• Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica: Akrylonitryl. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2021, nr 4, s. 131-142
  • Joanna Kurpiewska : Zagrożenia dla skóry rąk pracowników przemysłu meblowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 86, s. 5
  • Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak : 1,4-Dichlorobenzen. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 86, s. 13
  • Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak : 2-Etyloheksan-1-ol. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 86, s. 61
  • Anna Jeżewska : Tetrahydrofuran. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 86, s. 91
  • Małgorzata Kupczewska-Dobecka : Octan butylu (n-butylu) i jego izomery – octan sec-butylu i octan izobutylu. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 86, s. 131
  • Beata Kaczorowska : Metody generowania nanoobiektów o stabilnych stężeniach – przegląd piśmiennictwa ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 5
  • Andrzej Starek : 3,3’-Dimetoksybenzydyna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 15
  • Marek Jakubowski, Małgorzata Kupczewska-Dobecka : Hydrazyna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 35
  • Jadwiga Szymańska, Elżbieta Bruchajzer, Barbara Frydrych : Karbaminian etylu. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 67
  • Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki : Dimetyloamina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografi i cieczowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 107
  • Joanna Kowalska, Agnieszka Woźnica : Kwas nadoctowy. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 85, s. 125
  • Jolanta Skowroń, Wojciech Golimowski : Produkcja biopaliw – priorytetowy kierunek badań naukowych ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 5
  • Elżbieta Jankowska : Zasady zarządzania ryzykiem zawodowym związanym z narażeniem na nanoobiekty, ich aglomeraty i agregaty (NOAA) ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 17
  • Andrzej Starek : Butano-2,3-dion. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 37
  • Renata Soćko, Małgorzata Kupczewska-Dobecka : 2-Metylopentano-2,4-diol – pary, frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 61
  • Marzena Bonczarowska, Agata Wziątek, Sławomir Brzeźnicki : Akrylan etylu. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 89
  • Agata Wziątek, Katarzyna Janoszka, Sławomir Brzeźnicki : Dichlorobenzen. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 105
  • Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska : Eter tert-butylowo-etylowy. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją mas ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 84, s. 123
  • Piotr Sobiech: Badanie pylistości nanomateriałów metodą bębna obrotowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 83, s. 7
  • Jan Gromiec: Cyklofosfamid. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 83, s. 17
  • Małgorzata Kupczewska-Dobecka: Metotreksat – frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 83, s. 73
  • Elżbieta Dobrzyńska, Agnieszka Woźnica: Tiuram. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2015, nr 83, s. 119
  • Elżbieta Jankowska: Harmonizacja strategii pomiarowych do oceny narażenia na: nanoobiekty, ich aglomeraty i agregaty (NOAA) ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 82, s. 7
  • Renata Soćko: 1,2-Dichloroetan. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 82, s. 23
  • Aleksandra Maciejewska: Krzemionka krystaliczna: kwarc i krystobalit – frakcja respirabilna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 82, s. 67
  • Agnieszka Woźnica, Joanna Kowalska: Bezwodnik octowy. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 82, s. 129
  • Anna Jeżewska: 4-Chloro-3-metylofenol Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 82, s. 143
  • Anna Kilanowicz, Andrzej Sapota: Chloro(fenylo)metan. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 5
  • Jadwiga Szymańska, Barbara Frydrych: Propano-1,3-sulton. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 39
  • Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica : Hydrochinon. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 57
  • Małgorzata Szewczyńska, Emilia Pągowska, Małgorzata Pośniak, Krystyna Pyrzyńska: Fluorki Metoda oznaczania fluorków we frakcji wdychalnej i respirabilnej aerozoli w środowisku pracy z zastosowaniem chromatografii jonowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 71
  • Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica : Metanol. Chromatograficzne oznaczanie w powietrzu środowiska pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 89
  • Aleksandra Maciejewska, Małgorzata Król: Respirabilna krystaliczna krzemionka: kwarc i krystobalit Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą spektrometrii w podczerwieni (FT-IR), bezpośrednio na filtrach ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 81, s. 103
  • Andrzej Sapota, Małgorzata Skrzypińska-Gawrysiak: Akrylamid. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 80, s. 5
  • Jadwiga Szymańska, Elżbieta Bruchajzer: Eter tert-butylowo-etylowy. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 80, s. 73
  • Marek Jakubowski : Ołów i jego związki nieorganiczne, z wyjątkiem arsenianu(V) ołowiu(II) i chromianu(VI) ołowiu(II) – w przeliczeniu na Pb, frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 80, s. 111
  • Agnieszka Woźnica : 1,1-Dichloroeten. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 80, s. 145
  • Krystyna Sitarek: 4-Chloro-3-metylofenol – frakcja wdychalna. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 7-24
  • Daria Pakulska, Sławomir Czerczak : Kwas nadoctowy. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 25-54
  • Agata Wziątek, Katarzyna Janoszka, Jan Gromiec : Akrylan 2-etyloheksylu. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 55-67
  • Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski, Jan Gromiec : Cyklopentan. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 69-82
  • Anna Jeżewska : 3,4-Dichloroanilina. Chromatograficzne oznaczanie ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 83-93
  • Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki, Jan Gromiec : Difenyloamina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 95-111
  • Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki, Jan Gromiec : Metoksyanilina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 113-130
  • Ewa Gawęda : Molibden i jego związki. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 131-140
  • Ewa Gawęda : Selen i jego związki. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 141-149
  • Joanna Kurpiewska, Jolanta Liwkowicz : Środki ochrony skóry zabezpieczające przed wodą oraz wodnymi roztworami detergentów, kwasów i zasad ,   Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2014, nr 79, s. 151-160
  • dr inż. TOMASZ JANKOWSKI , mgr inż. ADRIAN OKOŁOWICZ : Prototyp miernika aerozoli nanoobiektów – badanie weryfikacyjne w środowisku pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2023, nr 5, s. 24-28
  • dr inż. TOMASZ JANKOWSKI , mgr inż. PIOTR SOBIECH : Wpływ nawiewu bocznego wspomagającego na skuteczność usuwania zanieczyszczeń powietrza ze stanowiska spawalniczego,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2022, nr 3, s. 20-25
  • dr MAŁGORZATA POŚNIAK , dr ELŻBIETA DOBRZYŃSKA: Ocena narażenia zawodowego na frakcję respirabilną krzemionki krystalicznej powstającą w trakcie pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2022, nr 1, s. 14-18
  • dr LIDIA ZAPÓR : Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego człowieka powodowane przez nanomateriały,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2021, nr 1, s. 11-13
  • dr KATARZYNA MIRANOWICZ-DZIERŻAWSKA : Działanie łączne substancji chemicznych wpływających szkodliwie na rozrodczość – charakterystyka problemu ,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2021, nr 1, s. 14-17
  • dr LIDIA ZAPÓR : Oddziaływanie nanomateriałów na organizm człowieka,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2020, nr 11, s. 18-22
  • dr KATARZYNA MIRANOWICZ-DZIERŻAWSKA : Wpływ narażenia zawodowego na rozpuszczalniki organiczne oraz metale i ich związki na rozrodczość,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2020, nr 10, s. 13-17
  • Lidia Zapór: Zagrożenia wynikające ze stosowania nanomateriałów w środkach smarnych i sposoby ich monitorowania,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2018, nr 1, s. 18-21
  • Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska: Substancje konserwujące stosowane w przemyśle kosmetycznym,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2017, nr 11, s. 16-20
  • Piotr Sobiech: Filtry koalescencyjne stosowane w filtracji aerozoli cieczy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2017, nr 6, s. 26-27
  • Agnieszka Ubowska: Amoniak w instalacjach chłodniczych przemysłu rolno-spożywczego ,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2016, nr 1, s. 14-17
  • Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska: Starzenie komórkowe (senescencja) i jego konsekwencje dla człowieka,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2015, nr 4, s. 14-17
  • Jerzy Dudek: Pył węglowy – demonizacja problemu czy realne zagrożenie energetyki?,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2014, nr 8, s. 19-21
  • Jolanta Skowroń: 75. posiedzenie Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy ,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2014, nr 6, s. 24-27
  • Jolanta Surgiewicz: Selektywność absorpcyjnej spektrometrii atomowej w analizie powietrza na stanowiskach pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2013, nr 3, s. 24-28
  • Bartosz Piechowicz, Kinga Stawarczyk, Michał Stawarczyk: Zagrożenia wynikające ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2012, nr 3, s. 5-7
  • Lucyna Kapka-Skrzypczak, Małgorzata Cyranka, Przemysław Biliński, Marcin Kruszewski: Pestycydy w rolnictwie światowym - przegląd wybranych badań,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2012, nr 3, s. 8-11
  • Agnieszka Wolska, Małgorzata Pośniak, Małgorzata Szewczyńska: Naturalne promieniowanie UV i fototoksyczne substancje chemiczne -metoda oceny ryzyka zawodowego,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 10, s. 13-17
  • Elżbieta Jankowska: Badanie narażenia spawaczy na cząstki zawarte w dymach spawalniczych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 9, s. 7-9
  • Joanna Kowalska, Lidia Zapór: Ocena narażenia na czynniki biologiczne i chemiczne w małych zakładach gastronomicznych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 5, s. 12-15
  • Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek, Leszek Słomka: Poważne awarie w transporcie drogowym niebezpiecznych chemikaliów (2) - ocena skutków,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 4, s. 6-8
  • Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska: Rozporządzenie CLP - zharmonizowana klasyfikacja oraz oznakowanie chemikaliów,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 2, s. 16-19
  • Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Dobrzyńska, Małgorzata Pośniak, Anna Jeżewska: Czynniki chemiczne w zakładach fryzjerskich - zagrożenia i profilaktyka,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 1, s. 14-17
  • Zbigniew Makles, Wojciech Domański: Zagrożenia czynnikami chemicznymi na niektórych stanowiskach pracy przemysłu obuwniczego,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2011, nr 1, s. 18-21
  • Małgorzata Pośniak: Zagrożenia chemiczne i pyłowe,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2010, nr 5, s. 18-25
  • Ewa Gawęda, Halina Puchalska: Rozporządzenie REACH - wymagania dotyczące karty charakterystyki substancji chemicznej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 10, s. 8-12
  • Paweł Gać, Marta Waliszewska, Marcin Zawadzki, Rafał Poręba, Ryszard Andrzejak: Neurologiczne skutki zawodowej ekspozycji na ołów,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 7-8, s. 14-17
  • Zbigniew Makles, Wojciech Domański: Gospodarka odpadami chemicznymi w mikro-, małych i średnich przedsiębiorstwach,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 7-8, s. 42-45
  • Marzena Mieszkowska, Ewa Michota-Katulska: Suplementy diety - korzyści i działania niepożądane,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 6, s. 28-30
  • Ewa Gawęda: Zagrożenia chemiczne i pyłowe w procesach produkcji wyrobów metalowych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 4, s. 7-11
  • Zbigniew Makles, Wojciech Domański: Odory w środowisku pracy rolnika-hodowcy. Źródła, zagrożenia, usuwanie,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 2, s. 10-13
  • Zbigniew Makles, Wojciech Domański: Ślady pestycydów - niebezpieczne dla człowieka i środowiska,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2008, nr 1, s. 5-9
  • Joanna Kowalska, Ivan Makhniashvili, Małgorzata Pośniak: Niebezpieczne substancje chemiczne emitowane z farb drukowych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2006, nr 9, s. 20-23
  • Ivan Makhniashvili, Zbigniew Makles: Smog w środowisku miejskim,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2006, nr 7-8, s. 20-23
  • Dorota Kondej: Narażenie na metale i ich związki w procesach produkcji szkła,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2006, nr 7-8, s. 28-30
  • Magdalena Galwas: Zagrożenia chemiczne w przemyśle farmaceutycznym,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2006, nr 1, s. 4-7
  • Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Małgorzata Pośniak: Niekontrolowane procesy spalania jako źródła powstawania dioksyn i furanów,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2006, nr 1, s. 8-11
  • Ewa Gawęda, Kazimierz Bednarek, Zbigniew Szydło: Oznaczanie mgły olejowej w powietrzu na stanowiskach pracy metodą wagową,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 12, s. 11-14
  • Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Zbigniew Makles: Dioksyny w procesach spalania odpadów medycznych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 9, s. 5-8
  • Elżbieta Jankowska: Skuteczność filtracji cząstek nanometrycznych przez materiały filtracyjne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 9, s. 9-11
  • Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska: Złowonne gazy w środowisku pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 9, s. 12-16
  • Małgorzata Pośniak: Ocena ryzyka zawodowego - narażenie na czynniki chemiczne (1),   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 7-8, s. 27-31
  • Tomasz Jankowski, Elżbieta Jankowska: Wykorzystanie metod wizualizacji przepływu powietrza i znaczników gazowych w badaniach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w pomieszczeniu pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 5, s. 10-12
  • Wojciech Domański, Zbigniew Makles: Zagrożenia czynnikami chemicznymi przy wylewaniu posadzek z betonu i tworzyw sztucznych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 3, s. 20-23
  • Zbigniew Makles: Nanomateriały - nowe możliwości, nowe zagrożenia,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2005, nr 2, s. 2-4
  • Ivan Makhniashvili, Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert: Odlewnictwo żeliwa - zagrożenia chemiczne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 12, s. 15-16
  • Andrzej Starek: Spalanie odpadów komunalnych - ryzyko zdrowotne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 11, s. 25-26
  • Magdalena Galwas-Zakrzewska: Biocydy w środowisku pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 11, s. 26-28
  • Wojciech Domański: Dianowe żywice epoksydowe - zagrożenia czynnikami chemicznymi,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 9, s. 16-20
  • Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska: Ozon bezpieczeństwo ludzi i środowiska,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 6, s. 25-28
  • Ewa Gawęda: Szkodliwe substancje chemiczne emitowane przez wybrane urządzenia biurowe,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2004, nr 4, s. 19-23
  • Jolanta Surgiewicz: Zagrożenia metalami ciężkimi w procesach nakładania powłok antykorozyjnych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 11, s. 6-9
  • Ewa Gawęda: Kadm i jego związki w środowisku pracy - zagrożenia, ocena ryzyka zawodowego,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 10, s. 17-19
  • Magdalena Galwas-Zakrzewska, Zbigniew Makles: Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 7-8, s. 40-42
  • Maciej Gliński: Skuteczność urządzeń wentylacji miejscowej wywiewnej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 6, s. 25-28
  • Zbigniew Makles, Małgorzata Pośniak: Substancje emitowane z palących się świec,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 6, s. 29-31
  • Wojciech Domański: Zagrożenia nitrozoaminami na stanowiskach pracy w przemyśle gumowym,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 4, s. 20-22
  • Ivan Makhniashvili: Nitrowe pochodne wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 3, s. 17-20
  • Józef Głowiński, Teresa Baczyńska, Mieczysław Seweryniak, Leszek Maciszewski: Własności palne trichloroetylenu,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 2, s. 25-27
  • Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski, Dorota Kondej: Badanie obszarów wentylowanych i niewentylowanych w pomieszczeniu pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2003, nr 1, s. 17-19
  • Maciej Gliński: Zapobieganie niewłaściwym parametrom mikroklimatu - rozwiązania techniczne i organizacyjne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 12, s. 25-29
  • Ewa Gawęda: Oznaczanie metali w powietrzu na stanowiskach pracy - technika ASA,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 11, s. 25-27
  • Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek: Substancje niebezpieczne powstające podczas poważnych awarii przemysłowych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 10, s. 14-18
  • Anna Mołocznik: Klasyfikacja typowych prac rolniczych według narażenia rolnika na działanie pyłu - zalecenia profilaktyczne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 10, s. 22-25
  • Halina Puchalska: Kryteria postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi na podstawie przepisów polskich i Unii Europejskiej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 9, s. 26-28
  • Elżbieta Jankowska: Środki ochrony zbiorowej przed zapyleniem - filtry powietrza,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 3, s. 10-13
  • Halina Puchalska: Klasyfikacja i oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2002, nr 3, s. 14-16
  • Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak: Substancje chemiczne w przemyśle farmaceutycznym,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 10, s. 20-23
  • Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Ewa Kozieł: Spaliny silników Diesla - zagrożenie dla zdrowia pracowników,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 9, s. 11-14
  • Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski: Znaczniki gazowe w technice wentylacyjnej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 9, s. 15-19
  • Ewa Gawęda: Pentatlenek wanadu w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 7-8, s. 18-21
  • Anna Mołocznik: Zagrożenie pyłem kobiet w rodzinnych gospodarstwach rolniczych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 5, s. 14-16
  • Wojciech Domański, Jolanta Surgiewicz: Zagrożenia chemiczne w przemyśle garbarskim,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 4, s. 6-9
  • Elżbieta Jankowska: Metody badania wysoko skutecznych materiałów filtracyjnych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 1, s. 11-14
  • Ewa Gawęda, Maria Madej: Metoda oznaczania berylu do oceny narażenia zawodowego,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2001, nr 1, s. 22-24
  • Ewa Gawęda: Kobalt w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 11, s. 21-23
  • Danuta Kijeńska: Oleje mineralne - metody oznaczania,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 11, s. 24-25
  • Zakład Zagrożeń Chemicznych I Pyłowych: Skóra - zagrożenia chemiczne,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 9, s. 24-25
  • Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Joanna Kowalska: Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w procesach stosowania asfaltów,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 7-8, s. 10-13
  • Krzysztof M. Benczek, Jacek Wojutyński: Aparaty do oceny czystości powietrza na stanowiskach pracy - wymagania,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 6, s. 6-8
  • Dr Inż. Wojciech Domański: Zagrożenie N-nitrozoaminami na stanowiskach wulkanizacji ciągłej,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 6, s. 20-21
  • Marek Dobecki, Małgorzata Kupczewska: Cyjanamid i jego sól wapniowa - antabusy - w środowisku pracy,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 4, s. 26-27
  • Małgorzata Pośniak, Ewa Kozieł, Anna Jeżewska: Szkodliwe substancje chemiczne w procesie przetwórstwa żywic fenolowo-formaldehydowych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 3, s. 8-11
  • Bolesław Hancyk: Problemy globalnej harmonizacji systemów klasyfikacyjnych i znakowania substancji chemicznych,   Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka, 2000, nr 3, s. 24-25
  • Joanna Kowalska, Lidia Zapór: Assessing exposure to biological and chemical agents in small eateries,   Bezpieczeństwo Pracy - Monthly (Occupational Safety), 2011, nr 5, s. 12-15
  • Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek, Leszek Słomka: Major accidents in road transport of dangerous materials (2) - assessing consequences,   Bezpieczeństwo Pracy - Monthly (Occupational Safety), 2011, nr 4, s. 6-8
  • Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska: CLP regulation - harmonized classification, labelling and packaging of chemicals,   Bezpieczeństwo Pracy - Monthly (Occupational Safety), 2011, nr 2, s. 16-19
  • Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Dobrzyńska, Małgorzata Pośniak, Anna Jeżewska: Chemical agents in hair salons - hazards and prevention,   Bezpieczeństwo Pracy - Monthly (Occupational Safety), 2011, nr 1, s. 14-17
  • Zbigniew Makles, Wojciech Domański: Hazards caused by chemical agents at selected workstations in the shoe industry,   Bezpieczeństwo Pracy - Monthly (Occupational Safety), 2011, nr 1, s. 18-21
  • Akrylonitryl. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy
    Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica

    Akrylonitryl (AN) jest wysoce łatwopalną, bezbarwną cieczą o nieprzyjemnym zapachu. W przemyśle akrylonitryl jest stosowany głównie do produkcji poliakrylonitrylu (PAN) i jego kopolimerów. Akrylonitryl może powodować raka.  Celem prac badawczych było opracowanie metody oznaczania akrylonitrylu w powietrzu na stanowiskach pracy, która umożliwi oznaczanie jego stężeń na poziomie 0,1 mg/m3. Metoda polega na: adsorpcji zawartych w badanym powietrzu par akrylonitrylu na węglu aktywnym, desorpcji roztworem acetonu w disiarczku węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Badania wykonano z zastosowaniem chromatografu gazowego (GC) z detektorem płomienio-wo-jonizacyjnym (FID) wyposażonym w kolumnę kapilarną DB-VRX (60 m × 0,25 mm, 1,4 µm). Walidację metody przeprowadzono zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie europejskiej PN-EN 482. Metoda umożliwia oznaczanie akrylonitrylu w powietrzu środowiska pracy w zakresie stężeń 0,1 ÷ 2 mg/m3. Metoda oznaczania akrylonitrylu została przedstawiona w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w załączniku. Zakres tematyczny artykułu obejmuje zagadnienia zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny środowiska pracy będące przedmiotem badań z zakresu nauk  o zdrowiu oraz inżynierii środowiska.



    Zagrożenia dla skóry rąk pracowników przemysłu meblowego
    Joanna Kurpiewska



    1,4-Dichlorobenzen. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak



    2-Etyloheksan-1-ol. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak



    Tetrahydrofuran. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej
    Anna Jeżewska



    Octan butylu (n-butylu) i jego izomery – octan sec-butylu i octan izobutylu. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Małgorzata Kupczewska-Dobecka



    Metody generowania nanoobiektów o stabilnych stężeniach – przegląd piśmiennictwa
    Beata Kaczorowska



    3,3’-Dimetoksybenzydyna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Andrzej Starek



    Hydrazyna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Marek Jakubowski, Małgorzata Kupczewska-Dobecka



    Karbaminian etylu. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Jadwiga Szymańska, Elżbieta Bruchajzer, Barbara Frydrych



    Dimetyloamina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografi i cieczowej
    Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki



    Kwas nadoctowy. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
    Joanna Kowalska, Agnieszka Woźnica



    Produkcja biopaliw – priorytetowy kierunek badań naukowych
    Jolanta Skowroń, Wojciech Golimowski



    Zasady zarządzania ryzykiem zawodowym związanym z narażeniem na nanoobiekty, ich aglomeraty i agregaty (NOAA)
    Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono zasady zarządzania ryzykiem zawodowym i praktyczne rady dotyczące ich wdrożenia, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w specyfikacjach technicznych: ISO/TS 12901-1:2012 Nanotechnologies – Occupational risk management applied to engineered nanomaterials  - Part 1. Principles and approaches i ISO/TS 12901-2:2014 Nanotechnologies – Occupational risk management applied to engineered nanomaterials – Part 2. Use of the control banding approach. Stwierdzono, że ponieważ obecnie brak jest powszechnie akceptowanych metod do oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na NOAA, których podstawą są dane pomiarowe określane w rzeczywistych warunkach narażenia, oraz wartości referencyjnych (dopuszczalnych) w odniesieniu do poszczególnych NOAA występujących w środowisku pracy, to w procesie zarządzania ryzykiem zawodowym związanym z narażeniem na NOAA może być stosowana metoda bazująca na ustalaniu kategorii zagrożenia (HB) i szacowaniu poziomu narażenia (EB) przedstawiona w specyfikacji technicznej ISO/TS 12901-2.



    Butano-2,3-dion. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Andrzej Starek



    2-Metylopentano-2,4-diol – pary, frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Renata Soćko, Małgorzata Kupczewska-Dobecka



    Akrylan etylu. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną
    Marzena Bonczarowska, Agata Wziątek, Sławomir Brzeźnicki



    Dichlorobenzen. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną
    Agata Wziątek, Katarzyna Janoszka, Sławomir Brzeźnicki



    Eter tert-butylowo-etylowy. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą kapilarnej chromatografii gazowej z detekcją mas
    Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska



    Badanie pylistości nanomateriałów metodą bębna obrotowego
    Piotr Sobiech

    W ostatnich latach jest obserwowany dynamiczny rozwój nanotechnologii w bardzo wielu dziedzinach przemysłu. Z tego względu, coraz istotniejsze stają się badania mające na celu prognozowanie narażenia na nanomateriały podczas procesu ich wytwarzania i wykorzystywania. Jednym z  parametrów wpływającym m.in. na narażenie inhalacyjne na nanomateriały (w postaci proszków) jest ich pylistość. Dotychczas opracowano wiele metod badania pylistości materiałów. W większości tych metod  do badania pylistości materiałów zastosowano  metodę grawimetryczną.  Metoda ta jest jednak metodą niewystarczającą  podczas charakteryzowania pyłu uwalnianego z nanomateriałów. Pylistość jest bowiem parametrem, który jest uzależniony  nie tylko od właściwości badanego materiału, lecz także  od metody, jaką została ona określona, dlatego  istnieje potrzeba opracowania znormalizowanego podejścia do zagadnienia badania pylistości nanomateriałów. Prace nad opracowaniem znormalizowanego podejścia do zagadnienia badania pylistości nanomateriałów są obecnie prowadzone  w ramach współpracy międzynarodowej na zlecenie Komisji Europejskiej.
    W artykule omówiono zagadnienia związane z badaniem pylistości materiałów, przedstawiono działania prowadzone nad przystosowaniem już istniejących metod badawczych do charakteryzowania pyłu uwalnianego z nanomateriałów oraz  działania związane z opracowywaniem nowych metod badania pylistości nanomateriałów.
    W artykule opisano metodę małego bębna obrotowego do badania pylistości nanomateriałów. Metoda polega na generowaniu aerozolu w ściśle określonych warunkach podczas ruchu obrotowego bębna. Uwolniony podczas procesu pył jest  analizowany grawimetrycznie oraz metodami matematycznymi.



    Cyklofosfamid. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Jan Gromiec

    Cyklofosfamid ma postać białego, drobnego, bezwonnego proszku (monohydrat), który pozbawiony wody krystalizacyjnej ma postać oleistej, półpłynnej substancji ciemniejącej pod wpływem światła.
    Cyklofosfamid  działa cytostatycznie i immu-nosupresyjnie. Stosowany jest w leczeniu: ziarnicy złośliwej, chłoniaków złośliwych, szpiczaka mnogiego, przewlekłej białaczki limfatycznej, raka jajnika, nieoperacyjnego raka sutka oraz nabłoniaka oskrzeli. Jako środek immunosupresyjny cyklofosfamid jest stosowany w leczeniu: zespołu nerczycowego, liszaja rumieniowatego, reumatoidalnego zapalenia stawów, niedokrwistości immunohemolitycznych oraz podczas transplantacji nerek i szpiku. Lek podaje się doustnie w postaci tabletek lub drażetek oraz pozajelitowo po rozpuszczeniu substancji ex tempore w wodzie do wstrzykiwań. Stosuje się go również do perfuzji narządów, w których rozwija się nowotwór. Stosowany jest zarówno pojedynczo, jak i (najczęściej) w połą-czeniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi.
    Podczas produkcji cyklofosfamidu głównymi drogami narażenia zawodowego są układ oddechowy i skóra. Skóra jest główną drogą narażenia personelu medycznego na cyklofosfamid, dlatego większość danych o poziomach narażenia w szpitalach dotyczy stężeń związku na powierzchni stołów, na których są przygotowywane  preparaty dla pacjentów, a także obserwowanych  stężeń cyklofosfamidu na skórze i w moczu personelu.
    Brak jest danych na temat zawodowego narażenia podczas produkcji cyklofosfamidu w Polsce. Nie ma informacji o tym, że cyklofosfamid jest w Polsce produkowany. Zgodnie z danymi, nadesłanymi przez zakłady pracy do Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje Chemiczne, ich Mieszaniny, Czynniki lub Procesy technologiczne o Działaniu Rakotwórczym w Łodzi, na cyklofosfamid było narażo-nych zawodowo w Polsce 1476 osób w 2001 r. Według raportu Krajowego Konsultanta w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego w 2010 r. (dane niepełne, obejmujące jedynie 12 województw) liczba pielęgniarek w placówkach onkologicznych wynosiła łącznie 5077.
    Wartość LD50 po podaniu per os cyklofosfamidu szczurom wynosi 180 mg/kg mc., a w przypadku  myszy 137 mg/kg mc. Leukopenia była  głównym skutkiem działania cyklofosfamidu na układ krwiotwórczy u: myszy, szczurów i psów.  Stwierdzono również zahamowanie czynności szpiku kostnego i spadek liczby płytek krwi. Związek u: myszy, szczurów i psów,  powodował: martwicę pęcherza oraz nabłonka kanalików i miedniczek nerkowych, a  umiarkowane uszkodzenia obserwowano również w wątrobie. Dane dotyczące działania toksycznego cyklofosfamidu na ludzi pochodzą od pacjentów leczonych tym związkiem. Cyklofosfamid u ludzi w warunkach narażenia ostrego powodował: uszkodzenie szpiku kostnego, krwotoczne zapalenie pęcherza, a także kardiomiopatię. Kardiotoksyczność wywoływana przez cyklofosfamid objawia się w szerokim zakresie – od małych zmian w ciśnieniu krwi, przez zmiany w EKG i niemiarowość do wtórnej kardiomiopatii ze zmniejszoną frakcją wy-rzutową lewej komory (LVEF) i niewydolnością serca, zakończoną śmiercią, w bardzo rzadkich przypadkach.
    Najczęstszym skutkiem ubocznym terapii cyklofosfamidem chorób autoimmunologicznych (np. układowego tocznia rumieniowatego, artretyzmu reumatoidalnego, ziarniniaka Wegenera, chłoniaków nieziarniczych) jest działanie toksyczne na pęcherz moczowy. Zapadalność pacjentów na krwotoczne zapalenie pęcherza jest rzędu 12 ÷ 41% i skutek ten występował u pacjentów, którzy otrzymywali ponad 100 g leku doustnie w ciągu ponad 30 miesięcy. Za toksyczne działanie cyklofosfamidu na pęcherz jest odpowiedzialna akroleina, będąca jego metabolitem, natomiast przy dożylnym podawaniu leku zapalenie pęcherza jest niezwykle rzadkie. Innymi objawami stwierdzanymi u pacjentów otrzymujących cyklofosfamid były: retencja sodu i wody, zwłóknienie płuc, zabu-rzenia widzenia, pigmentacja paznokci, jednakże jego rola w tych przypadkach nie została wyjaśniona.
    Genotoksyczność cyklofosfamidu potwierdzono w wielu badaniach, prowadzonych w wa-runkach in vivo oraz in vitro na hodowlanych modelach zwierzęcych. Przeprowadzono znaczną liczbę badań właściwości cytogenetycznych cyklofosfamidu na: traszkach, gryzoniach, psach i naczelnych, uzyskując niezmiennie dodatnie wyniki. W wielu  doniesieniach opisano tworzenie adduktów DNA u ludzi pod wpływem działania cyklofosfamidu. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała, że są wystarczające dowody na działanie rakotwórcze cyklofosfamidu na ludzi. Cyklofosfamid wywołuje u ludzi raka pęcherza i ostrą białaczkę szpikową. Uznano również, że są wystarczające dowody działania rakotwórczego tego związku na zwierzęta doświadczalne i sklasyfikowano cyklofosfamid jako związek rakotwórczy dla ludzi (Grupa 1.).
    W Unii Europejskiej cyklofosfamid został zaklasyfikowany jako substancja rakotwórcza kategorii 1.A i mutagenna kategorii 2.B.
    Cyklofosfamid wpływa na rozrodczość u ludzi zarówno w okresie leczenia, jak i przez krótki czas po jego zakończeniu. Związek ten powoduje u ludzi zaburzenia płodności i zaburzenia miesiączkowania. Cyklofosfamid jest teratogenny dla wielu gatunków zwierząt, m.in. dla: szczurów, myszy, królików i naczelnych. Jest odpowiedzialny za: zniekształcenia i deformacje w układzie kostnym, tkankach miękkich oraz zwiększoną liczbę resorpcji, a rodzaj i częstość deformacji są ściśle zależne od czasu i wielkości dawki. Cyklofosfamid  działa szkodliwe na zarodki i prowadzi do poronień. Narażenie na cyklofosfamid w pierwszym trymestrze ciąży może powodować takie liczne wady rozwojowe płodu, jak:  uszkodzenia kośćca i podniebienia oraz zniekształcenia kończyn.
    Cyklofosfamid wchłania się: drogą inhalacyjną, z przewodu pokarmowego, z jamy otrzewnej i przez skórę. W przypadku narażenia zawodowego personelu medycznego skóra uważana jest za główną drogę wchłaniania.
    Zarówno w Polsce, jak i w innych państwach nie ustalono dotychczas wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) cyklofosfamidu w powietrzu na stanowiskach pracy ani wartości dopuszczalnego stężenia w materiale  biologicznym (DSB) dla narażenia zawodowego.
    Za podstawę do wyprowadzenia wartości NDS przyjęto działanie rakotwórcze cyklofosfamidu na zwierzęta. Wykorzystano współczynnik nachylenia krzywej dawka-odpowiedź na poziomie 0,57 mg/kg mc./dzień dla nowotworów pęcherza obliczony na podstawie wyników całożyciowego narażenia szczurów na cyklofosfamid drogą pokarmową. Średnia dawka całożyciowa dla ryzyka 10-4 wynosi 1,754 ∙ 10-4 mg/kg mc./dzień, co w warunkach narażenia zawodowego odpowiada stężeniu w powietrzu 0,01 mg/m³ i taką wartość postanowiono zaproponować jako wartość NDS. Wartość NDS cyklofosfamidu w obliczonej wysokości powinna chronić pracowników również przed białaczką i działaniem na rozrodczość. Zaproponowano również przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym(DSB) w wysokości 1 μg cyklofosfamidu w całodobowej zbiórce moczu. Brak jest podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh).
    Zaproponowano dla cyklofosfamidu  zastosowanie następującego oznakowania: Carc. 1A – substancja rakotwórcza kategorii 1.A, „skóra” – wchłanianie substancji przez skórę może być podobnie istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową oraz oznakowanie literami „Ft” – substancja działająca szkodliwie na płód.



    Metotreksat – frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Małgorzata Kupczewska-Dobecka

    Metotreksat (MTX) jest strukturalnym analogiem kwasu foliowego. Związek jest w temperaturze pokojowej ciałem stałym występującym w formie jasnożółtopomarańczowego krystalicznego proszku o lekkim zapachu, charakte-rystycznym dla związków aromatycznych. Metotreksat jest stosowany jako lek cytostatyczny podawany w infuzjach lub doustnie, należący do antagonistów kwasu foliowego.
    O zawodowym narażeniu na cytostatyki można mówić na dwóch etapach ich zastosowania, tj. podczas procesów wytwarzania chemioterapetyków oraz podczas ich stosowania w codziennej praktyce leczniczej oddziałów szpitalnych, przede wszystkim tych, na których leczeni są pacjenci chorujący na choroby nowotworowe. W Polsce metotreksat nie jest produkowany i obecnie brak jest danych o liczbie osób narażonych na jego działanie w placówkach służby zdrowia, ponieważ nie zostały ustalone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tej substancji w środowisku pracy. W NIOSH w 2004 r. oszacowano, że liczba osób narażonych zawodowo w USA na cytostatyki i inne leki niebezpieczne przekracza 5 mln.
    Główne skutki działania metotreksatu po podaniu: dożołądkowym, domięśniowym lub dożylnym, obejmują: zahamowanie czynności szpiku kostnego, działanie hepatotoksyczne oraz zaburzenia płodności. W warunkach narażenia inhalacyjnego metotreksat może podrażniać oczy i błony śluzowe nosa. Substancja została zaklasyfikowana jako drażniąca na skórę i oczy kategorii 2. Kontakt ze skórą uznano za najważniejszy czynnik ryzyka dla personelu medycznego narażonego na cytostatyki. Najczęściej zgłaszane objawy skórne dotyczyły kontaktu z rozlanym roztworem zawierającym metotreksat lub wysypanym z opakowania produktem, w czasie jego usuwania oraz kontaktu z ekskrementami pacjentów poddawanych chemioterapii.
    U pracowników, zatrudnionych w zakładzie produkującym metotreksat, związek powodował uszkodzenia genetyczne kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) w testach: mikrojądrowym, kometowym i mutacji genowych hprt. Uszkodzenia chromosomów stwierdzono w szpiku kostnym pacjentów leczonych metotreksatem. Genotoksyczność wywoływaną przez metotreksat potwierdzono na podstawie wyników badań na zwierzętach.
    Na podstawie dostępnych danych w Międzynarodowej Agencji ds. Badań nad Rakiem (IARC) stwierdzono, że brak jest dowodów na działanie rakotwórcze metotreksatu u ludzi i zwierząt (grupa 3.). W grupie chorych leczonych metotreksatem nie uzyskano jednoznacznych dowodów potwierdzających zwiększone ryzyko nowotworów. Metotreksat nie wykazywał działania rakotwórczego w przewlekłych badaniach na zwierzętach po podaniu: dożołądkowym, dootrzewnowym oraz dożylnym.
    Metotreksat wpływa na rozrodczość u ludzi zarówno w okresie leczenia, jak i przez krótki czas po jego zakończeniu. Obecnie rekomenduje się zharmonizowaną klasyfikację metotreksatu pod kątem szkodliwego działania na rozrodczość i ze względu na funkcje rozrodcze oraz płodność do kategorii 2., tj. substancji, co do których podejrzewa się, że działają szkodliwie na rozrodczość  ludzi i ze względu na rozwój potomstwa do kategorii 1.A, tj. substancji działających szkodliwie na rozrodczość  ludzi.
    Podstawą ustalenia wartości NDS dla metotreksatu były następujące dane:

    1. Metotreksat wykazuje bezprogowe dzia-łanie genotoksyczne, które może wystąpić na każdym poziomie narażenia. Na podstawie danych u ludzi ustalenie za-leżności dawka-odpowiedź nie jest możliwe, jak również nie jest to możliwe przez ekstrapolację wyników z badań na zwierzętach.
    2. Producenci metotreksatu ustalili dopuszczalne poziomy narażenia zawodowego na poziomie 0,0003 ÷ 0,0025 mg/m³.
    3. Na podstawie przedstawionych klasyfikacji (IPCS, NIOSH, ASHP, IACP) metotreksat powinien mieć wartość dopuszczalnego narażenia zawodowego na poziomie 0,01 mg/m³. Wartość tę przyjęto za podstawę do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) i zastosowano arbitralnie współ-czynnik niepewności równy 10, uwzględniając skutki odległe, wynikające z działania metotreksatu, tj. działanie genotoksyczne i szkodliwe działanie na rozrodczość u ludzi, zarówno na płodność, jak i rozwój potomstwa.

    Zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla frakcji wdychalnej metotreksatu na poziomie 0,001 mg/m3. Ustalenie wartości dopuszczalnej w środowisku pracy dla metotreksatu nałoży na pracodawców obowiązek monitorowania stężenia tego cytostatyku w środowisku pracy i pozwoli na ocenę rzeczywistego narażenia personelu medycznego na tę substancję. Nie ma podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) metotreksatu. Należy zastosować także oznakowanie „skóra”, ponieważ   wchłanianie substancji przez skórę może być podobnie istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową, a także oznakowanie literami „Ft” – substancja działająca szkodliwie na płód.



    Tiuram. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
    Elżbieta Dobrzyńska, Agnieszka Woźnica

    Wstęp
    Tiuram jest bezbarwną substancją: stałą, palną i nielotną o charakterystycznym zapachu, nierozpuszczalną w wodzie. Substancja znalazła zastosowanie w Polsce przede wszystkim w rolnictwie jako substancja aktywna chemicznych środków ochrony roślin (głównie fungicydów) oraz w przemyśle chemicznym jako, tzw. przyspieszacz procesów wulkanizacji  w  produkcji   gumy.  Tiuram  jest  stosowany  również w medycynie i kosmetologii, jako filtr przeciwsłoneczny i środek przeciwgrzybiczny. Mechanizm toksycznego działania tiuramu jest wielokierunkowy. Głównymi objawami zatrucia substancją są: bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia rytmu serca oraz trudności w oddychaniu. Często w następstwie zatrucia ostrego rozwija się: zapalenie spojówek, zapalenie oskrzeli, pokrzywka i wypryski skórne.

    Cel pracy  
    Celem pracy było opracowanie i walidacja czułej metody oznaczania stężeń tiuramu w środowisku pracy w zakresie 1/10 ÷ 2 NDS zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie europejskiej PN-EN-482.

    Metody        
    Badania wykonano techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) przy zastosowaniu chromatografu cieczowego firmy Agilent Technologies z detektorem diodowym (DAD) i automatycznym podajnikiem próbek. W badaniu stosowano kolumnę Ultra C18 o wymiarach: 250 x 4,6 mm o dp = 5 μm, z przedkolumną o wymiarach: 10 x 4,0 mm.

    Wyniki
    Metoda polega na: przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr polipropy-lenowy, wymyciu osadzonego na filtrze tiuramu acetonitrylem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Na podstawie wyników badań ustalono warunki oznaczania tiuramu w powietrzu na stanowiskach pracy w zakresie stężeń 0,05 ÷ 1 mg/m³ metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem diodo-wym. Walidację metody przeprowadzono zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie europejskiej PN-EN 482:2012. Uzyskano następujące dane walidacyjne:

    • zakres pomiarowy: 3,6 - 72 µg/ml (0,05 - 1 mg/m³ dla próbki powietrza 360 l)
    • granica wykrywalności, LOD: 1,29 ng/ml
    • granica oznaczalności, LOQ: 86 ng/ml
    • całkowita precyzja badania: 5,19 %
    • względna niepewność całkowita: 11,38 %.

    Współczynnik korelacji R charakteryzujący liniowość krzywej wzorcowej dla tiuramu wynosi 0,9999.

    Wnioski
    Metoda analityczna umożliwia selektywne oznaczenie tiuramu w powietrzu na stanowiskach pracy w zakresie stężenia równego 0,05 mg/m³ (1/10 wartości NDS), w obecności takich substancji, jak: anilina, buta-1,3-dien i styren. Metoda charakteryzuje się dobrą precyzją i dokładnością, spełnia wymagania zawarte w normie europejskiej PN-EN 482 dla procedur dotyczących oznaczania czynników chemicznych.
    Opracowaną metodę oznaczania tiuramu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Harmonizacja strategii pomiarowych do oceny narażenia na: nanoobiekty, ich aglomeraty i agregaty (NOAA)
    Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono zagadnienia, które powinny być uwzględnione podczas harmonizacji metod pomiarów wykonywanych w rzeczywistych warunkach na stanowiskach pracy w kontekście oceny narażenia i ryzyka zawodowego oraz doboru właściwych środków ochrony.
    Stwierdzono, że istotnym zagadnieniem jest również harmonizacja w zakresie: analizowania, oceny i opracowywania sprawozdań dotyczących danych o narażeniu na: nanoobiekty, ich aglomeraty i agregaty (NOAA), podczas badań wykonywanych w rzeczywistych warunkach ich emisji na stanowiskach pracy oraz określenie trybu postępowania podczas kalibrowania aparatury pomiarowej stosowanej w badaniach emisji NOAA w czasie rzeczywistym.
    Bardzo ważnym działaniem, z uwagi na opracowywanie baz danych, jest przechowywanie informacji dotyczących narażenia na NOAA i oceny ryzyka zawodowego związanego z występowaniem NOAA w środowisku pracy. Informacje te mogą stanowić podstawę do przyszłego rozwoju, kalibracji i walidacji modeli narażenia lub budowania scenariuszy narażenia.



    1,2-Dichloroetan. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Renata Soćko

    1,2-Dichloroetan (1,2-DCE) jest bezbarwną cieczą stosowaną m.in. do syntezy: chlorku winylidenu, 1,1,1-trichloroetanu, trichloroetylenu, rozpuszczalników chlorowanych, a także eks-trakcji tłuszczów i olejów oraz jako zmywacz, rozpuszczalnik m.in. żywic, asfaltu i kauczuku. Ponadto 1,2-dichloroetan jest składnikiem farb i pestycydów stosowanych do zwalczania szkodników zbóż oraz gleby. W Unii Europejskiej stosowanie 1,2-dichloroetanu jako pestycydu jest zabronione. W Polsce 1,2-dichloroetan jest produkowany przez firmę ANWIL S.A. z Włocławka. Dostarczone przez ten zakład dane dotyczące stężeń 1,2-dichloroetanu w powietrzu środowiska pracy w poszczególnych jednostkach produkcyjnych w latach 2010-2013 wskazują na brak przekroczeń obowiązującej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (ND) 1,2-dichloroetanu wynoszącej 50 mg/m³.
    Według Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym, prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, w latach 2005-20012 narażenie zawodowe w Polsce na 1,2-dichloroetanu miało miejsce w kilkudziesięciu zakładach pracy.
    Na posiedzeniu Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy (ACSH, Advisory Committee on Safety and Health at Work) w listopadzie 2013 r. dyskutowano propozycję wartości wiążącej(BOELV) dla 1,2-dichloroetanu na poziomie 8,14 mg/m³ (2 ppm).
    Wyniki obserwacji klinicznych osób narażonych na 1,2-dichloroetan wskazują na działanie drażniące związku na: błony śluzowe, układ nerwowy i układ sercowo-naczyniowy. Przyjęcie dużych dawek/stężeń 1,2-dichloroetanu powoduje rozwój nasilonych objawów toksyczności ostrej, kończącej się często śmiercią z powodu arytmii serca. Najczęściej zgłaszanymi objawami są: bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, nudności, wymioty krwią i żółcią, rozszerzone źrenice, ostry ból w podbrzuszu i uczucie duszności w klatce piersiowej.
    W badaniach w warunkach in vitro i in vivo stwierdzono aktywność mutagenną 1,2-dichloroetanu. Na podstawie wyników badań na gryzoniach wykazano  dużą różnorodność nowotworów po narażeniu drogą pokarmową i inhalacyjną na 1,2-dichloroetan. U szczurów notowano wzrost przypadków mięsaka naczyniowego różnych narządów (śledziony, wątroby, trzustki i nadnerczy), wzrost przypadków raka płaskonabłonkowego przedżołądka, gruczolakoraka i włókniakomięsaka sutka. U myszy występował wzrost częstotliwości występowania: raka wątrobowo-komórkowego, gruczolaka i raka płuc, gruczolakoraka i włókniakomięsaka sutka oraz gruczolakoraka macicy, a także chłoniaków złośliwych.
    Krytycznym skutkiem działania 1,2-dichloroetanu jest działanie układowe: zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, upośledzenie funkcji wątroby i nerek, dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
    W celu  ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 1,2-dichloroetanu zrezygnowano z wyników  badań  na zwierzę
    tach narażanych na związek drogą inhalacyjną, gdyż były one przeprowadzone w latach 50. i nie spełniają przyjętych obecnie wymagań w procedurach badawczych.
    Do wyznaczenia wartości NDS 1,2-dichloroetanu uwzględniono dane pochodzące z wyników badania przeprowadzonego na szczurach, którym podawano związek w oleju kukurydzianym przez 90 dni. Na podstawie ustalonej  w tym doświadczeniu wartości NOAEL dla działania układowego, zaproponowano przyjęcie wartości NDS na poziomie 10 mg/m³. Zaproponowano również ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) 1,2-dichloroetanu na poziomie 20 mg/m3. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym związku oraz przed potencjalnym jego działaniem układowym. Ze względu na stosunkowo dużą szybkość przenikania 1,2-dichloroetanu przez skórę, wynoszącą 2,8 mg/cm2/h,a także na udowodnione wchłanianie przez skórę u ludzi, proponuje się także wprowadzenie oznakowania skóra, a ze względu na działanie drażniące związku oznakowanie literą I. 1,2-Dichloroetan należy również oznakować ze względu na zaklasyfikowanie go do grupy rakotwórczości Carc. 1B – substancja rakotwórcza kategorii 1.B.



    Krzemionka krystaliczna: kwarc i krystobalit – frakcja respirabilna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Aleksandra Maciejewska

    Krystaliczna krzemionka jest nazwą  grupy minerałów zbudowanych z ditlenku krzemu. Najbardziej rozpowszechnionymi w świecie odmianami krystalicznej krzemionki są: kwarc i krystobalit. Surowce krzemionkowe znajdują wszechstronne zastosowanie do produkcji: materiałów budowlanych, szkła, ceramiki, krzemu i żelazokrzemu, związków krzemoorganicznych i wielu innych.
    Narażenie na krystaliczną krzemionkę występuje w przemyśle: wydobywczym, paliwowo-energetycznym, chemicznym, odlewniczym, metalurgicznym, materiałów budowlanych, szklarskim oraz w budownictwie.
    Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce jest około 50 tysięcy osób zawodowo narażonych na pyły o działaniu zwłókniającym (głównie zawierających krystaliczną krzemionkę). Mediana stężeń frakcji respirabilnej pyłów zawierających od 2 do 50% krystalicznej krzemionki, obliczona na podstawie wyników prawie 50 tys. pomiarów wykonanych w latach 2001-2005, wynosiła 0,56 mg/m³. Corocznie w Polsce stwierdza się około 100 nowych przypadków krzemowej pylicy płuc.
    Szkodliwe działanie kwarcu i krystobalitu na organizm człowieka jest przede wszystkim związane z długotrwałym – ponad 10-letnim – wdychaniem pyłu, który może przedostawać się do obszaru wymiany gazowej w płucach i tam działać toksycznie na: makrofagi, pneumocyty i inne komórki, wywołując przewlekłą reakcję zapalną, a następnie zmiany zwłóknieniowe o charakterze ogniskowym (guzkowym) lub rozproszonym. Skutkiem takich procesów jest rozwój krzemowej pylicy płuc, a w wielu przypadkach także raka płuca. Innymi skutkami zdrowotnymi narażenia są: choroby autoimmunizacyjne, przewlekłe choroby nerek, bakteryjne i grzybicze powikłania krzemicy oraz krzemica ogólnoustrojowa.
    Uwzględniając wyniki badań epidemiologicznych dotyczących zwłókniającego działania kwarcu oraz krystobalitu, a także  brak ustalenia wartości NOAEL i/lub LOAEL, zaproponowano przyjęcie stężenia 0,1 mg/m³frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej za wartość najwyższego dopuszczanego stężenia (NDS). Przestrzeganie tej wartości NDS przyczyni się znacznie do poprawy warunków pracy osób pracujących w narażeniu na krystaliczną krzemionkę.



    Bezwodnik octowy. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
    Agnieszka Woźnica, Joanna Kowalska

    W artykule przedstawiono metodę oznaczania bezwodnika octowego w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) z detektorem diodowym (DAD).
    Metoda polega na: adsorpcji bezwodnika octowego  na  filtry z włókna szklanego z naniesioną 3,4-dimetoksybenzyloaminą i ftalanem dioktylu, ekstrakcji utworzonej pochodnej roztworem amoniaku i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Analizę prowadzono w układzie faz odwróconych(faza ruchoma: acetonitryl: kwas fosforowy) z zastosowaniem kolumny Ultra C18.
    Zakres pomiarowy wynosi 1,2 - 24 mg/m3 dla próbki powietrza o objętości 7,5 l. Granica wykrywalności (LOD) metody wynosi 3,1 ng/ml, natomiast granica oznaczalności (LOQ) 9,3 ng/ml.
    Opracowaną metodę oznaczania bezwodnika octowego zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    4-Chloro-3-metylofenol Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
    Anna Jeżewska

    W artykule przedstawiono metodę oznaczania 4-chloro-3-metylofenolu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym (GC-FID).
    Metoda polega  na:  adsorpcji  4-chloro-3-metylofenolu na filtrze polipropylenowym, ekstrakcji acetonitrylem i analizie chromatograficznej  otrzymanego roztworu.
    Metoda umożliwia oznaczanie 4-chloro-3-metylofenolu w zakresie stężeń 0,5 - 10 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 90 l.
    Opracowaną metodę oznaczania 4-chloro-3-metylofenolu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Chloro(fenylo)metan. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Anna Kilanowicz, Andrzej Sapota

    Chloro(fenylo)metan nazywany potocznie chlorkiem benzylu jest bezbarwną cieczą o ostrym oraz gryzącym (kłującym) zapachu. Jest produktem syntetycznym otrzymywanym w wyniku reakcji gazowego chloru z toluenem w obecności światła jako katalizatora (reakcja addycji rodnikowej). Produkcja chloro(fenylo)metanu jest wielkotonażowa. W 1995 r. chloro(fenylo)metan produkowano w 16 państwach. Nie ma informacji na temat produkcji tego związku w Polsce. W 2010 r. nie stwierdzono osób zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których stężenia  chloro(fenylo)metanu wynosiły powyżej obowiązującej wartości NDS(3 mg/m³). Chloro(fenylo)metan jest stosowany m.in. przy wytwarzaniu plastyfikatora ftalanu butylobenzylu, do produkcji benzylocelulozy. Związek jest półproduktem do wytwarzania barwników trifenylometanowych oraz garbników. Używany jest także do produkcji alkoholu benzylowego i jego pochodnych stosowanych w przemyśle: farmaceutycznym, chemicznym, perfumeryjnym i spożywczym. Narażenie zawodowe na chloro(fenylo)metan może występować podczas jego produkcji oraz stosowania.
    Chloro(fenylo)metan wchłania się do organizmu z dróg oddechowych i z przewodu pokarmowego. W organizmie ulega sprzęganiu z glutationem oraz hydrolitycznej dechloracji i dalszej oksydacji do kwasu benzoesowego. Powstające metabolity są wydalane głównie z moczem (około 76% podanej dawki) w ciągu 72 h  po narażeniu. Pod względem ostrego działania toksycznego związek można zaliczyć do substancji toksycznych w wyniku narażenia inhalacyjnego i szkodliwych w przypadku połknięcia. Działa drażniąco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczu (ryzyko poważnego uszkodzenia oczu), a także na skórę. W badaniach na świnkach morskich wykazano także działanie uczulające związku. Głównym skutkiem narażenia zawodowego ludzi na chloro(fenylo)metan o dużym stężeniu  było działanie drażniące na oczy objawiające się pieczeniem i bardzo obfitym łzawieniem, któremu towarzyszył ból. Stwierdzano także częste przypadki zapalenia spojówek. U ludzi działanie drażniące chloro(fenylo)metanu na górne drogi oddechowe objawiało się stanami zapalnymi błon śluzowych. W badaniach na ochotnikach ustalono stężenia progowe podrażnienia oczu i nosa, które wynosiły odpowiednio: 41 i 180 mg/m³. Nietolerowane przez ochotników stężenie chloro(fenylo)metanu wywołujące działanie drażniące na oczy określono na poziomie 410 mg/m³. Badania epidemiologiczne przeprowadzone wśród pracowników zatrudnionych przy produkcji α-chlorowanych toluenów oraz chlorku benzoilu wykazały nadwyżkę zgonów z powodu raka płuc. W procesie tym występowało łączne narażenie na szereg różnych związków chemicznych, w tym trichloro(fenylo)metan uważany za związek rakotwórczy. Nie można więc ustalić związku między narażeniem na chloro(fenylo)metan a zwiększonym ryzykiem raka płuca u ludzi, mimo iż rakotwórcze działanie związku wykazano w badaniach doświadczalnych na zwierzętach.
    Narażenie drogą inhalacyjną zwierząt doświadczalnych na pary chloro(fenylo)metanu o stężeniach większych niż 800 mg/m³ przez co najmniej pół godziny wywołało wzrost wydzielania śluzu w układzie oddechowym. U szczurów narażonych na związek o stężeniu 3300 mg/m³ przez 8 h stwierdzono ogniska krwotoczne w płucach, natomiast o stężeniach do 1100 mg/m³/7,5 h, stwierdzano odmę płucną. Stężenie chloro(fenylo)metanu powodujące u samców myszy Swiss zmniejszenie częstości oddechów o połowę (RD50) wynosi 88 mg/m³. U szczurów i chomików narażanych na chloro(fenylo)metan o stężeniu 530 mg/m³ przez 4 tygodnie wykazano objawy działania drażniącego związku na układ oddechowy (podrażnienie nosa, kichanie). Działania chloro(fenylo)metanu na układ oddechowy nie potwierdzono w długotrwałym (27 tygodni) narażeniu inhalacyjnym szczurów i świnek morskich na chloro(fenylo)metan o stężeniach do 148 mg/m³.
    U narażanych gatunków zwierząt stwierdzono jedynie niewielkie zmiany we względnych oraz bezwzględnym masach narządów wewnętrznych: serca, śledziony, wątroby i nerek.
    Na podstawie wyników badań w warunkach in vitro i in vivo stwierdzono, że związek wykazuje działanie mutagenne i klastogenne. Działanie rakotwórcze chloro(fenylo)metanu badano u myszy oraz szczurów po podaniu: dermalnym, podskórnym i dożołądkowym. U narażanych dermalnie myszy stwierdzono przypadki raka skóry przy braku nowotworów w grupie kontrolnej. U szczurów natomiast w miejscu aplikacji badanego związku obserwowano mięsaki. Chloro(fenylo)metan podawany dożołądkowo obu gatunkom zwierząt spowodował występowanie: brodawczaków i raków przedżołądka u myszy obojga płci, nowotworów komórek C tarczycy u samic szczurów oraz nowotworów przedżołądka u samców szczurów.
    W Grupie Roboczej Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) uznano, że istnieje ograniczony dowód kancerogennego działania α-chlorowanych toluenów (w tym chloro(fenylo)metanu) i chlorku benzoilu u ludzi. Ponadto stwierdzono, że istnieje wystarczający dowód rakotwórczości chloro(fenylo)metanu u zwierząt doświadczalnych. W ogólnej ocenie uznano, że łączne narażenie na α-chlorowane tolueny i chlorek benzoilu jest prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi (grupa 2.A). W Unii Europejskiej chloro(fenylo)metan jest zaliczany do substancji rakotwórczych kategorii 1.B, czyli substancji mających potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym klasyfikacja ta opiera się na wynikach badań przeprowadzonych na zwierzętach.
    Brak jest danych dotyczących toksyczności rozwojowej chloro(fenylo)metanu oraz jego wpływu na rozrodczość u ludzi, natomiast w badaniach na zwierzętach uzyskano sprzeczne dane dotyczące potencjalnego działania embriotoksycznego związku.
    Za krytyczne skutki działania chloro(fenylo)metanu uznano jego działanie drażniące na oczy oraz błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Za podstawę do wyprowadzenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla chloro(fenylo)metanu przyjęto wyniki  dwóch różnych eksperymentów. W pierwszym badaniu wzięto pod uwagę stężenie chloro(fenylo)metanu równe 88 mg/m³  powodujące u myszy Swiss zmniejszenie częstości oddechów o połowę (RD50). Średnia wartość współczynnika uzależniającego wartość NDS od wartości RD50 wynosi 1/30, dlatego wyliczona wartość NDS to około 3 mg/m³. W drugim badaniu za podstawę do wyliczenia wartości NDS dla chlo-ro(fenylo)metanu przyjęto wyniki 104-dniowego eksperymentu na szczurach narażanych drogą pokarmową na dawki związku wynoszące: 0; 15 lub 30 mg/kg mc./dzień/3 dni/tydzień/104 dni. Dawkę 15 mg/kg mc./dzień przyjęto za wartość NOAEL, która następnie posłużyła do obliczenia równoważnego dla człowieka stężenia tego związku w powietrzu. Po zastosowaniu współczynników niepewności, zaproponowano przyjęcie stężenia 3 mg/m³ za wartość najwyższego stężenia dopuszczalnego (NDS)chloro(fenylo)metanu.
    Ze względu na fakt, że chloro(fenylo)metan wykazuje właściwości drażniące na skórę oraz układ oddechowy,  ustalono również wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Zapropanowano przyjęcie stężenia 9 mg/m³ chloro(fenylo)metanu za wartość NDSCh.
    Normatyw chloro(fenylo)metanu oznakowano literami: „Sk” – substancja wchłania się przez skórę, ze względu na wartość DL50 po podaniu na skórę szczura wynoszącą 1000 mg/kg mc., a także  „I” – substancja o działaniu drażniącym, „A” – substancja o działaniu uczulającym oraz Carc. 1B” –  związek rakotwórczy kategorii 1.B



    Propano-1,3-sulton. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Jadwiga Szymańska, Barbara Frydrych

    Propano-1,3-sulton występuje jako bezbarwna  ciecz lub krystaliczne ciało stałe. Związek nie występuje jako produkt naturalny, lecz jest otrzymywany przez  odwodnienie  kwasu γ-hydroksy-propanosulfonowego. Propano-1,3-sulton jest związkiem chemicznym, który znalazł zastosowanie przy produkcji m.in.: barwników, żywic, przyspieszaczy wulkanizacji, fungicydów i insektycydów.
    Narażenie zawodowe na propano-1,3-sulton dotyczy osób uczestniczących w procesie produkcji lub stosujących: detergenty, inhibitory korozji lub inne produkty powstałe z wykorzystaniem tej substancji.
    Propano-1,3-sulton do organizmu wchłania się przez: układ oddechowy, pokarmowy  oraz skórę. Związek wykazuje bardzo silne działanie drażniące na błony śluzowe i skórę; jest zaliczany do substancji, które mogą wywoływać zmiany o charakterze uczuleniowym. Głównymi objawami ostrego zatrucia obserwowanymi u narażanych zwierząt są: apatia, duszność, biegunka, obrzęk mózgu oraz krwotoczny obrzęk płuc. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych dotyczących ostrego lub przewlekłego działania propano-1,3-sultonu na ludzi. Nie znaleziono również informacji dotyczących badań epidemiologicznych, które by wskazywały, że związek ten wywołuje nowotwory u narażanych pracowników.
    Na podstawie wyników badań uzyskanych  w testach przeprowadzonych w warunkach in vitro i in vivo wykazano, że związek działa mutagennie  oraz  genotoksycznie.  Propano-1,3-sulton wykazuje również działanie rakotwórcze na zwierzęta. Główne nowotwory obserwowane u zwierząt dotyczyły mózgu i gruczołu mlecznego, a po podaniu na skórę – nowotwory w miejscu podania. Wyznaczona na podstawie danych na zwierzętach wartość ryzyka dla stężenia 0,0074 mg/m³ wynosiła 10-m³, a dla stężenia 0,00074 mg/m3 – 10-4.
    Propano-1,3-sulton został zaklasyfikowany przez IARC (1999) do grupy 2.B, czyli czynników przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi. W ACGIH (2001) zaliczono ten związek do grupy A3., tzn. związków, dla których istnieją wystarczające dane potwierdzające ich działania rakotwórcze na zwierzęta doświadczalne, lecz  brak jest dowodów ich rakotwórczego działania na ludzi.
    Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN na posiedzeniu w dniu 26. 03. 2014 r. przyjęła stężenie 0,007 mg/m³ za wartość NDS dla propano-1,3-sultonu na poziomie ryzyka 10-3 oraz oznakowanie normatywu literami: „Carc. 1B” – substancja rakotwórcza kategorii 1.B oraz „Sk” – substancja wchłania się przez skórę.



    Hydrochinon. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
    Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica

    W artykule przedstawiono metodę oznaczania hydrochinonu (HQ) w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) z detektorem diodowym (DAD).
    Metoda polega na: pobieraniu próbek powietrza zawierającego hydrochinon na rurki wypełnione żelem  krzemionkowym z naniesionym kwasem siarkowym, desorpcji acetonitrylem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
    Analizę prowadzono w układzie faz odwróconych (faza ruchoma: acetonitryl: woda) z zastosowaniem kolumny Ultra C18.
    Zakres pomiarowy wynosi 0,1 - 2 mg/m³ przy pobieraniu 20 l powietrza. Granica wykrywalności (LOD) metody wynosi 0,35 µg/m3, natomiast granica oznaczalności (LOQ) 1,04 µg/m3.
    Opracowaną metodę oznaczania hydrochinonu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Fluorki Metoda oznaczania fluorków we frakcji wdychalnej i respirabilnej aerozoli w środowisku pracy z zastosowaniem chromatografii jonowej
    Małgorzata Szewczyńska, Emilia Pągowska, Małgorzata Pośniak, Krystyna Pyrzyńska

    W artykule przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w celu opracowania nowej metody oznaczania fluorków we frakcji aerozolu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na: wyodrębnieniu frakcji respirabilnej i wdychalnej fluorków na filtrze i piance poliuretanowej z zastosowaniem próbnika typu I.O.M., ekstrakcji wodą dejonizowaną oraz analizie otrzymanego roztworu z zastosowaniem chromatografii jonowej. Metoda umożliwia oznaczanie fluorków w zakresie stężeń 0,005 ÷ 5 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 20 l.
    Opracowana metoda została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Metanol. Chromatograficzne oznaczanie w powietrzu środowiska pracy
    Anna Jeżewska, Agnieszka Woźnica

    Na podstawie wyników przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania metanolu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym (GC-FID).
    Metoda polega na adsorpcji metanolu na węglu aktywnym i desorpcji mieszaniną rozpuszczalników (disiarczek węgla, N,N-dimetyloformamid). Uzyskany roztwór jest analizowany chromatograficznie.
    Metoda umożliwia oznaczanie metanolu w zakresie stężeń 10 - 200 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 5 l.
    Opracowaną metodę oznaczania metanolu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Respirabilna krystaliczna krzemionka: kwarc i krystobalit Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy metodą spektrometrii w podczerwieni (FT-IR), bezpośrednio na filtrach
    Aleksandra Maciejewska, Małgorzata Król

    W wyniku przeprowadzonych badań opraco-wano metodę oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy frakcji respirabilnych dwóch odmian krystalicznej krzemionki – kwarcu i krystobalitu pracy, z zastosowaniem techniki spektrometrii w podczerwieni.
    Metoda polega na przepuszczeniu próbki badanego powietrza przez umieszczony w cyklonie filtr z polichlorku winylu (PVC) i bezpośrednim oznaczeniu kwarcu i krystobalitu w pyle osadzonym na filtrze. Metoda umożliwia oznaczanie kwarcu w zakresie stężeń  0,01 ÷  0,7 mg/m³ oraz  krystobalitu  w zakresie stężeń 0,03 ÷ 0,7 mg/m³ (podane wartości odnoszą się do próbek powietrza o objętości 700 l). Opracowaną metodę oznaczania kwarcu i krystobalitu zapisaną w postaci procedury analitycznej zamieszczono w Załączniku.



    Akrylamid. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Andrzej Sapota, Małgorzata Skrzypińska-Gawrysiak

    Akrylamid w temperaturze pokojowej występuje w postaci bezbarwnych kryształów lub płatków. Nie występuje w środowisku naturalnym, natomiast może się tworzyć w trakcie termicznej obróbki żywności (smażenie, pieczenie), występuje też w dymie papierosowym. Akrylamid jest sklasyfikowany jako substancja: toksyczna, stwarzająca poważne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Akrylamid jest mutagenem kategorii 2. (1B) i związkiem rakotwórczym kategorii 2. (1B), działa szkodliwie na rozrodczość, a także drażniąco na oczy i skórę, może wywoływać reakcję uczuleniową skóry.
    Produkcja akrylamidu jest wielkotonażowa. Stosowany jest głównie do: syntezy poliakrylamidów stosowanych w procesach oczyszczania ścieków, produkcji papieru, przerobie rud, wytwarzaniu polimerów winylowych oraz jako szczeliwo podczas budowy zapór wodnych i tuneli. Żel poliakrylamidowy wykorzystuje się w procesie elektroforezy (PAGE) powszechnie stosowanej w wielu laboratoriach.
    Zawodowe narażenie na akrylamid może występować podczas: produkcji, dalszego przerobu i dystrybucji tego związku, a także  stosowania związku w pracach budowlanych czy montażowych (np.: budowa tuneli, naprawa kanalizacji). Narażenie na akrylamid w Polsce występuje głównie w: zakładach chemicznych, farmaceutycznych oraz laboratoriach instytutów badawczych i uczelni wyższych.
    W Polsce w latach 2005-2010 ponad 2000 osób było narażonych na  akrylamid  (2525  osób  w  2010  r.), z czego większość stanowiły kobiety. W latach 2011-2012 (wg danych GIS) nie było pracowników narażonych na stężenia  akrylamidu w powietrzu, powyżej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), tj. powyżej 0,01 mg/m³.
    Akrylamid wykazuje działanie neurotoksyczne. Kliniczny obraz ostrego i przewlekłego zatrucia u ludzi jest podobny, a dominującymi są takie objawy neuropatii obwodowej, jak: utrata czucia, parestezje (drętwienie/mrowienie dłoni i stóp), osłabienie mięśniowe oraz osłabienie odruchów ścięgnistych. Mogą ponadto wystąpić drżenia rąk i chwiejny chód, zmniejszenie wrażliwości na światło i zdolność rozróżniania barw. Objawy neuropatii obwodowej obserwowano istotnie częściej  u  pracowników,  gdy  stężenia  akrylamidu na stanowiskach pracy wynosiły powyżej 0,3 mg/m³. W badaniach monitoringu biologicznego  (addukty   akrylamidu   z  hemoglobiną,  AA-Hb) pracowników narażonych na akrylamid ustalono wartość NOAEL dla objawów drętwienia/mrowienia  rąk/stóp  na  poziomie  0,51  nmol AA-Hb/g globiny. Wartość ta odpowiada stężeniu akrylamidu w powietrzu wynoszącemu 0,1 mg/m³. U osób narażonych na akrylamid obserwowano także zapalenie skóry, objawiające się jej łuszczeniem, głównie na dłoniach.
    Na podstawie wyników badań toksyczności ostrej akrylamidu na zwierzętach wykazano, niezależnie od drogi narażenia, wystąpienie objawów neurotoksyczności. W dostępnym piśmiennictwie nie ma  informacji o długoterminowych badaniach  inhalacyjnych na zwierzętach. W badaniach podprzewlekłych i przewlekłych (po narażeniu drogą pokarmową lub dootrzewnową) obserwowano głównie neurotoksyczne działanie związku. Klinicznymi objawami narażenia zwierząt na akrylamid były zaburzenia koordynacji ruchowej i chodu oraz osłabienie kończyn tylnych prowadzące do paraliżu. U zwierząt w badaniach histopatologicznych stwierdzano głównie zwyrodnienie aksonów i komórek Schwanna w nerwach obwodowych i w rdzeniu kręgowym. Dla szczurów ustalono wartość NOAEL dla chronicznej neurotoksyczności na poziomie 0,5 mg/kg mc./ dzień. Akrylamid powodował zmiany patologiczne w narządach rozrodczych samców (zwyrodnienie nabłonka rozrodczego w jądrach i przewodach nasiennych, złuszczanie komórek rozrodczych w najądrzach oraz atrofię jąder).
    Standardowe testy na bakteriach nie wykazały zdolności akrylamidu do indukowania mutacji punktowych. Badanie mutacji genowych na komórkach ssaków w warunkach in vitro dały wynik niejednoznaczny. Niektórzy badacze przypuszczają, że aktywność akrylamidu może być związana z działaniem klastogennym (uszkodzenie chromosomu wyrażone jego złamaniem, co może prowadzić do zmiany organizacji struktury chromosomu wskutek nieprawidłowego połączenia się jego fragmentów w nową konfigurację). Akrylamid indukował aberracje chromosomowe, powodował poliploidalność i zaburzenia wrzeciona, co wskazuje na jego działanie aneuploidalne (obecność w komórce nieprawidłowej liczby chromosomów). Akrylamid powodował uszkodzenia DNA oraz nieplanową syntezę DNA, a także tworzył addukty z DNA oraz indukował wymianę chromatyd siostrzanych. Badania w warunkach in vivo dały dodatnie wyniki dla: aberracji chromosomowych, tworzenia mikrojąder i aneuploidii w szpiku kostnym, co sugeruje, że akrylamid jest bezpośrednio działającym mutagenem, ale prawdopodobnie powoduje skutek klastogenny, a nie mutacje genowe. Akrylamid wykazywał działanie mutagenne w komórkach rozrodczych samców. Wyniki dodatnie otrzymano dla skutków obejmujących: aberracje chromo-somowe, tworzenie mikrojąder, wymianę chromatyd siostrzanych, nieplanową syntezę DNA, dominujące mutacje letalne i dziedziczne translokacje. Za działanie mutagenne akrylamidu może być odpowiedzialny metabolit, glicydamid, który zarówno w badaniach przeprowadzonych w warunkach in vitro, jak in vivo powodował działanie mutagenne i genotoksyczne.
    Akrylamid działał rakotwórczo na szczury i myszy. U zwierząt w badaniach przewlekłych wykazano wzrost częstości występowania nowotworów u szczurów: tarczycy, jąder, gruczołów sutkowych, trzustki, serca, jamy ustnej i skóry, być może także ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz u myszy: gruczołu Hardera, płuc, sutka, jajników oraz przedżołądka. Podobne działanie wykazywał także metabolit związku – glicydamid. Badania epidemiologiczne ludzi narażonych zawodowo, jak i środowiskowo (na akrylamid w diecie) nie dają jasnego obrazu zależności narażenia na związek a występowania nowotworów. W IARC zaklasyfikowano akrylamid do grupy 2A (substancja prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi), SCOEL zaliczył związek do grupy B rakotwórczości (genotoksyczne kancerogeny, dla których istniejące dane są niewystarczające do zastosowania modelu LNT).
    W badaniach na zwierzętach stwierdzono szkodliwy wpływ akrylamidu na płodność samców: zmniejszenie liczby plemników, zmiany morfologiczne nasienia, zaburzenia zachowań kopulacyjnych, dominujące mutacje letalne. U potomstwa samców narażonych na akrylamid stwierdzono zwiększenie resorpcji płodów i zmniejszenie liczebności miotów (skutek mutacji letalnych). Akrylamid nie wpływał na rozrodczość u samic. W badaniach toksyczności rozwojowej większość objawów u potomstwa obserwowano po dawkach akrylamidu powodujących toksyczność matczyną.
    Akrylamid dobrze wchłania się: drogą inhalacyjną, pokarmową (do 98% u szczurów, do 44% u myszy) i w mniejszym stopniu przez skórę; wiąże się specyficznie z krwinkami czerwonymi oraz spermatydami i  przenika przez barierę łożyska.
    Akrylamid jest szybko metabolizowany przez sprzęganie z glutationem lub utlenianie przy udziale CYP2E1. Ten drugi szlak metaboliczny prowadzi do powstania epoksydowej pochodnej – glicydamidu (GA). Zarówno akrylamid, jak i GA wiążą się z hemoglobiną i/lub DNA.
    Akrylamid i jego metabolity ulegają wydalaniu z moczem. U ludzi po podaniu  doustnym wydalało się z moczem w ciągu doby około 50% podanej dawki. Okres połowicznego wydalania oszacowano na około 3 h.
    Addukty hemoglobiny z akrylamidem i glicydamidem oraz metabolity obecne w moczu mogą służyć jako biomarkery narażenia na akrylamid.
    Za podstawę do zaproponowania wartości NDS akrylamidu przyjęto jego działanie neurotoksyczne na ludzi. U pracowników narażonych zawodowo na akrylamid o stężeniu przekraczającym 0,3 mg/m³ istotnie częściej występowało drętwienie dłoni i stóp niż w grupie pracowników narażonych na akrylamid o stężeniu poniżej 0,3 mg/m³.
    W celu ustalenia wartości NDS akrylamidu z wartości NOAEL 0,1 mg/m³ przyjęto jeden współczynnik niepewności związany z różnicami wrażliwości osobniczej u ludzi. Ilościowa ekstrapolacja wyników badań działania rakotwórczego związku u zwierząt na ludzi jest praktycznie niemożliwa, gdyż na powstawanie nowotworów obserwowanych u szczurów istotny wpływ mają czynniki specyficzne dla tego gatunku. Obliczona wartość NDS akrylamidu wynosi 0,05 mg/m³. Dla państw członkowskich UE istotne znaczenie mają wartości wiążące BOELV, a dla akrylamidu Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy (ACSH) przyjął w 2012 r. propozycję wartości BOELV w zakresie stężeń 0,07 ÷ 0,1 mg/m³. W Niemczech dla ryzyka akceptowanego 4 ∙ 10-4 zaproponowano wartość dopuszczalną dla akrylamidu na poziomie 0,07 mg/m³. Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, zaproponowano przyjęcie stężenia 0,07 mg/m³ za wartość NDS akrylamidu. Ze względu na wchłanianie akrylamidu przez skórę związek oznakowano literami “Sk”.
    W badaniach pracowników narażonych na akrylamid stwierdzono wyraźną zależność między poziomem adduktów akrylamidu z hemoglobiną (N-(2-karbamoiloetylo)-waliny, AA-Hb) a występowaniem objawów ze strony obwodowego układu nerwowego. Dla objawów drętwienia/mrowienia stóp lub nóg (najwcześniej występujących) ustalono wartość NOAEL na poziomie 0,51 nmol AA-Hb/g globiny. Wartość ta odpowiada stężeniu akrylamidu w powietrzu wynoszącemu około 0,1 mg/m³. Jest to obowiązująca wartości NDS dla akrylamidu w Polsce. Do wyznaczenia wartości dopuszczalnego stężenia  w  materiale  biologicznym  dla  akrylamidu we krwi przyjęto stężenia adduktów akrylamidu z hemoglobiną. W Niemczech przyjęto dwie wartości: BLW (biologischer leitwert – dopuszczalna wartość  biologiczna)  na  poziomie  550  pmol AA-Val/g globiny oraz BAR (biologischer arbeitsstoff-referenzwert – biologiczna wartość referencyjna) na poziomie 50 pmol AA-Val/g globiny. W SCOEL ustalono wartość wyjściową BGV dla niepalącej populacji generalnej na poziomie 80 pmol AA-Val/g globiny. Żadna z tych wartości nie była porównywana z wartościami dopuszczalnych stężeń akrylamidu w powietrzu na stanowiskach pracy, których zarówno w SCOEL, jak i w Niemczech dla akrylamidu nie ustalono.
    Ze względu na dużą zmienność stężeń adduktów akrylamidu z hemoglobiną w populacji nienarażonej zawodowo na akrylamid, a także fakt, że pomiar adduktów z hemoglobiną jest metodą inwazyjną, wymagającą ponadto wyspecjalizowanej aparatury, zrezygnowano z ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) dla akrylamidu.



    Eter tert-butylowo-etylowy. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Jadwiga Szymańska, Elżbieta Bruchajzer

    Eter tert-butylowo-etylowy (ETBE, 2-etoksy-2-metylopropan, nr CAS: 637-92-3) jest bezbarwną, palną cieczą o charakterystycznym zapachu, otrzymywaną  w reakcji izobutenu z etanolem. ETBE jest stosowany w ilości do 15% jako dodatek poprawiający właściwości utleniające i podwyższający liczbę oktanową benzyn. W Polsce ETBE produkują PKN ORLEN S.A. i Grupa LOTOS, łącznie ponad 170 000 t rocznie. Narażenie pracowników (najczęściej drogą inhalacyjną) występuje w czasie wytwarzania, mieszania ETBE z benzynami oraz jego transportu i dystrybucji. Nie ma danych na temat liczby osób narażonych na ETBE w Polsce oraz wielkości stężeń, na jakie są narażeni.
    ETBE łatwo wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną. Jego eliminacja z krwi jest procesem 4-fazowym (dwie pierwsze fazy są bardzo szybkie, t1/2 = 2 i 18 min). ETBE jest szybko metabolizowany przez utlenianie przy udziale cytochromów P-450 do: alkoholu tert-butylowego (TBA), 2-metylo-1,2-propandiolu (MPD) i kwasu 2-hydroksymasłowego (HBA, występującego w postaci soli). W drugiej fazie metabolizmu TBA ulega sprzęganiu (głównie z kwasem glukuronowym). ETBE wydala się z powietrzem wydychanym w postaci niezmienionej (około 45 ÷ 50% dawki) lub jako TBA (około 3% dawki). Powstałe metabolity (stanowiące około 40 ÷ 70% dawki) są wydalane z moczem.
    Istnieje niewiele danych o działaniu ETBE na ludzi. U ochotników narażonych inhalacyjnie na  ETBE o stężeniu 106  lub 212 mg/m³(25 lub 50 ppm) przez 2 h notowano podrażnienie błon śluzowych nosa i górnych dróg oddechowych, istotne statystycznie po narażeniu na ETBE o stężeniu 212 mg/m³ oraz niewielkie zmiany w parametrach określających funkcje płuc.
    Wartości DL50 po dożołądkowym podaniu ETBE szczurom przekraczały 2000 mg/kg mc. Związek wykazywał działanie drażniące na skórę i oczy u królików. Test maksymalizacji wykonany na świnkach morskich wykazał, że ETBE nie działa uczulająco.
    W doświadczeniach krótkoterminowych na zwierzętach, niezależnie od drogi narażenia (dożołądkową lub inhalacyjną), notowano zależny od wielkości dawki (600 ÷ 1800 mg/kg mc./dzień, przez 14 dni) lub stężenia (2090 ÷ 16 720 mg/m³,  przez  4  tygodnie)  wzrost względnej masy wątroby i nerek, ale bez zmian histopatologicznych w tych narządach.
    Do skutków inhalacyjnego podprzewlekłego  narażenia szczurów na ETBE o stężeniach 2090 ÷ 20 900 mg/m³, które były zależne od wielkości stężenia związku, zaliczono: zmniejszenie przyrostu masy ciała oraz zwiększenie mas wątroby i nerek. W nerkach samców notowano zmiany histopatologiczne i zaburzenia w funkcjonowaniu nerek spowodowane gromadzeniem się α2-mikroglobuliny w komórkach kanalików proksymalnych. ETBE o stężeniach 7315 ÷ 20900 mg/m³ u szczurów powodował ponadto zwiększenie poziomu azotu mocznikowego (BUN) we krwi. Po 13-tygodniowym narażeniu szczurów na ETBE o stężeniach 2090 ÷ 20900 mg/m³ zanotowano objawy działania neurotoksycznego związku.
    Na podstawie wyników 2-letnich badań na zwierzętach, którym  ETBE podawano z wodą do  picia,  za  wartość  LOAEL  przyjęto  stężenie związku w wodzie wynoszące 625 ppm (625 µg/l), po którym u szczurów stwierdzono uszkodzenie nerek.
    ETBE nie wykazywał ani działania genotoksycznego, ani rakotwórczego (w ACGIH zaliczono związek do grupy 4A), nie wpływał także na płodność i rozrodczość zwierząt laboratoryjnych oraz nie powodował działania embriotoksycznego i teratogennego.
    Podstawą do wyznaczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla ETBE były wyniki badań wykonanych na ochotnikach, u których po narażeniu na ETBE o stężeniu 212 mg/m³(LOAEL) obserwowano: podrażnienie błon śluzowych oczu, nosa i górnych dróg oddechowych oraz niewielkie zaburzenia funkcji płuc. Po uwzględnieniu współczynników niepewności, zaproponowano: przyjęcie stężenia 100 mg/m³ za wartość NDS eteru tert-butylowo-etylowego, a stężenia  200 mg/m³ za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) związku, a także oznakowanie związku literą „I”, ze względu na jego działanie drażniące.



    Ołów i jego związki nieorganiczne, z wyjątkiem arsenianu(V) ołowiu(II) i chromianu(VI) ołowiu(II) – w przeliczeniu na Pb, frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Marek Jakubowski

    Ołów (Pb) jest miękkim srebrzystoszarym metalem. Należy do grupy 14. układu okresowego. Narażenie na ołów występuje zarówno w środowisku pracy, jak i w środowisku życia. W ciągu ostatnich 20 lat istotnemu zmniejszeniu uległo narażenie na ołów w środowisku życia. Zmniejszeniu uległo także w Polsce narażenie na ołów w środowisku pracy. W narażeniu na ołów o stężeniach większych niż wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), tj.  0,050 mg/m³ pracuje obecnie  w Polsce 3297 osób. W 1991 r. osób tych było 5076. Największą liczbę przekroczeń wartości NDS stwierdzano w procesach: produkcji metali (1864 osób), metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i innych urządzeń (340 osób) oraz urządzeń elektronicznych (316 osób).
    W środowisku pracy główną drogę wchłaniania ołowiu i jego związków stanowi układ oddechowy, jakkolwiek ołów może się wchłaniać także, zależnie o warunków pracy, z przewodu pokarmowego. Deponowanie aerozoli zawierających ołów w płucach zależy od wymiaru cząstek. Wydajność deponowania cząstek aerozolu zawierającego ołów w płucach ocenia się na 30 ÷ 50%. Cząstki aerozolu  osadzające się w drzewie oskrzelowym ulegają usunięciu do jamy ustnej i mogą ulec połknięciu. Ołów zawarty we frakcji respirabilnej ulega całkowitemu wchłonięciu z płuc. Z przewodu pokarmowego wchłania się około 10% pobranego ołowiu u osób dorosłych i około 50% u dzieci. We krwi około 99% ołowiu ulega wiązaniu z erytrocytami. Około 92% ołowiu zawartego w organizmie deponuje się w kościach. Stężenie ołowiu we krwi (B-Pb) stanowi wypadkową procesów: wchłaniania, rozmieszczenia i wydalania. Stan równowagi stężeń ołowiu we krwi jest osiągany po około 3 miesiącach od rozpoczęcia narażenia. Po przerwaniu narażenia półokres eliminacji ołowiu z krwi i tkanek miękkich wynosi około 30 dni, a z kości  5 ÷ 10 lat. Łożysko nie stanowi bariery dla ołowiu.
    Wszystkie skutki zdrowotne narażenia na ołów są odnoszone do stężeń ołowiu we krwi. W związku z tym, istotne było określenie zależności między stężeniami ołowiu w powietrzu (A-Pb) i we krwi, która jest zależna od formy chemicznej ołowiu w powietrzu oraz od rodzaju produkcji. Na podstawie uzyskanych wyników badań wykazano, że zwiększeniu stężenia ołowiu w powietrzu o 1 μg/m3 odpowiada wzrost stężenia ołowiu we krwi w zakresie  0,3 ÷ 1,9 μg/L.
    Istnieje duża liczba danych dotyczących działania  toksycznego  ołowiu  u  ludzi   typu  dawka- -skutek i dawka-odpowiedź. Dotyczą one zarówno środowiska pracy, jak i środowiska życia. U osób dorosłych za układy krytyczne działania ołowiu uznaje się: układ krwiotwórczy, układ sercowo-naczyniowy, układ nerwowy oraz nerki. U dzieci układem krytycznym jest ośrodkowy układ nerwowy. Wczesne skutki działania ołowiu w tych układach i narządach pojawiają się u osób dorosłych, gdy  stężenie ołowiu we krwi wynosi około 300 μg/L lub nawet poniżej tej wartości. U dzieci działanie ołowiu na ośrodkowy układ nerwowy jest bezprogowe. Ołów został uznany przez IARC za czynnik o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla zwierząt i prawdopodobnie rakotwórczym dla ludzi (grupa 2A).
    Zgodnie z powszechnie zaakceptowaną opinią, podstawę oceny narażenia na ołów powinna stanowić wartość dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB). Aktualne dane wskazują na możliwy wpływ ołowiu na nerki oraz układy: nerwowy, krwiotwórczy i krążenia, gdy stężenia  ołowiu we krwi wynoszą około 300 μg/L. Proponuje się więc zmniejszenie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) dla ołowiu do  300 μg B Pb/L. Wartość ta jest zgodna z zaleceniami ACGIH oraz propozycjami SCOEL i ICOH. Wartość NDS dla ołowiu i jego związków nieorganicznych nie ulega zmianie i wynosi 0,050 mg/m³. W warunkach 8 godzinnego narażenia zawodowego wzrostowi stężenia ołowiu w powietrzu o 1 µg/m³ może odpowiadać wzrost stężeń ołowiu we krwi do 1,9 µg/L. W związku z tym, narażeniu zawodowemu drogą inhalacyjną na ołów o stężeniu równym wartości NDS może odpowiadać przyrost stężenia ołowiu we krwi o około 100 μg/L. W Niemczech średnie geometryczne stężenie ołowiu we krwi u osób dorosłych i  nienarażonych zawodowo na ołów wynosi 31 μg/L, a wartości referencyjne odpowiadające 95-percentylowi odpowiednio: u kobiet 70 μg/L i  u mężczyzn 90 μg/L. W Republice Czeskiej i we Francji średnie geome-tryczne stężenia ołowiu we krwi wynosiły odpowiednio: 33 i 25,7 μg/L. Suma stężeń ołowiu we krwi wynikających z narażenia środowiskowego i zawodowego drogą inhalacyjną nie powinna w związku z tym przekraczać 200 μg/L. Przy założeniu, że w środowisku pracy pewne ilości ołowiu mogą się wchłaniać z przewodu pokarmowego, niezależnie od drogi inhalacyjnej, proponowana wartość DSB wynosząca 300 μg/L wydaje się być w pełni uzasadniona. Kobiety w wieku rozrodczym nie powinny pracować w narażeniu na ołów, ze względu na możliwy wpływ związku na rozwój ośrodkowego układu nerwowego  płodu.
    Zgodnie z wymaganiami zawartymi w dyrektywie  98/24/WE, wykonywanie oznaczeń ołowiu we krwi obowiązuje w państwach Unii Europejskiej.  Górne ograniczenie wartości stężenia ołowiu we krwi wynosi 700 µg/l, przy czym opieką medyczną powinni zostać objęci pracownicy pracujący w narażeniu na ołów o  stężeniach ołowiu we krwi powyżej 400 µg/l. Wartość wiążąca dla ołowiu i jego związków nieorganicznych w powietrzu środowiska pracy zawarta w  dyrektywie 98/24 WE wynosi 0,15 mg/m³.



    1,1-Dichloroeten. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej
    Agnieszka Woźnica

    Na podstawie wyników przeprowadzonych badań opracowano czułą i selektywną metodę oznaczania 1,1-dichloroetenu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej.
    Metoda polega na: adsorpcji 1,1-dichloroetenu na węglu aktywnym, desorpcji oznaczanej substancji  disiarczkiem  węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
    Metoda umożliwia oznaczanie 1,1-dichloroetenu w zakresie stężeń 0,8 ÷ 16,0 mg/m³. Granica oznaczalności (LOQ) metody wynosi 11,1 µg/m³.
    Opracowaną metodę oznaczania 1,1-dichloroetenu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    4-Chloro-3-metylofenol – frakcja wdychalna. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Krystyna Sitarek

    4-Chloro-3-metylofenol (PCMC) ma postać białych lub jasnoróżowych kryształów. Jest stosowany  jako środek bakteriobójczy i konserwujący: kleje, gumy, farby, tusze, wyroby tekstylne i skórzane, kosmetyki oraz farmaceutyki (heparynę i insulinę). Używany jest także przeciwko endopasożytom zwierząt, w szczególności przeciw oocystom kokcydiów oraz jajom glist.
    Wartość LD50 związku po podaniu per os szczurom wynosi dla samców 5129 mg/kg mc. oraz dla samic 3636 mg/kg mc. Związek działa silnie drażniąco na oczy i skórę królików. Roztwór 2-procentowego 4-chloro-3-metylofenolu powodował  podrażnienie skóry u ludzi. Wyniki badań u ludzi nie wskazywały na silne działanie uczulające związku, także w badaniach na zwierzętach obserwowano jego  słabe działanie uczulające.
    W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat zawodowego narażenia na 4-chloro-3-metylofenol w Polsce, gdyż nie ustalono dla związku wartości dopuszczalnych. Jest to substancja wielkotonażowa.
    W Unii Europejskiej 4-chloro-3-metylofenol znajduje się w wykazie substancji konserwujących dozwolonych w produktach kosmetycznych z zastrzeżeniem, że nie wolno go stosować w produktach używanych na błony śluzowe, a maksymalne  stężenie  w gotowym produkcie może wynosić 0,2%. Na podstawie  wyników badania, w którym szczurom podawano przez 24 miesiące w paszy dawki dzienne: 0; 21;  103,1 lub 558,9 mg/kg mc. 4-chloro-3-metylofenolu (samce) oraz 0; 27,7; 134,3 lub 743,5 mg/kg mc. (samice) wyznaczono dla samców wartość NOAEL na poziomie 21 mg/kg/dzień oraz wartość LOAEL na poziomie 103,1 mg/kg/dzień. Za skutek krytyczny narażenia na 4-chloro-3-metylofenol przyjęto częstość występowania jednostronnego  i/lub obustronnego zwyrodnienia kanalików nasiennych oraz częstość zmniejszenia liczby plemników w jednym i/lub obu najądrzach.
    Nie stwierdzono działania teratogennego 4-chloro-3-metylofenolu u szczurów, którym podawano związek do żołądka w okresie organogenezy. 4-Chloro-3-metylofenol nie powodował mutacji powrotnych w szczepach S. Typhimurium zarówno z frakcją metaboliczną, jak i bez frakcji metabolicznej. W szpiku kostnym nie stwierdzono wzrostu częstości mikrojąder. Eksperci EPA zaliczyli 4-chloro-3-metylofenol do grupy D, tj. do substancji nieklasyfikowalnych pod względem rakotwórczości dla ludzi. 4-Chloro-3-metylofenol podany per os szczurom wydalał się bardzo szybko przez nerki.  
    W  Szwecji   wartość  TLV  dla  4-chloro-3-metylofenolu  ustalono  w 2005 r. na poziomie 3 mg/m³, a wartość STEL na poziomie  6 mg/m³ oraz wprowadzono informację, że jest to alergen. W Holandii w 2003 r. wartość TLV wynosiła 3 mg/m3. W Polsce, jak i w większości innych państw Europy, nie ustalono wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 4-chloro-3-metylofenolu w powietrzu środowiska pracy.
    Na podstawie  wyznaczonej wartości NOAEL dla szczurów na poziomie 21 mg/kg/dzień (wyniki badań 24 miesięcznych, podanie związku z paszą) zaproponowano przyjęcie wartości NDS 4-chloro-3-metylofenolu w powietrzu środowiska pracy na poziomie 5 mg/m³ dla frakcji wdychalnej, gdyż jest to ciało stałe. Za skutek krytyczny przyjęto działanie na kanaliki nasienne oraz zmniejszenie liczby plemników w najądrzach.  
    4-Chloro-3-metylofenol u ludzi wykazuje miejscowe działanie drażniące na oczy i skórę. Związek jest ciałem stałym, krystalicznym, nie pyli, tworzy masywne cząstki stałe i nie powoduje powstania pyłu respirabilnego, dlatego nie zaproponowano dla 4-chloro-3-metylofenolu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Substancja została zaklasyfikowana w Unii Europejskiej jako uczulająca w kontakcie ze skórą, dlatego zaproponowano oznakowanie związku literą „A” – substancja o działaniu uczulającym oraz ze względu na działanie drażniące literą „I” – substancja o działaniu drażniącym.



    Kwas nadoctowy. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
    Daria Pakulska, Sławomir Czerczak

    Kwas nadoctowy (PAA) jest substancją nietrwałą. Najczęściej występuje w postaci mieszaniny, w której pozostaje w stanie równowagi chemicznej z:  nadtlenkiem wodoru, kwasem octowym i wodą. W handlu kwas nadoctowy występuje w roztworach wodnych,które są klarownymi, bezbarwnymi ciecza-mi o ostrym zapachu octu.
    Kwas nadoctowy jest stosowany głównie jako: środek dezynfekcyjny, wybielacz oraz utleniacz w preparatyce chemicznej. Związek jest substancją wielkotonażową. Liczbę zakła-dów pracy produkujących kwas nadoctowy na świecie szacuje się na 40 ÷ 100. Większość z nich znajduje się w Europie, głównie w: Niemczech, Belgii, Francji, Hiszpanii, Finlandii oraz we Włoszech.
    Narażenie w procesie produkcji kwasu nadoctowego nie występuje, ponieważ odbywa się w systemie zamkniętym. Bardziej prawdopodobne jest narażenie na kwas nadoctowy podczas takich operacji, jak: załadunek i rozładunek oraz przemysłowe jego stosowanie.
    Kwas nadoctowy został zaklasyfikowany do: kategorii cieczy i par łatwopalnych, których ogrzanie może powodować pożar, substancji szkodliwych w następstwie wdychania oraz w kontakcie ze skórą i po połknięciu, substancji żrących powodujących poważne oparzenia skóry, uszkodzenia oczu i mogących spowodować podrażnienie dróg oddechowych.
    Aerozole i pary roztworów wodnych kwasu nadoctowego wykazują działanie drażniące na drogi oddechowe i oczy. Pracownicy zatrudnieni w warunkach ostrego narażenia inhalacyjnego na kwas nadoctowy mogą odczuwać silny dyskomfort oraz łzawienie oczu. U zwierząt doświadczalnych narażonych na aerozole kwasu nadoctowego o różnych stężeniach występowało podrażnienie oczu i dróg oddechowych o różnym stopniu nasilenia. Przewlekłe narażenie inhalacyjne powodowało podrażnienie dróg oddechowych i oczu, natomiast o większych stężeniach:  zmiany zapalne w płucach, zmniejszone przyrosty masy ciała, zmiany morfologiczne krwi oraz stany zapalne wątroby.
    Zarówno w badaniach w warunkach in vivo, jak i in vitro nie wykazano działania mutagennego kwasu nadoctowego. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących rakotwórczego działania tego związku. Nie stwierdzono istotnych zaburzeń funkcji rozrodczych w wyniku narażenia zwierząt na kwas nadoctowy.
    W Polsce brak jest podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla kwasu nadoctowego. Na świecie, jedynie Amerykańska Konferencja Rządowych Higienistów Przemysłowych zapropo-nowała wartość STEL kwasu nadoctowego na poziomie 1,22 mg/m³ (0,4 ppm). Wartość ta została oznaczona jako NIC (notice of intended changes).
    Za skutek krytyczny działania kwasu nadocto-wego przyjęto działanie drażniące na drogi oddechowe. W badaniach na szczurach wyznaczono wartość RD50 równą 8,4 mg/m³. Zgodnie z przyjętymi zaleceniami ACGIH wartość NDS powinna się mieścić w zakresie 0,1 ÷ 0,01 RD50. Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji uznał, że dla tego związku wartość NDS powinna wynosić 0,1 RD50, czyli 0,8 mg/m³. Ponadto, ze stosunków molowych wyliczono, że proponowana wartość NDS kwasu nadoctowego odpowiada wartości stężenia nadtlenku wodoru w Polsce, który powstaje w wyniku rozkładu kwasu nadoctowego, równej 0,4 mg/m³. Wynika z tego, że przyjęcie wartości 0,8 mg/m³, jako wartości NDS kwasu nadoctowego, powinno również chronić pracowników przed działaniem drażniącym wydzielającego się podczas rozkładu kwasu nadtlenku wodoru, który nie powinien stanowić dodatkowego zagrożenia dla pracowników przy proponowanej wartości NDS.
    Zasadność przyjętej wartości potwierdzają również wyniki badań przeprowadzonych w zakładach hodowli kurcząt podczas zamgławiania przy użyciu kwasu nadoctowego oraz wyniki badań w dwóch zakładach destylacji kaprolaktonu podczas oddestylowywania kwasu nadoctowego. Na podstawie wyników badań wykazano, że krótkoterminowe narażenie na kwas nadoctowy o stężeniu 1,56 mg/m³ nie powinno wywoływać nieprzyjemnych odczuć oraz natychmiastowego podrażnienia oczu i dróg oddechowych, natomiast w przypadku bardziej wrażliwych osób dłuższe narażenie może być nieprzyjemne.
    Ze względu na działanie drażniące/żrące roztworów wodnych kwasu nadoctowego proponuje się ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie 1,6 mg/m³ i oznaczenie związku literą „C” – substancja o działaniu żrącym.



    Akrylan 2-etyloheksylu. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną
    Agata Wziątek, Katarzyna Janoszka, Jan Gromiec

    W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania akrylanu 2-etyloheksylu (2-EHA) w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem  chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną.
    Metoda polega na: adsorpcji akrylanu 2-etylo-heksylu w rurce wypełnionej węglem aktywnym, desorpcji  pochłoniętego  związku za pomocą 5-procentowego roztworu kwasu octowego w disiarczku węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
    Metoda umożliwia oznaczanie akrylanu 2-etyloheksylu w zakresie stężeń 30 ÷ 750 µg/ml (3 ÷ 75 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 10 l). Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 7,0 µg/ml.
    Opracowaną metodę oznaczania akrylanu 2-etyloheksylu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Cyklopentan. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas
    Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski, Jan Gromiec

    W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania cyklopentanu w powietrzu na stanowiskach  pracy z zastosowaniem chromato-
    grafii gazowej ze spektrometrią mas. Metoda polega na: adsorpcji cyklopentanu w rurce wypełnionej węglem aktywnym, desorpcji zatrzymanego związku disiarczkiem węgla oraz chromatograficznym oznaczeniu otrzymanego eluatu.
    Metoda umożliwia oznaczanie cyklopentanu w zakresie stężeń 150 ÷ 5000 µg/ml (300  ÷ 10 000 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 0,5 l i 30 ÷ 1000 mg/m³  dla próbki powietrza 5 l). Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 131,2 µg/ml.
    Opracowaną metodę oznaczania cyklopentanu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej ze spektrometrią mas zapisaną w postaci procedury zamieszczono w Załączniku.



    3,4-Dichloroanilina. Chromatograficzne oznaczanie
    Anna Jeżewska

    Opracowano metodę oznaczania 3,4-dichloroaniliny (DCA) w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) z detektorem diodowym (DAD), która polega na: adsorpcji 3,4-dichloroaniliny na żelu krzemionkowym, ekstrakcji metanolem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
    Metoda umożliwia oznaczanie 3,4-dichloroaniliny w zakresie stężeń 0,56 ÷ 11,2 mg/m³ dla próbki powietrza o objętości 30 l. Granica oznaczalności (LOQ) metody wynosi 0,53 µg/m³.
    Opracowaną metodę oznaczania 3,4-dichloroaniliny zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Difenyloamina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej
    Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki, Jan Gromiec

    W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania difenyloaminy (DPA) w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem spektrofotometrycznym lub fluorescencyjnym.
    Metoda polega  na: adsorpcji difenyloaminy na filtrze z włókna szklanego nasączonego roztworem kwasu siarkowego,  wyekstrahowaniu zatrzymanego związku za pomocą metanolu oraz analizie ekstraktu za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z zastosowaniem detektora spektrofotometrycznego lub spektrofluorymetrycznego.
    Metoda umożliwia oznaczanie  difenyloaminy w zakresie stężeń 0,4 ÷ 16 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 100 l). Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi odpowiednio: 0,00026 µg/ml (FLD) i 0,02 µg/ml(UV-VIS).
    Opracowaną metodę oznaczania difenyloaminy w powietrzu na stanowiskach pracy zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Metoksyanilina. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej
    Marzena Bonczarowska, Sławomir Brzeźnicki, Jan Gromiec

    W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę  oznaczania  2-metoksyaniliny (2-MA) i 4-metoksyaniliny (4-MA) w powietrzu  na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem spektrofotometrycznym lub spektrofluorymetrycznym.
    Metoda polega na: adsorpcji izomerów metoksyaniliny na żywicy Amberlite XAD-2, ekstrakcji acetonitrylem  zatrzymanych związków, reakcji 2-metoksyaniliny i 4-metoksyaniliny  z  chloromrówczanem 9-fluorenylometylu oraz oznaczaniu,  powstałych w wyniku reakcji pochodnych, wysokosprawną chromatografią cieczowa.
    Metoda  umożliwia oznaczanie 2-metoksyaniliny i 4-metoksyaniliny w zakresie  stężeń od 0,025 ÷ 1 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 200 l). Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 0,01 µg/ml (FLD).



    Molibden i jego związki. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy
    Ewa Gawęda

    Metodę stosuje  się do oznaczania molibdenu i jego związków w powietrzu na stanowiskach pracy.
    Metoda polega na: przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr membranowy, mineralizacji próbki z zastosowaniem stężonego kwasu azotowego z dodatkiem  stężonego  kwasu siarkowego i sporządzeniu roztworu do analizy w rozcieńczo- nym  kwasie  azotowym.  Molibden  oznacza się w tym roztworze metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z płomieniem podtlenek azotu-acetylen.  
    Oznaczalność metody wynosi 0,4 mg/m³ (dla objętości powietrza 600 l).
    Opracowana  metoda oznaczania molibdenu i jego związków  została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Selen i jego związki. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy
    Ewa Gawęda

    Metodę stosuje się do oznaczania selenu (Se) i jego związków w powietrzu na stanowiskach pracy.
    Metoda polega na: przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr membranowy, mineralizacji próbki z zastosowaniem stężonego kwasu azotowego i sporządzeniu roztworu do analizy w rozcieńczonym kwasie azotowym. Selen oznacza się w  tym  roztworze  metodą  absorpcyjnej  spektrometrii atomowej z płomieniem powietrze-acetylen.  
    Oznaczalność metody wynosi 0,01 mg/m³ (dla objętości powietrza 720 l).
    Przedstawioną w artykule metodę oznaczania selenu i jego związków zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.



    Środki ochrony skóry zabezpieczające przed wodą oraz wodnymi roztworami detergentów, kwasów i zasad
    Joanna Kurpiewska, Jolanta Liwkowicz

    W artykule omówiono wpływ pracy w środowisku wilgotnym na skórę ludzką oraz zawody, w których takie narażenie istnieje. Środki ochrony skóry – hydrofobowe kremy barierowe mogą być stosowane w profilaktyce dermatoz zawodowych spowodowanych wodą.
    Przedstawiono także opracowane w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym  techniczne  metody  badania właściwości barierowych sześciu dostępnych na rynku hydrofobowych środków ochrony skóry.
    W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że badane preparaty mają zróżnicowane właściwości ochronne. Ponieważ oprócz produktów o dobrej jakości chroniących skórę, w sprzedaży znajdują się produkty mało wartościowe, opracowane metody pozwalają na dobór do stosowania na stanowiskach pracy preparatów o najlepszych właściwościach ochronnych.
    Opracowane metody badania hydrofobowych środków ochrony skóry zapisano w formie procedur analitycznych, które zamieszczono w Załączniku.



    Prototyp miernika aerozoli nanoobiektów – badanie weryfikacyjne w środowisku pracy
    dr inż. TOMASZ JANKOWSKI , mgr inż. ADRIAN OKOŁOWICZ

    Stosowanie nanomateriałów może stanowić zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem ważne jest posiadanie informacji ilościowych na temat stężenia aerozoli nanoobiektów w otaczającym środowisku. Z uwagi na wysoką cenę urządzeń klasy laboratoryjnej typu liczniki kondensacyjne lub liczniki elektrometryczne są one stosowane tylko do okresowych pomiarów stężenia liczbowego nanoobiektów. W związku z tym rośnie zapotrzebowanie na urządzenia, które umożliwiałoby monitorowanie stężenia aerozoli nanoobiektów, a jednocześnie byłyby na tyle tanie, żeby można je było instalować wszędzie tam, gdzie używa się nanomateriałów i gdzie aerozole nanobiektów mogą powstawać w sposób spontaniczny. W artykule przedstawiono metody i rozwiązania techniczne pozwalające na wykonanie bezpośredniego pomiaru parametrów charakterystycznych dla nanoobiektów znajdujących się w powietrzu w obrębie stanowisk pracy, w tym opracowany przez autorów w ramach V etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” niskokosztowy miernik aerozoli nanoobiektów. Zaprezentowano wyniki badań weryfikujących poprawność działania prototypu tego miernika w środowisku pracy związanym z obszarem nanotechnologii.

     

     

     

     

    DOI: 10.54215/BP.2023.05.11.Jankowski



    Wpływ nawiewu bocznego wspomagającego na skuteczność usuwania zanieczyszczeń powietrza ze stanowiska spawalniczego
    dr inż. TOMASZ JANKOWSKI , mgr inż. PIOTR SOBIECH

    Prawidłowe zaprojektowanie systemu wentylacji na stanowisku spawania wymaga ustalenia przepływu dymów spawalniczych oraz określenia podstawowych parametrów procesowych spawania. Na podstawie przeglądu rozwiązań wentylacyjnych, stosowanych do ochrony człowieka przed zanieczyszczeniami powietrza, występującymi podczas prac spawalniczych oraz przeprowadzonej analizy środowiska pracy spawaczy, wytycznych oraz dokumentów normatywnych, możliwy jest wybór najlepszego wariantu przepływu powietrza przez urządzenia i odciągi miejscowe. Dotychczasowe rozwiązania dotyczące instalacji wentylacji stanowisk spawalniczych okazują się nie w pełni skuteczne pod kątem wychwytywania cząstek pyłów i dymów spawalniczych. Jeżeli już zapewniają efektywne usuwanie dymów spawalniczych, wymagane jest zastosowanie dużych strumieni powietrza wywiewanego. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że wspomaganie bocznym nawiewem umożliwia zwiększenie skuteczności wychwytu i zmniejszenie czasu przepływu dymów spawalniczych ze strefy roboczej spawania do strefy górnej. Zastosowanie nawiewu wspomagającego pozwoliło na poprawienie zasięgu skutecznego działania odciągu miejscowego w procesie spawania.

     

     

     

     

    DOI: 10.54215/BP.2022.03.8.Jankowski



    Ocena narażenia zawodowego na frakcję respirabilną krzemionki krystalicznej powstającą w trakcie pracy
    dr MAŁGORZATA POŚNIAK , dr ELŻBIETA DOBRZYŃSKA

    Wśród form krystalicznej krzemionki (minerałów zbudowanych z ditlenku krzemu), które najpowszechniej występują w środowisku naturalnym i w środowisku pracy, są kwarc i krystobalit. Są one wykorzystywane w różnych gałęziach przemysłu, m.in. w branży ceramicznej, szklarskiej czy budowlanej, i stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników. Frakcja respirabilna krzemionki krystalicznej (FRKK), która przedostaje się do obszaru wymiany gazowej płuc, wywołuje przewlekłe reakcje zapalne, następnie zmiany zwłóknieniowe tkanki płucnej i w efekcie pylicę krzemową, często prowadzącą do raka płuc.

    Zarówno pracodawcy, jak i osoby zarządzające bhp, mają duże trudności z interpretacją oraz stosowaniem przepisów prawnych dotyczących pomiarów stężeń FRKK (w celu oceny narażenia zawodowego) i klasyfikacji prac w narażeniu na respirabilny pył powstający w trakcie procesów technologicznych. Informacje przedstawione w artykule powinny pomóc w rozwiązywaniu tych problemów.

     

     

     

     

    DOI: 10.54215/BP.2022.01.12.Posniak



    Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego człowieka powodowane przez nanomateriały
    dr LIDIA ZAPÓR

    Postępy, jakie dokonały się w ostatnich latach w dziedzinie nanotechnologii, doprowadziły do opracowania wielu rodzajów nanostruktur, których oddziaływanie na zdrowie człowieka i środowisko jest dopiero badane. Obszarem, który jest praktycznie mało rozpoznany w badaniach naukowych, jest działanie nanomateriałów na układ hormonalny człowieka. W artykule przestawiono wyniki niektórych badań wskazujące na potencjalne działanie nanomateriałów jako substancji mogących zakłócać homeostazę i mechanizmy regulacyjne układu hormonalnego.

     

    DOI: 10.5604/01.3001.0014.6640



    Działanie łączne substancji chemicznych wpływających szkodliwie na rozrodczość – charakterystyka problemu
    dr KATARZYNA MIRANOWICZ-DZIERŻAWSKA

    Substancje wpływające szkodliwie na rozrodczość (również te, które działają poprzez zaburzanie gospodarki hormonalnej organizmu) są klasyfikowane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008. W tym rozporządzeniu zostały ustalone zasady, na jakich klasyfikuje się również mieszaniny takich substancji, jednak w dalszym ciągu problemem pozostaje ocena skutków łącznego narażenia na substancje pochodzące z wielu różnych źródeł bądź rozprzestrzeniających się różnymi drogami.

    W artykule omówiono zagadnienia związane z oddziaływaniem na organizm mieszanin substancji chemicznych, wśród których istnieje możliwość wzajemnych interakcji, co powoduje, że mieszaniny mogą stwarzać nieoczekiwanie duże zagrożenie dla zdrowia narażonego na ich działanie człowieka.

     

    DOI: 10.5604/01.3001.0014.6641



    Oddziaływanie nanomateriałów na organizm człowieka
    dr LIDIA ZAPÓR

    W artykule dokonano analizy najnowszych doniesień piśmiennictwa naukowego, dotyczących problematyki narażenia zawodowego człowieka na kontakt z nanomateriałami, a także skutków, jakie owo narażenie może nieść dla zdrowia i życia. Omówiono takie problemy, jak wpływ narażenia na nanomateriały w środowisku pracy i ewentualne następstwa dla niektórych układów w organizmie człowieka, jak np. układ oddechowy, układ sercowo-naczyniowy, czy układ rozrodczy. Przytoczono też wyniki badań epidemiologicznych.

     

    DOI: 10.5604/01.3001.0014.4997



    Wpływ narażenia zawodowego na rozpuszczalniki organiczne oraz metale i ich związki na rozrodczość
    dr KATARZYNA MIRANOWICZ-DZIERŻAWSKA

    W artykule zaprezentowano przegląd danych literaturowych, które obrazują skutki narażenia zawodowego na wybrane metale oraz rozpuszczalniki organicznego pochodzenia. Zarówno prezentowane w tekście ołów, rtęć i kadm, jak i opisywane rozpuszczalniki to substancje, które występują wciąż często w środowisku pracy, zwłaszcza w przemyśle, chociażby w branżach: recyklingowej, kosmetycznej, tekstylnej czy elektronicznej, żeby wymienić tylko kilka przykładów. Narażenie zawodowe na obie te grupy związków chemicznych, które przekracza wartości referencyjne, wywołuje poważne skutki zdrowotne – m.in. w odniesieniu do płodności i rozrodczości, ale i takie, które mogą się ujawnić dopiero po wielu latach.

     

    DOI: 10.5604/01.3001.0014.3880



    Zagrożenia wynikające ze stosowania nanomateriałów w środkach smarnych i sposoby ich monitorowania
    Lidia Zapór

    Obserwowany od lat rozwój nanotechnologii jest niezmiernie korzystny ze względów technologicznych, ale wiąże się z wciąż nie do końca poznanym ryzykiem zdrowotnym. Dziedziną w której nanotechnologie mogą przynieść szczególnie duże korzyści ekonomiczne jest tribologia. W artykule omówiono nanomateriały najczęściej stosowane w środkach smarnych, ich niepożądane skutki zdrowotne oraz przedstawiono propozycje referencyjnych wartości dopuszczalnych stężeń w powietrzu, przydatnych w monitoringu środowiska pracy.



    Substancje konserwujące stosowane w przemyśle kosmetycznym
    Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

    Jednym z problemów współczesnego przemysłu kosmetycznego jest zapewnienie wymaganej czystości mikrobiologicznej kosmetyków, a co za tym idzie konieczność uwzględniania w recepturach kosmetycznych substancji konserwujących. W artykule przedstawiono najczęściej stosowane konserwanty i mechanizmy ich działania, a także uregulowania prawne odnoszące się do środków konserwujących w kosmetykach. Omówiono także działania niepożądane substancji konserwujących, które mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla pracowników zatrudnionych przy produkcji kosmetyków, ale także dla ich użytkowników, a więc niemal całej populacji.



    Filtry koalescencyjne stosowane w filtracji aerozoli cieczy
    Piotr Sobiech

    Wykorzystywane w przemyśle chemicznym i w pokrewnych gałęziach przemysłu substancje ciekłe mogą niekorzystnie wpływać na narażonych pracowników oraz na środowisko naturalne, dlatego też ich eliminacja z gazów odlotowych jest ważnym zagadnieniem z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska. Ważną rolę w procesie usuwania tych zanieczyszczeń odgrywają filtry koalescencyjne, tj. umożliwiające usuwanie fazy ciekłej poprzez łączenie się kropel i ich ociekanie. Na całym świecie prowadzone są badania nad nowymi strukturami filtracyjnymi i zwiększaniem ich możliwości aplikacyjnych.

    W artykule przeglądowym przedstawiono informacje dotyczące zasady działania filtrów koalescencyjnych (przede wszystkim w odniesieniu do filtracji aerozoli), czynników wpływających na ich skuteczność oraz obszarów ich zastosowań.



    Amoniak w instalacjach chłodniczych przemysłu rolno-spożywczego
    Agnieszka Ubowska

    Amoniak jako czynnik chłodniczy stosowany jest już od ponad 150 lat. Jego właściwości toksyczne nie bez podstaw budzą obawy użytkowników, jednakże dostępne środki ochrony indywidualnej i zbiorowej, stosowane zabezpieczenia i procedury umożliwiają ograniczenie ryzyka związanego z jego użyciem do minimum. Niedopuszczenie do niekontrolowanego wycieku amoniaku z instalacji chłodniczej w przemyśle rolno-spożywczym jest istotną kwestią nie tylko ze względu na zdrowie i życie pracowników, ale również ze względu na możliwe straty magazynowanego towaru. Aby ułatwić pracę osobom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo instalacji chłodniczych, wykorzystujących jako czynnik chłodniczy amoniak, w artykule zaproponowano listę pytań kontrolnych. Pytania zawarte w liście pozwalają zapewnić bezpieczeństwo pracy instalacji, ale również sprostać wymaganiom ustawodawcy w tym zakresie.



    Starzenie komórkowe (senescencja) i jego konsekwencje dla człowieka
    Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

    Zmiany demograficzne i wzrastający odsetek ludzi starszych aktywnych zawodowo stwarzają wymóg uwzględniania w rozpatrywaniu zagrożeń występujących w środowisku pracy specyfiki bardziej zaawansowanego wieku oraz poszerzenia zakresu badań naukowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy o badania starzejących się organizmów. W artykule omówiono funkcjonujące obecnie teorie starzenia się komórek, zmiany w tkankach i narządach związane z wiekiem oraz badania, jakie przeprowadza się obecnie na starzejących się komórkach in vitro.

     



    Pył węglowy – demonizacja problemu czy realne zagrożenie energetyki?
    Jerzy Dudek

    Zagrożenie wybuchu pyłu węglowego występuje nie tylko w kopalniach, ale i w energetyce zawodowej, opartej na procesie wytwarzania energii z węgla. Na to zagrożenie wpływ ma przede wszystkim działanie człowieka, na którym opiera się nie tylko proces technologiczny, ale też skuteczny system zarządzania bezpieczeństwem pracy oraz bezpieczeństwem wybuchu. Znajomość źródeł zagrożenia, jak również sposobów jego eliminacji, pozwala stworzyć efektywny system bezpieczeństwa, którego zasady bezwzględnie dotyczą każdego pracownika, odpowiednio do sprawowanej funkcji. Ciągłe inwestowanie w rozwój świadomości pracowników oraz w pozostałe elementy systemu bezpieczeństwa stanowi dobrą inwestycję, a nie zbędny koszt, o czym należy pamiętać. Przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa pozwala na zarządzanie ryzykiem wybuchu pyłów osiadłych, a więc nie pozostawia procesu wytwarzania losowi czy przypadkowi.



    75. posiedzenie Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy
    Jolanta Skowroń



    Selektywność absorpcyjnej spektrometrii atomowej w analizie powietrza na stanowiskach pracy
    Jolanta Surgiewicz

    W artykule przedstawiono zagadnienia związane z analizą próbek powietrza pobranych w warunkach przemysłowych metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej do oceny narażenia na szkodliwe substancje chemiczne. Omówiono rodzaje oddziaływań mogących wpływać na wynik analizy tą metodą. Przedstawiono przykłady oddziaływań występujących w analizie powietrza w wybranych procesach przemysłowych, a także różne sposoby eliminacji oddziaływań chemicznych w celu zapewnienia jakości wyniku analitycznego.



    Zagrożenia wynikające ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin
    Bartosz Piechowicz, Kinga Stawarczyk, Michał Stawarczyk

    Chemiczne środki ochrony roślin należą do substancji, które w razie przedostania się do organizmu zagrażają zdrowiu i życiu człowieka. Nieumiejętne stosowanie tych preparatów może przyczynić się do wystąpienia wielu niepożądanych efektów zarówno u osób je stosujących, jak i u ich przyszłych pokoleń. W artykule zostały omówione niekorzystne skutki stosowania chemicznych środków ochrony roślin oraz podstawowe zasady pracy z tego typu substancjami.



    Pestycydy w rolnictwie światowym - przegląd wybranych badań
    Lucyna Kapka-Skrzypczak, Małgorzata Cyranka, Przemysław Biliński, Marcin Kruszewski

    W artykule, powołując się na oryginalne publikacje, scharakteryzowano sposoby i częstotliwość wykorzystywania pestycydów na świecie. Uwzględniono także doniesienia dotyczące pośredniej ekspozycji na pestycydy domowników niezatrudnionych w rolnictwie. Problem ujęto w kontekście przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy z pestycydami.



    Naturalne promieniowanie UV i fototoksyczne substancje chemiczne -metoda oceny ryzyka zawodowego
    Agnieszka Wolska, Małgorzata Pośniak, Małgorzata Szewczyńska

    Na zewnętrznych stanowiskach pracy często równocześnie oddziałują naturalne promieniowanie UV oraz różne substancje chemiczne, co może powodować choroby skóry, zwane fotodermatozami egzogennymi. Wśród grup zawodowych zatrudnionych na takich stanowiskach pracy są m.in. pracownicy budowy dróg układający asfalt. Źródłem fototoksycznych substancji chemicznych na tych stanowiskach są masy bitumiczne a substancjami fototoksycznymi w niej zawartymi są fenantren i antracen. Niezbędne jest zapewnienie pracownikom odpowiednich środków ochrony, wytypowanych na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego. W niniejszym artykule przedstawiono opracowane kryteria i metodę oceny ryzyka związanego z łącznym oddziaływaniem naturalnego promieniowania UV i czynników chemicznych. Jest to metoda szacunkowa, która opiera się na wyznaczaniu wskaźnika ekspozycji skóry na promieniowanie UV i czynniki chemiczne z wykorzystaniem odpowiednich współczynników przeliczeniowych i nie wymaga dokonywania pomiarów przez pracodawcę.



    Badanie narażenia spawaczy na cząstki zawarte w dymach spawalniczych
    Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono wyniki badania stężeń i rozkładów wymiarowych cząstek emitowanych do środowiska pracy podczas spawania stali kwasoodpornej elektrodami o symbolu OK 61.30/308L-17. Badania wykonane metodą filtracyjno-wagową (próbniki typu PCIS) oraz metodami optycznymi (AERO-TRAK, GRIMM, DUST-TRAK) wykazały, że podczas całego dnia pracy spawacz może być narażony na zmienne ilości cząstek z reguły o wymiarach poniżej 10 µm, przy czym dymy spawalnicze zwykle zawierają znaczne ilości cząstek ultradrobnych i drobnych o wymiarach poniżej 1 µm.



    Ocena narażenia na czynniki biologiczne i chemiczne w małych zakładach gastronomicznych
    Joanna Kowalska, Lidia Zapór

    W artykule omówiono czynniki biologiczne i chemiczne występujące w zakładach gastronomicznych. Przedstawiono również wyniki oceny narażenia zawodowego na stanowiskach pracy uzyskane w ramach prowadzonego w CIOP-PIB zadania z zakresu służb państwowych.


    Poważne awarie w transporcie drogowym niebezpiecznych chemikaliów (2) - ocena skutków
    Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek, Leszek Słomka

    W artykule przedstawiono przykładowe prognozy skutków awarii w transporcie drogowym, wykonane przy zastosowaniu symulacji komputerowej, które dotyczyły wypadków drogowych z udziałem cystern przewożących chlor i amoniak. W symulacji wyznaczono strefy skutków toksycznych skażeń powstałych w wyniku wycieku tych gazów z cysterny w terenie otwartym, o luźnej oraz o zwartej zabudowie, w warunkach zimowych i letnich. Przedstawiono także prognozy skutków ataków terrorystycznych – detonacji cystern z kwasem azotowym lub z benzyną w terenie o zwartej zabudowie. Omówione, porównane i ocenione zostały skutki awarii transportowych, powodujących uwolnienie z cystern samochodowych benzyny, chloru oraz amoniaku w zależności od warunków terenowych i atmosferycznych.


    Rozporządzenie CLP - zharmonizowana klasyfikacja oraz oznakowanie chemikaliów
    Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

    W artykule przedstawiono założenia rozporządzenia CLP, różnice między nowym systemem a dotychczas obowiązującymi przepisami opartymi na dyrektywach 67/548/EWG i 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Omówiono także terminy wchodzenia w życie postanowień rozporządzenia CLP oraz działania, które należy podjąć w przypadku, gdy dotychczasowe oznakowanie i opakowanie substancji bądź mieszanin jest niezgodne z jego wymogami.



    Czynniki chemiczne w zakładach fryzjerskich - zagrożenia i profilaktyka
    Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Dobrzyńska, Małgorzata Pośniak, Anna Jeżewska

    W artykule omówiono czynniki chemiczne występujące w zakładach fryzjersko-kosmetycznych. Przedstawiono szkodliwe substancje chemiczne, z którymi fryzjerzy mają kontakt podczas swoich codziennych czynności zawodowych oraz stosowane podczas dezynfekcji narzędzi. Omówiono wyniki oceny narażenia zawodowego na stanowiskach fryzjera uzyskane w ramach prowadzonego w CIOP-PIB zadania z zakresu służb państwowych.


    Zagrożenia czynnikami chemicznymi na niektórych stanowiskach pracy przemysłu obuwniczego
    Zbigniew Makles, Wojciech Domański

    Substancje chemiczne są jednym z wielu zagrożeń występujących na stanowisku pracy w przemyśle obuwniczym. Źródłem emisji związków chemicznych do powietrza są kleje stosowane do łączenia elementów obuwia oraz preparaty do wytwarzania spodów metodą wulkanizacji, wtrysku i formowania. W artykule omówiono zagrożenia na niektórych stanowiskach pracy oraz metody ich wyeliminowania lub ograniczenia.


    Zagrożenia chemiczne i pyłowe
    Małgorzata Pośniak

    Substancje chemiczne i pyły to szkodliwe czynniki środowiska pracy występujące w zasadzie we wszystkich branżach krajowej gospodarki. Mogą one stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników, a także dla środowiska naturalnego. Badania dotyczące tych zagrożeń w środowisku pracy są prowadzone przez Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych CIOP-PIB. Prowadzone są prace nad oceną łącznego działania toksycznego w warunkach in vitro substancji chemicznych i pyłów, w tym również pyłów o wymiarach nanometrycznych, pomiarem i oceną narażenia zawodowego na nanomateriały oraz nanocząstki emitowane w procesach technologicznych, oceną narażenia na czynniki mikrobiologiczne, analizą toksycznych ksenobiotyków (dioksyn, furanów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych), nowymi tworzywami sztucznymi o zmniejszonej palności oraz środkami ochrony skóry. Wynikiem działalności naukowo-badawczej Zakładu w ostatnim dziesięcioleciu było m.in. opracowanie ponad 100 polskich norm z zakresu ochrony czystości powietrza dotyczących metod oznaczania substancji chemicznych i pyłów w środowisku pracy. Wykonywanie ekspertyz w zakresie oceny narażenia na szkodliwe czynniki chemiczne, biologiczne i pyły w środowisku pracy oraz w środowisku pozazawodowym, a także oceny stanu instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych są również istotnymi kierunkami działań Zakładu.


    Rozporządzenie REACH - wymagania dotyczące karty charakterystyki substancji chemicznej
    Ewa Gawęda, Halina Puchalska

    W artykule przedstawiono informacje i komentarze do postanowień rozporządzenia REACH dotyczące kart charakterystyk substancji i preparatów chemicznych, jak również aktualne wymagania odnośnie do SDS (Safety Data Sheets) - układu oraz zakresu informacji zawartych w poszczególnych punktach karty. Omówiono także zmiany jakie zaszły w porównaniu do wymagań obowiązujących przed wejściem w życie tego rozporządzenia.


    Neurologiczne skutki zawodowej ekspozycji na ołów
    Paweł Gać, Marta Waliszewska, Marcin Zawadzki, Rafał Poręba, Ryszard Andrzejak

    Narażenie na ołów stanowi w naszym kraju nadal istotny problem zdrowotny. W pracy zostały przedstawione aktualne poglądy dotyczące mechanizmów i skutków toksycznego wpływu ołowiu na układ nerwowy. Omówione zostały w szczególności wpływ ołowiu na centralny i obwodowy układ nerwowy, znaczenie ołowiu w powstawaniu nieprawidłowości w rozwoju układu nerwowego płodu, neuropsychologiczne skutki działania ołowiu na dzieci oraz mikromechanizmy zmian w układzie nerwowym w wyniku przewlekłej ekspozycji na ołów. Opisywane skutki ekspozycji na ołów powinny skłaniać do dalszej redukcji zawodowego i środowiskowego narażenia na ten metal, a istniejące rozbież- ności do kontynuowania badań w tej dziedzinie.


    Gospodarka odpadami chemicznymi w mikro-, małych i średnich przedsiębiorstwach
    Zbigniew Makles, Wojciech Domański

    W artykule przedstawiono ogólne informacje o MŚP i MP prowadzących działalność usługowo- produkcyjną z wykorzystaniem substancji chemicznych oraz towarzyszącej jej generacji niebezpiecznych odpadów. Omówiono wymagania w zakresie prowadzenia gospodarki odpadami chemicznymi oraz funkcjonowania systemu zbierania i gromadzenia odpadów, a także funkcjonowania przykładowego systemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Podano również akty prawne obowiązujące w Polsce, dotyczące omawianego zagadnienia.


    Suplementy diety - korzyści i działania niepożądane
    Marzena Mieszkowska, Ewa Michota-Katulska

    Suplementy diety są to skoncentrowane źródła witamin, minerałów lub innych substancji, wytworzone i wprowadzone do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (w kapsułkach, tabletkach, proszku lub płynie). W artykule zostały omówione zarówno korzyści przyjmowania, jak i zagrożenia wynikające z nieprawidłowego stosowania preparatów uzupełniających dietę. W szczególności została zwrócona uwaga na towarzyszące ewentualne działania niepożądane, takie jak: przedawkowania tych preparatów, stosowanie w niewystarczających ilościach, interakcje z lekami, wpływ na wyniki badań diagnostycznych oraz przeciwwskazania przy niektórych chorobach.


    Zagrożenia chemiczne i pyłowe w procesach produkcji wyrobów metalowych
    Ewa Gawęda

    W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące szkodliwych czynników chemicznych oraz pyłów występujących na stanowiskach produkcji wyrobów metalowych. Opisano procesy produkcyjne i materiały stosowane do produkcji. Wskazano czynniki chemiczne, które powinny być przedmiotem pomiarów oraz oceny narażenia zawodowego w poszczególnych grupach procesów.


    Odory w środowisku pracy rolnika-hodowcy. Źródła, zagrożenia, usuwanie
    Zbigniew Makles, Wojciech Domański

    Środowisko pracy rolnika-hodowcy, nie jest wolne od zagrożeń powodowanych obecnością wielu czynników natury chemicznej, biologicznej, fizycznej. Wyjątkowo niebezpieczne są substancje chemiczne emitowane do powietrza pomieszczeń inwentarskich z materiału biologicznego : obornika, gnojówki i gnojowicy, charakteryzujące się nieprzyjemnym zapachem. W artykule wymieniono źródła powstawania i emisji substancji złowonnych, zagrożenia jakie stwarzają dla człowieka oraz sposoby ich usuwania z powietrza.


    Ślady pestycydów - niebezpieczne dla człowieka i środowiska
    Zbigniew Makles, Wojciech Domański

    Chemiczne środki ochrony roślin mają olbrzymie znaczenie w powiększaniu efektywności i jakości produkcji rolnej. Jednak nieracjonalne ich stosowanie wywiera negatywny wpływ na środowisko i człowieka, jest przyczyną wielu chorób oraz zatruć pracowników rolnych i konsumentów produktów spożywczych. Prowadzona w UE strategia zrównoważonego stosowania pestycydów ma doprowadzić do eliminacji zagrożeń jakie związane są z ich stosowaniem. W artykule omówiono uregulowania prawne, kierunki działań zapobiegawczych i ochronnych w zakresie zdrowia człowieka, kryteria klasyfikacji pestycydów oraz problemy kontroli analitycznej śladowych pozostałości pestycydów w żywności na podstawie norm i procedur badawczych. Wskazano kierunki ograniczania zużycia pestycydów.


    Niebezpieczne substancje chemiczne emitowane z farb drukowych
    Joanna Kowalska, Ivan Makhniashvili, Małgorzata Pośniak

    "Farby drukowe - wieloskładnikowe mieszaniny substancji chemicznych o różnych właściwościach fizykochemicznych i toksycznych, mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia pracowników, zarówno na etapie ich produkcji, jak również w procesie drukowania. W artykule przedstawiono substancje chemiczne mogące występować w powietrzu na stanowiskach pracy w zakładach poligraficznych. Wskazano, że głównym źródłem emisji substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia pracowników są rozpuszczalniki zawarte w spoiwach oraz rozcieńczalniki farb drukowych. "


    Smog w środowisku miejskim
    Ivan Makhniashvili, Zbigniew Makles

    W artykule przedstawiono informacje o negatywnych oddziaływaniach przemysłu i transportu na skład powietrza atmosferycznego w miastach oraz o przemianach fizycznych i chemicznych emitowanych zanieczyszczeń tworzących swoisty stan powietrza zwany smogiem. Przedstawiono także kierunki działań zmierzających do zminimalizowania lub wyeliminowania procesów towarzyszących tworzeniu się smogu w powietrzu miejskim.


    Narażenie na metale i ich związki w procesach produkcji szkła
    Dorota Kondej

    W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące występowania metali i związków metali w procesach produkcji wyrobów szklanych. Przybliżono historię wytwarzania szkła. Opisano etapy procesu produkcyjnego, klasyfikację szkła opartą na składzie chemicznym oraz rodzaje produktów wytwarzanych przez przemysł szklarski. Omówiono surowce zawierające metale i związki metali dodawane w procesie produkcyjnym w celu poprawienia właściwości użytkowych wyrobów szklanych, ale mogących stanowić też istotne zagrożenie dla zdrowia pracowników zatrudnionych przy produkcji wyrobów ze szkła.


    Zagrożenia chemiczne w przemyśle farmaceutycznym
    Magdalena Galwas

    Pracownicy przemysłu farmaceutycznego mogą być narażeni na wiele niebezpiecznych substancji chemicznych. W artykule omówiono główne zagrożenia związane z dermalnym i inhalacyjnym narażeniem na substancje farmakologicznie czynne. Przedstawiono substancje z grupy przeciwnowotworowych cytostatyków, hormonów sterydowych oraz antybiotyków zaklasyfikowanych do niebezpiecznych farmaceutyków. Przedstawiono także zasady kontroli narażenia zawodowego na niebezpieczne substancje farmaceutyczne.


    Niekontrolowane procesy spalania jako źródła powstawania dioksyn i furanów
    Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Małgorzata Pośniak

    Artykuł zawiera ogólne informacje dotyczące procesów niekontrolowanego spalania jako źródeł powstawania trwałych związków organicznych, w tym dioksyn i furanów. W artykule przedstawiono podstawowe przepisy prawne dotyczące uwalniania dioksyn do środowiska oraz omówiono zagrożenia zdrowia człowieka związane z ich emisją.


    Oznaczanie mgły olejowej w powietrzu na stanowiskach pracy metodą wagową
    Ewa Gawęda, Kazimierz Bednarek, Zbigniew Szydło

    W artykule podano wybrane informacje na temat stosowania mgły oleju mineralnego do smarowania mechanizmów maszyn, a także obowiązujące w Polsce wartości dopuszczalnych stężeń olejów mineralnych i omówiono metody stosowane do oznaczania mgły olejowej w powietrzu na stanowiskach pracy. Na podstawie wyników badań rozpoznawczych zaproponowano alternatywny, wagowy sposób pomiaru ilości oleju osadzającego się na filtrach z pobranych próbek powietrza, łatwiejszy w realizacji i mniej kosztowny od obecnie stosowanego sposobu pomiaru za pomocą spektrofotometru.


    Dioksyny w procesach spalania odpadów medycznych
    Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Zbigniew Makles

    Artykuł zawiera ogólne informacje dotyczące spalarni odpadów medycznych, między innymi z terenu województwa mazowieckiego, głównie pod kątem emisji dioksyn i furanów. Przedstawiono i omówiono również uzyskane wyniki analizy PCDDs/Fs w próbkach popiołów pobieranych z przyszpitalnych spalarni odpadów medycznych.


    Skuteczność filtracji cząstek nanometrycznych przez materiały filtracyjne
    Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono wyniki badania skuteczności frakcyjnej materiałów stosowanych w filtrach dokładnych z grupy F (dla frakcji cząstek od 29 do 279 nm) i w filtrze wysoko skutecznym z grupy HEPA (dla frakcji cząstek od 32 do 225 nm). Badania przeprowadzono przy różnych prędkościach przepływu aerozolu atmosferycznego (filtry z grupy F) i aerozolu DEHS (filtr z grupy HEPA).


    Złowonne gazy w środowisku pracy
    Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska

    W artykule opisano związki chemiczne określane jako substancje wywołujące nieprzyjemne odczucia węchowe charakteryzowane słowem odór, fetor lub smród, często też zwane gazami złowonnymi. Powstają one w środowisku w różnych warunkach i jako połączenia lotne przechodzą do powietrza. Wyjątkowa ich uciążliwość może występować w miejscach pracy powodując dyskomfort przebywających tam ludzi, a przy dłuższych ekspozycjach stwarzając poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.


    Ocena ryzyka zawodowego - narażenie na czynniki chemiczne (1)
    Małgorzata Pośniak

    W artykule przedstawiono zaproponowane przez Advisory Committee on Safety, Hygiene and Health Protection at Work of European Commission Employment and Social Affairs zasady oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne w środowisku pracy, dla których nie ma ustalonych wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń. Podstawą tej oceny są zagrożenia dla zdrowia powodowane przez czynniki chemiczne, ich zdolność przedostawania się do powietrza na stanowiskach pracy oraz używana ilość.



    Wykorzystanie metod wizualizacji przepływu powietrza i znaczników gazowych w badaniach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w pomieszczeniu pracy
    Tomasz Jankowski, Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono wyniki badań rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu pracy z zastosowaniem wizualizacji przepływu powietrza oraz metody znaczników gazowych. Badania przeprowadzono przez określanie kierunków przepływu powietrza i stężeń znacznika gazowego w strefie oddychania pracowników obsługujących stanowisko pracy, stanowiące źródło emisji, oraz w strefie oddychania pracownika wykonującego czynności na stanowisku pracy, znajdującym się w tym samym pomieszczeniu.


    Zagrożenia czynnikami chemicznymi przy wylewaniu posadzek z betonu i tworzyw sztucznych
    Wojciech Domański, Zbigniew Makles

    W artykule opisano współczesne rodzaje i typy posadzek - elementów konstrukcyjnych odgrywających ważna rolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy człowieka. Omówiono rodzaje zagrożeń jakie są udziałem zatrudnionych przy nakładaniu posadzek w obiektach przemysłowych i użyteczności publicznej, rodzaje i formy wydzielających się zanieczyszczeń i sposoby przeciwdziałania negatywnym skutkom oddziaływania tych zanieczyszczeń na organizm człowieka


    Nanomateriały - nowe możliwości, nowe zagrożenia
    Zbigniew Makles

    Nanotechnologia - interdyscyplinarna dziedzina wiedzy jest najbardziej dynamicznie rozwijającą się technologią, która pozwala sięgać po same elementarne cząsteczki materii - atomy i budować z nich urządzenia, maszyny i różne materiały. Niedawno odkryte nanocząsteczki materii zbudowanej z węgla - fulereny i nanorurki oraz podobne do nich wielkością cząsteczki metali i ich tlenków zaczynają odgrywać w gospodarce ogromną rolę, która w perspektywie czasu może doprowadzić do poważnych zmian w życiu człowieka. W artykule zebrano wybrane informacje o nowych nanomateriałach, ich wykorzystaniu oraz zagrożeniach, które ze sobą niosą w tym zakresie.



    Odlewnictwo żeliwa - zagrożenia chemiczne
    Ivan Makhniashvili, Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert

    "Odlewnictwo żeliwa należy do gałęzi przemysłu o zwiększonym ryzyku zawodowym. Podczas całego procesu produkcji odlewów pracownicy są narażeni na niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki, które mogą być przyczyną chorób zawodowych oraz wypadków przy pracy. W artykule przedstawiono wyniki badań narażenia zawodowego na substancje chemiczne w pięciu odlewniach żeliwa. Przeprowadzone badania wykazały obecność benzenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), substancji o działaniach rakotwórczych, na około 80% objętych badaniami stanowiskach pracy. Stężenia benzenu były w zakresie od 0,0016 do 1,56 mg/m3, natomiast WWA od 0,0008 do 0,15 µg/m3."


    Spalanie odpadów komunalnych - ryzyko zdrowotne
    Andrzej Starek

    W artykule omówiono zagadnienie spalania odpadów komunalnych (SOK) w aspekcie narażenia zdrowotnego osób mieszkających w pobliżu instalacji SOK oraz pracowników tych instalacji. Przytoczone dane z piśmiennictwa o wynikach badań epidemiologicznych nad zdrowotnymi skutkami narażenia na czynniki chemiczne emitowane przez SOK są rozbieżne, ale stanowią wstępny sygnał o prawdopodobnym ryzyku zdrowotnym.


    Biocydy w środowisku pracy
    Magdalena Galwas-Zakrzewska

    Substancje i preparaty biobójcze są wykorzystywane w celu ochrony przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi. W ustawodawstwie polskim i europejskim dotyczącym produktów biobójczych wprowadzono konieczność rejestracji na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka. Produkty biobójcze zostały sklasyfikowane w 23 grupach podzielonych na cztery główne kategorie. W artykule omówiono ryzyko wystąpienia narażenia zawodowego na substancje biobójcze w różnych gałęziach przemysłu. Ryzyko związane z narażeniem pojawia się zarówno w czasie produkcji, dystrybucji jak i stosowania produktów. Pracownicy narażeni są przede wszystkim przez drogi oddechowe i skórę.


    Dianowe żywice epoksydowe - zagrożenia czynnikami chemicznymi
    Wojciech Domański

    W artykule omówiono zagrożenia czynnikami chemicznymi występującymi podczas produkcji i przetwórstwa dianowych żywic epoksydowych. Same żywce epoksydowe nie stwarzają zagrożenia dla pracowników, lecz surowce stosowane do ich produkcji oraz do ich modyfikacji i utwardzania są substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia. W artykule w formie tabel zestawiono podstawowe informacje o niebezpiecznych i szkodliwych substancjach najczęściej stosowanych przy produkcji i przetwórstwie dianowych żywic epoksydowych.


    Ozon bezpieczeństwo ludzi i środowiska
    Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska

    Ozon odgrywa fundamentalną rolę w zachowaniu życia na Ziemi. Jego obecność w stratosferze zapobiega destruktywnemu oddziaływaniu promieniowania ultrafioletowego na przyrodę ożywioną, ma również wpływ na warunki pogodowe w różnych strefach geofizycznych globu ziemskiego. W materiale przedstawiono informacje o tym połączeniu, jego gospodarczym znaczeniu i wykorzystaniu oraz o czynnikach chemicznych zubożających warstwę ozonowa, a także o zagrożeniach dla ludzi i środowiska powodowanych zmniejszaniem się zawartości ozonu w atmosferze ziemskiej. Podano również przepisy prawne związane z ogólnie pojętą ochroną środowiska.


    Szkodliwe substancje chemiczne emitowane przez wybrane urządzenia biurowe
    Ewa Gawęda

    "Przedstawiono wyniki pomiarów stężeń szkodliwych substancji chemicznych emitowanych podczas pracy urządzeń biurowych (kserokopiarki, drukarki laserowe). Badaniami objęto 35 pomieszczeń w 5 budynkach biurowych usytuowanych w Warszawie. Wykonano pomiary ozonu oraz tlenków azotu. Do oznaczania ozonu zastosowano metodę wg PN-Z-04007-2:1994, tlenki azotu oznaczano przy użyciu wskaźników rurkowych. Wyniki badań wskazują na brak zagrożenia tlenkami azotu zarówno pomieszczeniach, w których urządzenia biurowe pracują z niewielkim nasileniem (drukowanie pojedynczych stron tekstu na użytek własny) jak i w pomieszczeniach kserokopiarni. Ponadto nawet w pomieszczeniach kserokopiarni, w których urządzenia biurowe pracowały intensywnie poziom ozonu nie przekraczał 0,1 mg/m3."


    Zagrożenia metalami ciężkimi w procesach nakładania powłok antykorozyjnych
    Jolanta Surgiewicz

    "Technologie nakładania powłok ochronnych są, dla pracowników tego działu przemysłu, źródłem zagrożenia metalami ciężkimi, wśród których: nikiel, chrom (VI) i kadm oraz ich związki są zaliczane do substancji rakotwórczych. Najbardziej popularnymi procesami galwanicznymi powadzonymi obecnie w kraju są: chromowanie, niklowanie, cynowanie, kadmowanie i cynkowanie. Do oznaczania metali oraz ich związków zawartych w powietrzu na stanowiskach pracy zastosowano metodę absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z elektrotermiczną atomizacją i atomizacją w płomieniu, której optymalizacja stanowi podstawę do uzyskania prawidłowego wyniku analitycznego. Oznaczenie stężeń metali i ich związków w powietrzu na stanowiskach pracy w różnych technologiach nakładania powłok ochronnych umożliwi ocenę narażenia pracowników tego działu przemysłu."


    Kadm i jego związki w środowisku pracy - zagrożenia, ocena ryzyka zawodowego
    Ewa Gawęda

    "W artykule podano podstawowe informacje na temat właściwości fizykochemicznych, stosowania, toksycznoúci, wartości normatywów higienicznych kadmu i jego związków. Omówiono znormalizowane metody oznaczania kadmu w powietrzu na stanowiskach pracy i przedstawiono nowo opracowaną metodę oznaczania kadmu i jego związków z zastosowaniem absorpcyjnej spektrometrii atomowej z kuwetą grafitową. Rozważono problemy związane z oceną narażenia zawodowego w odniesieniu do kadmu i jego związków."


    Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej
    Magdalena Galwas-Zakrzewska, Zbigniew Makles

    "Autorzy przedstawili politykę ekologiczną i stan formalnoprawny Unii Europejskiej w zakresie wykorzystania biopaliw w pojazdach mechanicznych. Na podstawie zaleceń Protokółu z Kyoto, związanych z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, głównie ditlenku węgla, w Unii Europejskiej zwrócono uwagę na alternatywne źródła energii dla pojazdów mechanicznych - biopaliwa. Odpowiednie dyrektywy w tej sprawie przewidują stopniowy wzrost podaży na rynku biopaliw oraz ich zawartości w tradycyjnym paliwie węglowodorowym."


    Skuteczność urządzeń wentylacji miejscowej wywiewnej
    Maciej Gliński

    "Autor przedstawił stan przedsięwzięć normalizacyjnych w zakresie oceny parametrów związanych z emisją zanieczyszczeń z maszyn i urządzeń oraz skuteczności działania odciągów wentylacyjnych. Omówił dotychczas stosowane metody badań w omawianym zakresie, wykonywanych w Niemczech i w Polsce. Przedstawił wyniki pomiarów emisji pyłu powstającego przy obróbce skrawaniem za pomocą ręcznych zmechanizowanych narzędzi i szlifierki stołowej oraz wyniki badań skuteczności odsysania pyłów przez wentylację miejscową wywiewną."


    Substancje emitowane z palących się świec
    Zbigniew Makles, Małgorzata Pośniak

    "W artykule zebrano informacje związane z niebezpieczeństwem nadmiernego iluminowania palącymi się świecami pomieszczeń mieszkalnych i publicznych. Surowce, z których produkuje się wyroby świecarskie w trakcie palenia się emitują do otoczenia różne związki chemiczne szkodliwe dla człowieka. Należą do nich: sadza, benzen, toluen, aldehydy, czasem tlenki metali i inne połączenia. Dbając o swoje zdrowie, należy ograniczyć do niezbędnego minimum ilość równocześnie palących się świec."


    Zagrożenia nitrozoaminami na stanowiskach pracy w przemyśle gumowym
    Wojciech Domański

    Artykuł wskazuje źródła i prekursory N-nitrozoamin w wyrobach gumowych. Badania prowadzone w kilkunastu zakładach przemysłu gumowego na około 150 stanowiskach pracy wykazały, że w 2/3 przypadków występowały N-nitrozoaminy. Najczęściej występującymi N-nitrozoaminami w powietrzu na stanowiskach pracy są NDME, NMEA, NDEA i NPIP. W połowie zbadanych próbek stężenie N-nitrozoamin nie przekraczało 1 µg/m3.


    Nitrowe pochodne wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku
    Ivan Makhniashvili

    Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) i ich nitrowe pochodne (nitro-WWA) są to związki chemiczne występujące w środowisku człowieka, będące składnikiem produktów pochodzenia naturalnego jak również powstają w wyniku procesów termicznych. Związki te są sklasyfikowane jako substancje szkodliwe, wykazujące działania rakotwórcze oraz mutagenne. Zanieczyszczają powietrze atmosferyczne, powietrze na stanowiskach pracy, a także inne media środowiska naturalnego.


    Własności palne trichloroetylenu
    Józef Głowiński, Teresa Baczyńska, Mieczysław Seweryniak, Leszek Maciszewski

    W artykule dokonano oceny własności palnych i wybuchowych trichloroetylenu według różnych źródeł literaturowych i unormowań prawnych. Wykonano pomiary temperatury zapłonu w tyglu zamkniętym według obowiązującej normy PN-EN 22719 (2000). Stwierdzono doświadczalnie, że TRI nie zapala się w warunkach opisanych w normie. Przeprowadzane badania i analiza wskazują na nieprawidłowość klasyfikowania urządzeń i osprzętu elektrycznego stosowanego w obecności TRI do grupy IIA.


    Badanie obszarów wentylowanych i niewentylowanych w pomieszczeniu pracy
    Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski, Dorota Kondej

    W artykule przedstawiono kompleksowe badanie obszarów wentylowanych i niewentylowanych metodami: anemometryczną, znaczników gazowych i wizualizacji. Omówiono wyniki badań przeprowadzonych w pomieszczeniu spawalni.


    Zapobieganie niewłaściwym parametrom mikroklimatu - rozwiązania techniczne i organizacyjne
    Maciej Gliński

    Omówiono rozwiązania techniczne i organizacyjne służące kształtowaniu optymalnych parametrów środowiska powietrznego. Wymieniono główne źródła emisji substancji niebezpiecznych, w postaci gazów, par i pyłów do środowiska powietrznego pomieszczeń oraz metody ich ograniczania (wybór właściwych, z omawianego punktu widzenia technologii lub operacji, maszyn i materiałów stosowanych w produkcji). Podano przykłady. Przedstawiono warunki uzyskiwania komfortu cieplnego w pomieszczeniach. Podano zalecenia dotyczące organizacji produkcji, użytkowania i konserwacji maszyn i urządzeń oraz stosowania wentylacji miejscowej wywiewnej.


    Oznaczanie metali w powietrzu na stanowiskach pracy - technika ASA
    Ewa Gawęda

    Omówiono techniki stosowane do oznaczania metali i ich związków w powietrzu na stanowiskach pracy, w szczególności absorpcyjną spektrometrię atomową (ASA) - z płomieniem oraz kuwetą grafitową. Przedstawiono jej najważniejsze zalety, a także ograniczenia w stosowaniu w celu oceny ryzyka zawodowego. Podano przykłady opracowanych ostatnio metod oznaczania szkodliwych metali z zastosowaniem ASA - beryl, pentatlenek wanadu, pary rtęci.


    Substancje niebezpieczne powstające podczas poważnych awarii przemysłowych
    Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek

    Przedstawiono wyniki analiz kilkuset poważnych awarii przemysłowych. Omówiono dane charakteryzujące częstotliwość występowania awarii w zależności od rodzajów działalności przemysłowej oraz operacji procesowych. Przedstawiono informacje o substancjach uczestniczących w awariach oraz o powstawaniu w ich trakcie niebezpiecznych substancji nie występujących w normalnych warunkach procesu lub magazynowania.


    Klasyfikacja typowych prac rolniczych według narażenia rolnika na działanie pyłu - zalecenia profilaktyczne
    Anna Mołocznik

    "Artykuł przedstawia główne problemy, które są zawarte w broszurze "Klasyfikacja typowych prac rolniczych w gospodarstwach indywidualnych w zależności od poziomu zawodowego narażenia rolnika na działanie pyłu - zalecenia profilaktyczne". Pył rolniczy omówiony jest w aspekcie źródeł pyłu, właściwości chorobotwórczych jego składników, poziomu zapylenia przy pracach rolniczych, rocznej ekspozycji rolnika na pył w gospodarstwach o różnych profilach produkcji oraz technicznej, technologicznej i zdrowotnej profilaktyki."


    Kryteria postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi na podstawie przepisów polskich i Unii Europejskiej
    Halina Puchalska

    "W artykule przedstawiono kryteria prawidłowego postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi. Obowiązek określenia spójnych kryteriów bezpieczeństwa przy produkcji, stosowaniu i obrocie substancji chemicznych wynika z konwencji MOP i z dyrektyw Wspólnoty Europejskiej. Najważniejsze z nich omówiono w artykule. Przedstawiono też wybrane uregulowania prawne obowiązujące w Polsce w tym zakresie. Wynika z nich, że odpowiednie oznakowanie i klasyfikacja wskazują służbom bhp, pracownikom i pracodawcom główny kierunek biologicznego działania substancji chemicznych. Umożliwia to wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń i środków ochrony indywidualnej."


    Środki ochrony zbiorowej przed zapyleniem - filtry powietrza
    Elżbieta Jankowska

    W artykule przedstawiono rolę środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem w systemach zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem i higieną pracy. Omówiono metody badania i zasady klasyfikacji filtrów powietrza (wstępnych, dokładnych i wysoko skutecznych) stosowanych w systemach wentylacyjnych.


    Klasyfikacja i oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych
    Halina Puchalska

    W artykule przedstawiono przegląd kryteriów do klasyfikacji substancji chemicznych pod kątem działania żrącego, drażniącego i uczulającego. Celem klasyfikacji jest określenie takich właściwości substancji, które mogą stwarzać ryzyko w czasie stosowania. Odpowiednie oznakowanie i klasyfikacja wskazuje główny kierunek biologicznego działania związku chemicznego służbom bhp, pracownikom i pracodawcom. Umożliwia też wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń i środków ochrony indywidualnej.


    Substancje chemiczne w przemyśle farmaceutycznym
    Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak

    Przedstawiono podstawowe obowiązki producentów i dystrybutorów środków farmaceutycznych, wykorzystujących w swoim zakładzie różnorodne substancje chemiczne w świetle przepisów dotyczących substancji i preparatów chemicznych, dostosowanych do standardów prawnych UE. Istnieje konieczność sporządzania kart charakterystyki produktów niebezpiecznych oraz icn bezpłatnego udostępniania odbiorcy.


    Spaliny silników Diesla - zagrożenie dla zdrowia pracowników
    Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Ewa Kozieł

    Spaliny silnika Diesla są to wieloskładnikowe mieszaniny związków chemicznych powstające w wyniku niedoskonałego spalania paliwa, oleju silnikowego oraz dodatków i zanieczyszczeń w nich zawartych. Spaliny te są bardzo toksyczne i zostały uznane jako czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi. Wyniki badań identyfikacyjnych wykazały, że w atmosferze stanowisk pracy mogą być obecne wieloskładnikowe mieszaniny węglowodorów alifatycznych i aromatycznych, związków karbonylowych oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym 9. WWA, dla który została ustalona wartość NDS.


    Znaczniki gazowe w technice wentylacyjnej
    Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski

    W artykule omówiono znormalizowane metody znacznikowe stosowane w technice wentylacyjnej. Przedstawiono zagadnienia dotyczące zastosowania znaczników gazowych do oceny emisji substancji niebezpiecznych z maszyn do środowiska pracy, do pomiaru przepływu gazu w przewodach oraz do oceny działania wyciągów laboratoryjnych.


    Pentatlenek wanadu w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie
    Ewa Gawęda

    Przedstawiono właściwości, szkodliwe działanie na organizm człowieka oraz występowanie najważniejszego ze związków wanadu, pentatlenku wanadu (V2O5) w polskim przemyśle. W związku z obniżeniem wartości NDS dymów i pyłów V2O5 opracowano nową metodę oznaczania związku w powietrzu na stanowiskach pracy, metodę dostosowaną do aktualnie obowiązującej wartości NDS.


    Zagrożenie pyłem kobiet w rodzinnych gospodarstwach rolniczych
    Anna Mołocznik

    Badania przeprowadzone w dziesięciu gospodarstwach rodzinnych, prowadzących produkcje mieszaną wykazały aktywne współuczestnictwo kobiet w prowadzeniu gospodarstw. Prace wykonywane przez kobiety koncentrują się w obrębie obejścia - głównie obrządek inwentarza, w polu natomiast są to przede wszystkim ręczne prace pielęgnacyjne oraz prace pomocnicze przy zbiorze płodów rolnych.


    Zagrożenia chemiczne w przemyśle garbarskim
    Wojciech Domański, Jolanta Surgiewicz

    Garbowanie skóry obejmuje wiele procesów chemicznych i operacji mechanicznych. Stopień zagrożenia czynnikami chemicznymi zależy od rodzaju prowadzonego procesu chemicznego i operacji mechanicznej. Rodzaje zanieczyszczeń chemicznych występujących w powietrzu na stanowiskach pracy warsztatu mokrego, garbowania i wykańczania mokrego są podobne lecz ich stężenia są na różnym poziomie. Całkiem inny rodzaj związków chemicznych występuje w powietrzu na stanowiskach pracy wykańczania końcowego.


    Metody badania wysoko skutecznych materiałów filtracyjnych
    Elżbieta Jankowska

    Jednym z ważniejszych elementów środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem są filtry powietrza. Systemy oczyszczające powietrze, w zależności od ich przeznaczenia, są wyposażone w filtry wstępne (typu G), filtry dokładne (typu F) i filtry wysoko skuteczne (typu HEPA i ULPA), Oczyszczanie powietrza z cząstek drobnodyspersyjnych, najbardziej szkodliwych dla ludzi i niebezpiecznych dla wyrobów, takich jak: produkty farmaceutyczne, elektroniczne itd., zwykle wymaga zastosowania trójstopniowego systemu oczyszczania powietrza, który zawiera filtry każdego z wymienionych typów. Metody grawimetryczne, stosowane do badania skuteczności i penetracji filtrów powietrza, nie dają informacji o liczbowym stężeniu i rozkładzie wymiarowym cząstek, co jak wiadomo jest niezbędne do określenia szkodliwego działania pyłów (proces osadzania się pyłu w układzie oddechowym człowieka jest uzależniony od wymiarów cząstek) lub niebezpiecznego działania pyłów (jakość produktu jest zdeterminowana klasą czystości pomieszczenia). Rozwój technik pomiarowych, umożliwiających zliczanie cząstek pyłów o bardzo małych wymiarach, poczynając już od kilku nanometrów, umożliwił podjęcie prac nad nowymi normami, w których skuteczność i penetracja, określone metodą zliczania cząstek, będą podstawą do klasyfikacji i oceny filtrów powietrza. Normy te są opracowywane w ramach działalności Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN/TC 195 Filtry do oczyszczania powietrza. Jednym z obecnie opracowywanych projektów norm jest prEN 779, w którym są opisane metody badania i klasyfikacji filtrów wstępnych (bazujące nadal na metodach grawimetrycznych, ze względu na niewysoką skuteczność tych filtrów) i metody badania filtrów dokładnych metodą zliczania cząstek, przy użyciu aerozolu o średnim wymiarze cząstek 0,4 mm. Metody badania filtrów wysoko skutecznych (typu HEPA i ULPA) są bardziej skomplikowane i wymagają przeprowadzenia badań w kilku etapach. Decyzją Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN/TC 195, podstawą normy europejskiej EN 1822 są metody zliczania cząstek najbardziej penetrujących (MPPS) o wymiarach z zakresu 0,15-0,30 mm. W celu określenia wymiaru cząstek najbardziej penetrujących (MPPS), najpierw bada się materiał filtracyjny zastosowany w filtrze. Następnie określa się skuteczności miejscowe (przecieki) i skuteczność całkowitą filtru dla cząstek MPPS. Metody badania wraz z opisem stosowanej aparatury oraz zasady klasyfikacji filtrów są zawarte w normach europejskich. W niniejszym artykule, który jest kontynuacją artykułów wcześniej opublikowanych, przedstawiono szczegółowy opis metod badania materiałów filtracyjnych stosowanych w wysoko skutecznych filtrach powietrza typu HEPA i ULPA. (...)


    Metoda oznaczania berylu do oceny narażenia zawodowego
    Ewa Gawęda, Maria Madej

    W niniejszym artykule przedstawiono metody oznaczania berylu w powietrzu na stanowiskach pracy w aspekcie obowiązujących normatywów higienicznych. W Polsce wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla berylu i jego związków (w przeliczeniu na Be) wynosi 0,001 mg/m3, a wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh)- 0,003 mg/m3. Podstawę pierwszej z przedstawionych metod stanowi metoda według NIOSH, z zastosowaniem techniki absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z płomieniem podtlenek azotu-acetylen. Czułość tej metody jest jednak stosunkowo mała. Najmniejsze stężenie berylu, jakie można oznaczyć stosując metodę wg NIOSH, wynosi 0,3 µg/ml, co dla próbki powietrza o objętości 5001 odpowiada stężeniu 0,0006 mg/m3, a 10001 - 0,0003 mg/m3. Przeprowadzone badania doświadczalne miały na celu sprawdzenie, czy metodą płomieniową ASA można oznaczać stężenia berylu przynajmniej od poziomu 1/4 wartości NDS. Pomiary absorbancji wykonywano za pomocą spektrometru absorpcji atomowej wyposażonego w: lampę z katodą wnękową do oznaczania berylu, komputer, kompresor powietrza (stały przepływ powietrza 4,5 l/min). (...)


    Kobalt w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie
    Ewa Gawęda

    Narażenie na kobalt w warunkach przemysłowych występuje w postaci dymów i pyłów. Wchłaniane są one drogą oddechową wywołując głównie zatrucia przewlekłe. W zatruciu przewlekłym najczęściej spotykanymi objawami są: kaszel, stany zapalne jamy nosowo-gardłowej, oskrzeli i płuc oraz zwłóknienie tkanki płucnej. Ponadto obserwuje się niewydolność układu oddechowego i uszkodzenie mięśnia sercowego, obniżenie ciśnienia krwi, anemię, upośledzenie funkcji tarczycy i wiele innych. Ostre zatrucia metalicznym kobaltem zdarzają się rzadko i sprowadzają się do silnych ataków astmy oskrzelowej. Brak jest danych o wchłanianiu metalicznego kobaltu drogą pokarmową i przez skórę. Wiadomo natomiast, że wchłania się on z miejsca podskórnej implantacji. Spotykane są również skórne odczyny alergiczne, szczególnie u osób uczulonych na kobalt, objawiające się głównie wypryskiem kontaktowym na dłoniach. (...)


    Oleje mineralne - metody oznaczania
    Danuta Kijeńska

    Oleje mineralne są mieszaninami ciekłych węglowodorów o długich łańcuchach węglowych i temperaturze wrzenia powyżej 300°C. Skład olejów jest różny, w zależności od pochodzenia ropy i technologii jej przerobu. Zróżnicowanie fizykochemicznych właściwości różnych typów olejów mineralnych powoduje, że są one szeroko stosowane w przemyśle. Stosuje sieje jako smary, środki ochronne przeciw korozji metali, czynniki chłodzące i hartujące, separatory w przemyśle ceramicznym i budowlanym, środki zmiękczające przy produkcji tworzyw sztucznych, surowce napędowe, komponenty kosmetyków i leków. W trakcie procesów technologicznych oleje mineralne wraz z domieszkami i zanieczyszczeniami przechodzą do atmosfery, stanowiąc zagrożenie dla pracowników. W artykule omówiono metody oznaczania olejów mineralnych w powietrzu, ujęte w polskich normach


    Skóra - zagrożenia chemiczne
    Zakład Zagrożeń Chemicznych I Pyłowych

    Skóra stanowi najważniejszą barierę oddzielającą organizm ludzki od środowiska zewnętrznego, jest jednak przepuszczalna dla bardzo wielu substancji chemicznych. Wiele czynników może zwiększyć wydajność wchłaniania przez skórę. Do najważniejszych należą: stan skóry, różnice anatomiczne, wiek, temperatura, wilgotność. Podczas bezpośredniego kontaktu ze skórą niektóre substancje chemiczne mogą niszczyć jej warstwę ochronną, powodować wysuszenie, chropowatość i owrzodzenie. Stan taki określa się jako wyprysk z podrażnienia, czy wyprysk toksyczny. Substancje, które powodują tę postać zmian chorobowych na skórze, na ogół nazywa się substancjami pierwotnie drażniącymi. Najważniejsze substancje pierwotnie drażniące to zasady, kwasy, rozpuszczalniki organiczne, mydła i środki piorące. Zmiany uczuleniowe na skórze przypominają często zmiany, które stwierdza się podczas zapalenia skóry (występowanie świądu, pieczenie skóry, pojawienie się plam rumieniowych, grudek, pęcherzyków, złuszczenia naskórka rąk, przedramion, twarzy). Choroby uczuleniowe skóry to wyprysk kontaktowy uczuleniowy (alergiczny) występujący u pracowników mających kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi o właściwościach uczulających. Schorzenie to w ostatnich latach dominuje wśród chorób zawodowych skóry. (...)


    Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w procesach stosowania asfaltów
    Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Joanna Kowalska

    Asfalty (masy bitumiczne) są produktami rafinacji ropy naftowej lub pochodzenia naturalnego. Są to stałe lub półstałe substancje charakteryzujące się właściwościami wiążącymi, po ogrzaniu przechodzące w ciecz. Dobrze rozpuszczają się w disiarczku węgla. Dokładny ich skład chemiczny jest trudny do określenia ze względu na różny skład ropy naftowej, z której są otrzymywane. Zawierają głównie węglowodory pierścieniowe aromatyczne i/lub naftenowe oraz nasycone. Charakteryzuj ą się niewielką reaktywnością chemiczną. Cząsteczki obecne w asfaltach są kombinacjami wchodzących w skład ropy naftowej grup związków o dobrze poznanej strukturze, takich jak: alkany, alkeny, cykloalkany, cykloalkeny, aromaty i hetero-cząsteczki zawierające siarkę, tlen, azot i metale ciężkie. Asfalty naftowe są produkowane przede wszystkim z rop bezparafinowych. Przy przeróbce ropy przedmuchiwanie powietrzem pozwala również na wykorzystanie do produkcji asfaltu rop parafinowych. Do produkcji asfaltów wykorzystuje się mazut, czyli pozostałości po destylacji atmosferycznej oraz gudron - pozostałość po destylacji próżniowej ropy naftowej. Asfalty są surowcami powszechnie wykorzystywanymi do produkcji materiałów do pokrywania nawierzchni dróg, materiałów izolacyjnych i dekarskich oraz do produkcji lakierów. Ocenia się, że światowa roczna produkcja przekracza 60 min t, a ponad 80% tej produkcji jest zużywane przez budownictwo drogowe. Jakość i przeznaczenie asfaltów naftowych zależy od ich konsystencji, elastyczności oraz innych właściwości, które charakteryzują się takimi parametrami, jak: penetracja, łamliwość, temperatura mięknienia i ciągliwości. W zależności od wykorzystania technologicznego, asfalty naftowe dzieli się na drogowe, przemysłowe i specjalne. (...)


    Aparaty do oceny czystości powietrza na stanowiskach pracy - wymagania
    Krzysztof M. Benczek, Jacek Wojutyński

    Narzędzia pomiarowe stosowane w gospodarce narodowej, które służą do określania wszelkich ilości przy różnego rodzaju czynnościach urzędowych, w szczególności zaś te, które mają znaczenie dla bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony zdrowia - powinny być objęte nadzorem metrologicznym. Takimi narzędziami są aparaty do analizy toksycznych zanieczyszczeń powietrza stosowane przy ocenie warunków sanitarno-higienicznych na stanowiskach pracy. Obecnie nie istnieje system pozwalający na objęcie takich aparatów odpowiednim nadzorem, dlatego nie ma ani metod, ani formalnych podstaw do sprawdzania wiarygodności wskazań tych aparatów. W konsekwencji, według rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 9 lipca 1996 (Dz.U. nr 80, póz. 394), do oceny narażenia na substancje chemiczne dopuszcza się głównie metody laboratoryjne. Stawia to w kłopotliwej sytuacji przedsiębiorstwa, które powinny i chcą przeprowadzać kontrolę warunków pracy, ale nie stać ich na wyposażenie i utrzymywanie laboratoriów środowiskowych, a nie mogą stosować tanich i ogólnodostępnych analizatorów ze względu na nieznaną wiarygodność ich wskazań. W krajach Unii Europejskiej od 1996 r. opracowywano wymagania dla aparatów stosowanych do kontroli czystości powietrza na stanowiskach pracy. Są one zawarte w projekcie normy prEN 12411 Electrical apparatus usedfor the direct detection and direct concentration measurement of toxic gases and vapours (Aparaty elektryczne stosowane do bezpośredniego wykrywania i bezpośredniego oznaczania stężeń toksycznych par i gazów). W listopadzie 1999 r. norma ta została ostatecznie zatwierdzona pod nr EN 45544. Zgodnie z tymi wymaganiami, aparaty przed dopuszczeniem do stosowania powinny być badane w trzech podstawowych zakresach: w zakresie parametrów chemicznych, elektrycznych i mechanicznych. (...)


    Zagrożenie N-nitrozoaminami na stanowiskach wulkanizacji ciągłej
    Dr Inż. Wojciech Domański

    Współczesny człowiek narażony jest na działanie wielu czynników szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia. Czynniki te występują zarówno w czasie wolnym od pracy, jak i podczas wykonywania czynności zawodowych. Jednym z bardziej uciążliwych jest przemysł gumowy. Jest on zaliczany do tzw. „brudnego przemysłu". Mimo że na stanowiskach pracy w zakładach przemysłu gumowego panują trudne warunki pracy, to zagrożenia chemiczne tam występujące nie są w pełni rozpoznane. Przyczyną takiego stanu jest złożony proces technologiczny, jak i duża liczba stosowanych związków chemicznych o bardzo różnych własnościach fizycznych i chemicznych. Podczas przetwarzania mieszanka gumowa poddawana jest działaniu czynników fizycznych oraz mechanicznych. Głównym etapem całego procesu technologicznego jest wulkanizacja, w której mieszanka gumowa w wyniku procesów chemicznych przekształcana jest w gumę, a wyrób uzyskuje ostateczny kształt i właściwości. Proces wulkanizacji jest prowadzony zazwyczaj w wysokiej temperaturze i pod podwyższonym ciśnieniem. Wytwarzaniu i przetwarzaniu mieszanki gumowej towarzyszy emisja do powietrza wielu związków chemicznych w postaci gazów, par i pyłów. Emitowane zanieczyszczenia zawierają zarówno komponenty mieszanki gumowej, produkty ich termicznej destrukcji, jak i produkty reakcji ubocznych. (...)


    Cyjanamid i jego sól wapniowa - antabusy - w środowisku pracy
    Marek Dobecki, Małgorzata Kupczewska

    Reakcja „antabusowa" polega na spowodowaniu nietolerancji alkoholu w wyniku zażycia leku o nazwie Antabus (Anticol, Esperal), stosowanego w leczeniu odwykowym alkoholizmu. Lek pod względem chemicznym jest pochodnątiuramu. Reakcja ta polega na inhibicji aktywności dehydrogenazy aldehydowej, co doprowadza do znacznego nagromadzenia się we krwi aldehydu octowego, gdyż nie ulega on dalszemu utlenieniu do kwasu octowego. Po niewielkich dawkach alkoholu występuje zaczerwienienie twarzy, obrzęk spojówek, uczucie gorąca, dławienie w gardle, lęk, bóle za mostkiem, przyspieszenie tętna, spadek ciśnienia. Po większych dawkach alkoholu do omówionych objawów może dołączyć zapaść naczyniowa, śpiączka i śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Na podstawie analizy najnowszych danych literaturowych stwierdzono możliwość występowania „efektu antabusowego” u pracowników spożywających alkohol po zakończeniu pracy w narażeniu na cyjanamid i jego sól wapniową, substancji, których mechanizm działania toksycznego polega na inhibicji aktywności dehydrogenazy aldehydowej. (...)


    Szkodliwe substancje chemiczne w procesie przetwórstwa żywic fenolowo-formaldehydowych
    Małgorzata Pośniak, Ewa Kozieł, Anna Jeżewska

    Żywice fenolowo-formaldehydowe należą do grupy tworzyw sztucznych - kondensacyjnych, powszechnie stosowanych w krajowym przemyśle. Są one wykorzystywane między innymi do produkcji materiałów ciernych i ściernych, form i rdzeni dla przemysłu odlewniczego, wyrobów elektroizolacyjnych, wyrobów termoizola-cyjnych z wełny mineralnej i włókna szklanego, tworzyw warstwowych, spoiw stosowanych w przemyśle meblarskim, klejów, farb oraz wyrobów powszechnego użytku. W procesach produkcji detali z żywic fenolowo-formaldehydowych, tworzywa te są najczęściej modyfikowane i mieszane z wypełniaczami, utwardzaczami, środkami smarującymi, rozpuszczalnikami, barwnikami, w celu uzyskania wyrobów o odpowiednich właściwościach. Podczas przetwórstwa żywic tworzywa te są utwardzane na skutek działania wysokich temperatur w zakresie od 160°C do 250°C. W procesie tym wydzielają się do powietrza stanowisk pracy złożone mieszaniny szkodliwych substancji o różnym charakterze chemicznym i różnym stopniu toksyczności, których źródłem są same żywice, jak również środki modyfikujące ich właściwości oraz substancje wchodzące w skład mieszanek. Narażenie pracowników na substancje chemiczne może również występować podczas sporządzania mieszanek i formowania wyrobu, kiedy to następuje sieciowanie żywicy. (...)


    Problemy globalnej harmonizacji systemów klasyfikacyjnych i znakowania substancji chemicznych
    Bolesław Hancyk

    W 1989 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) uchwaliła rezolucję dotyczącą harmonizacji systemów klasyfikacji i znakowania przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych w pracy. Podejmując kroki zmierzające do realizacji rezolucji, ILO przygotowała raport, w którym określiła ilość i zakres zadań wynikających z harmonizacji systemów klasyfikacyjnych. W 1991 r. ustalono, że w ramach istniejącego Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego firmowanego przez ILO, Światową Organizację Zdrowia (WHO) i program ONZ ds. Ochrony Środowiska (UNEP) zostanie powołana grupa koordynacyjna ds. harmonizacji systemów klasyfikacji substancji chemicznych (CG/HCCS). Jej pierwszymi dokonaniami było określenie następujących priorytetów tematycznych procesu harmonizacji: A. Zagrożenia zdrowia obejmujące kryteria oceny zagrożeń substancjami działającymi drażniąco, żrąco na tkankę biologiczną; włączono tu również kryteria oceny długotrwałych zagrożeń dla zdrowia, w tym działania na określone narządy wewnętrzne, działanie alergenów, związków rakotwórczych, mutagennych i teratogennych; B. Zagrożenia fizykochemiczne obejmujące kryteria oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje we wszystkich stanach skupienia ze szczególnym uwzględnieniem materiałów wybuchowych, substancji „samoreaktywnych”, utleniających, włącznie z nadtlenkami, ulegających łatwo polimeryzacji, a także substancji działających korodujące na inne materiały; C. Zagrożenia środowiska obejmujące kryteria oceny zagrożenia środowiska wodnego, gleby i atmosfery; D. Informacje o zagrożeniach obejmujące znakowanie opakowań, karty charakterystyk substancji niebezpiecznych, sposoby szkolenia w zakresie rozpoznawania zagrożeń; E. Zagrożenia specjalne obejmujące kryteria oceny materiałów promieniotwórczych i odpadów niebezpiecznych; F. Metody klasyfikacji obejmujące kryteria oceny preparatów (mieszanin). Sekretariat CG/HCCS przewidywał zakończenie prac nad wymienionymi priorytetami - poza E - w 1995 r. Natomiast priorytet E, ze względu na masowość obrotu preparatami, miał być zakończony w 1993 r. Okazało się jednak, że te optymistyczne prognozy musiały zostać skorygowane i aktualny termin zakończenia prac opiewa na rok 2001. (...)


    Assessing exposure to biological and chemical agents in small eateries
    Joanna Kowalska, Lidia Zapór

    This paper presents the problem of exposure to biological and chemical agents often found in small eateries. It also discusses the results of risk assessment at those workplaces, which had been as a result of the tasks conducted by CIOP-PIB as part of state services.


    Major accidents in road transport of dangerous materials (2) - assessing consequences
    Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek, Leszek Słomka

    This paper presents sample results of computer simulations predicting potential consequences for people of accidents in road transport of chlorine and ammonia. Contaminated areas, being a result of chlorine and ammonia leaks, have been foretold, taking uninhabited, low- and high-density housing areas both in winter and summer into account. The article also predicts potential consequences of cisterns with nitric acid and gasoline’s detonation by terrorists. It discusses, compares and assesses the results of potential consequences of accidents in road transportation of gasoline, chlorine and ammonia, depending on terrain conditions and weather.


    CLP regulation - harmonized classification, labelling and packaging of chemicals
    Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

    This article presents assumptions related to the CLP regulation, differences between the new system and former regulations based on 67/548/EEC and 1999/45/CE directives of the European Parliament and Council. It discusses the length of vacatio legis for the new regulation as well as actions that will have to be take should previous packaging and marking of substances or mixtures do not comply with the new requirements.


    Chemical agents in hair salons - hazards and prevention
    Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Dobrzyńska, Małgorzata Pośniak, Anna Jeżewska

    This article discusses chemical factors in hair salons. It presents hazardous chemical substances mostly found in hair stylists’ daily activities and when they disinfect tools. Finally, the article discusses the results of occupational exposure assessment at selected workstations, obtained within a task conducted by CIOP-PIB as part of state services.


    Hazards caused by chemical agents at selected workstations in the shoe industry
    Zbigniew Makles, Wojciech Domański

    Chemical compounds are among the many threats present at workstations in the shoe industry. Glues for combining elements of a shoe as well as preparations for producing soles with vulcanization, injection and formation are sources of the chemical substances emitted into the air. This article presents threats at selected workstations and methods of either eliminating or reducing them.