal of Public Health", 2005,95, 7
[6] Palsson B., Stromberg U., Ohlsson K., Skerfving S. Absence attributed to incapacity and occupational disease/accidents among female and male workers in the fish-processing industry. "Occup. Med.(Lond)" 1998,48
[7] Work and health in the EU A statistical portrait (19942002). Eurostat, Luxembourg 2004 http://epp.eurostat. ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-57-04-807/EN/ KS-57-04-807-EN.PDF
[8] Statistics in focus 63/2009. Eurostat, pp. 1-4 http:// epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS- SF-09-063/EN/KS-SF-09-063-EN.PDF
[9] Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2008
[10] Paoli P, Merli D. Third European Working Conditions Survey. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Luxembourg 2000
[11] Parent-Thirion A., Macias E., Hurley J., Vermeyle: Fourth European Working Conditions Survey. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2007
[12] Harnois G., Gabriel P Mentalhealth and work: Impact, issues and good practices. World Health Organization, Geneva 2000
[13] Pan - European Employer Health Benefits Issues 2010 http://www.mercer.com/survey-reports/health- benefits-survey-2010-EU
[14] Health and Safety Executive http://www.hse.gov.uk/ business/index.htm
[15] Reczulski C., Bednarz K. Korzyści wynikające zwdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w ZTK „Teofilów" S.A. Materiały III Krajowej Konferencji „Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie", Kielce 2001
[16] Goetzel R., Long S., Ozminkowski R., Hawkins K., Wang S., Lynch W. Health, Absence, Disability and Presenteeism Costs Estimates of Certain Physical and Mental Health Conditions Affecting U.S. Employers. "Journal of Occupational and Environmental Medicine" 2004,46,4
[17] Fahr R., Frick B. On the Inverse Relationship between Unemployment and Absenteeism: Evidence from Natural Experiments and Worker Heterogeneity. IZA Discussion Paper 2007, No. 3171
[18] Roelen C. A. M., van der Poll T. R., Koopmans P C., Groothoff J. W. Identifying workers at risk of sickness absence by questionnaire. "Occupational Medicine" 2006,56,7:442-446
[19] Evans A. and Walters M. From absence to attendance. 2nd Edtion, Chartered Institute of Personnel and Development, London UK 2002
Publikacja opracowana na podstawie wyników II etapu programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy", finansowanego w latach 2011-2013 w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Koordynator programu: CentralnyInsty- tut OchronyPracy - Państwowy Instytut Badawczy
Ostatnio udostępnione tematy
w BHP-Info: