Przetwórstwo drewna
Klejenie

Proces klejenia drewna podzielić można na następujące czynności:

    • Przygotowanie kleju
    • Nakładanie kleju
    • Utwardzanie spoiny klejowej (prasowanie)

  • Kleje mocznikowo-formaldehydowe w trakcie przygotowania, nanoszenia, prasowania itp. wydzielają pary wolnego formaldehydu. Przebywanie w atmosferze par formaldehydu, ze względu na łatwe wchłanianie go przez drogi oddechowe, wywołuje silne podrażnienie błon śluzowych i tkanki płucnej. Prowadzi to do chronicznego nieżytu dróg oddechowych, a w niektórych przypadkach może wystąpić na tle uczuleniowym dychawica oskrzelowa. Stwierdza się również ubytek wagi, bezsenność, objawy nerwicowe, brak apetytu i ogólne osłabienie. Bardzo często stwierdza się stany uczuleniowe skóry w postaci wyprysków lub pokrzywek. Pracowników zatrudnionych przy klejeniu należy poddawać okresowym badaniom lekarskim, w celu wykluczenia uczuleń na formaldehyd, amoniak, mocznik i chlorek amonu. Plamy klejowe z odzieży należy usuwać ciepłą wodą przed utwardzeniem się kleju.
  • Kleje zwierzęce (stosowane są kleje skórne i kostne oraz kazeinowe) nie są szkodliwe dla zdrowia. Jednak z uwagi na możliwość występowania reakcji chemicznej rozkładu kolagenu, co objawia się nieprzyjemnym zapachem, pomieszczenia powinny być dobrze wentylowane. Zabrudzenia odkrytych części ciała oraz plamy z kleju na odzieży usuwać należy przed zestaleniem się kleju zimną wodą.
  • Kleje polioctanowo-winylowe w zasadzie nie są szkodliwe dla zdrowia. Ze względu jednak na niewielką zawartość toluenu, którego opary są palne i trujące, zaleca się przy stosowaniu tych klejów zachowanie ostrożności. Dopuszczalne stężenie toluenu w powietrzu wynosi 100 mg/m3. Naczynia i urządzenia używane przy klejeniu należy umyć letnią wodą natychmiast po zakończeniu pracy. Plamy z kleju na odzieży również trzeba zmywać wodą, póki są świeże, zaschnięty klej jest bowiem trudno zmywalny i wymaga uprzedniego kilkudziesięciogodzinnego moczenia w wodzie. Z tego rodzaju klejów produkowany jest u nas klej „Wikol", stosowany głównie w meblarstwie.
  • Kleje fenolowe używane są głównie do produkcji sklejek. Należy wymienić tu kleje krajowe „Rezokol 33" i „Rezokol 38" do produkcji sklejki wodoodpornej. Wskutek wydzielania się par wolnego fenolu klej ten powoduje alergiczne lub alergiczno-toksyczne zapalenia skóry, działa drażniąco na drogi oddechowe, może spowodować lekkie zatrucie organizmu. Coraz powszechniej stosowane są kleje rezorcynowe i fenolowo-rezorcynowe charakteryzujące się wysoką wytrzymałością, dużą wodoodpornością i trwałością spoiny klejowej.
  • Kleje poliuretanowe i epoksydowe to kleje dające dobrej jakości spoiny. Są jednak również niebezpieczne i szkodliwe ze względu na łatwopalność i toksyczność.

Przygotowanie klejów

 Praca przy przygotowywaniu klejów wymaga zachowania czystości i dokładności. Pomieszczenie powinno być przestronne i widne, a podłoga i ściany wykonane z materiału umożliwiającego częste spłukiwanie wodą (np. podłoga betonowa, a ściany pomalowane farbą olejną lub wyłożone białymi kafelkami, na których łatwo dostrzec zanieczyszczenia i zmyć je). Podłoga powinna mieć lekki spadek ku otworowi kanalizacyjnemu odprowadzającemu wodę. Wskazane jest ułożenie na podłodze kratownicy drewnianej o wysokości 5—10 cm. Przy przygotowywaniu kleju wydzielają się wyziewy o niemiłej woni; ich szkodliwość dla zdrowia obsługi zależy od rodzaju kleju. Z tego powodu  wentylacja naturalna na ogół nie wystarcza i konieczne jest zainstalowanie wentylatorów   mechanicznych. Wyziewy należy w miarę możliwości wychwytywać bezpośrednio nad  miejscem ich powstawania, instalując okapy nad otwartymi mieszadłami i wannami.

Każde rozlanie kleju lub surowców należy natychmiast spłukać nie tylko ze względów higienicznych, lecz również ze względu na bezpieczeństwo pracy, gdyż grozi pośliźnięciem i upadkiem. Przed przerwą w pracy należy mieszadło wymyć, a po zakończeniu pracy w każdym tygodniu należy mieszadło oraz cały sprzęt, jak wanny, wiadra itp. wymyć ciepłą wodą. W pomieszczeniach powinna być bieżąca woda zimna i ciepła, konieczna do celów produkcyjnych, porządkowych i higienicznych. Potrzebna jest również umywalnia, gdyż pracownicy narażeni są stale na zabrudzenie klejem, który przez swoją przyczepność uniemożliwia dalszą pracę, a nawet może działać szkodliwie.

Nad mieszadłami przeznaczonymi do wypełniania lub spieniania kleju mocznikowego powinny znajdować się kominy wentylacyjne usytuowane w taki sposób, aby głowa obsługującego nie znajdowała się pod wyciągiem, lecz obok niego. Włączenie mieszadła kleju mocznikowo-formaldehydowego może nastąpić jedynie wówczas, gdy zbiornik mieszadła wypełniony jest w części lub całkowicie składnikami masy klejowej, a przykrywy uniemożliwiające rozbryzg kleju na zewnątrz są zamknięte. Przed otwarciem przykryw należy mieszadło bezwzględnie wyłączyć z pracy.

Po zakończonej pracy i opróżnieniu pojemnika mieszadła z kleju należy przystąpić do oczyszczania wszystkich zewnętrznych powierzchni oraz wewnętrznych płaszczyzn stykających się z klejem w czasie mieszania. Powyższą czynność wykonuje się ciepłą wodą przy bezwzględnie unieruchomionym mieszadle.

Nakładanie klejów

 Przygotowany klej nanosi się na sklejaną powierzchnię możliwie jak najrówniejszą, cienką warstwą. Istnieją następujące sposoby nakładania kleju:

  • pędzlem,
  • za pomocą walców klejarskich (nakładarki kleju),
  • natryskiwanie się rozpylaczem,
  • przez zanurzenie,
  • przeznaczone do sklejania elementy przekłada się błonami klejowymi.

Nanoszenie kleju pędzlami, stosowane jeszcze w niektórych zakładach, jest niewskazane z uwagi na uciążliwość i niehigieniczne warunki pracy, na nierównomierność nałożenia kleju i nieoszczędne jego zużycie.

Obecnie najczęściej stosuje się nanoszenie kleju za pomocą nakładarek mechanicznych. Sposób ten jest wszechstronny i przy małych tylko zmianach konstrukcyjnych można go stosować do wszystkich rodzajów klejów.
Nakładarki są źródłem dość częstych wypadków, polegających na wciąganiu ręki robotnika przez obracające się walce. Najczęstszymi przyczynami wypadków są:

  • mycie walców od strony wejścia, zamiast od strony wyjścia materiału,
  • poprawianie materiału w chwili przejścia jego przez walce
  • poślizgnięcie się na rozlanym kleju i oparcie, ręki na obracających się walcach.

W celu uniknięcia wypadków należy:

  • Dokładnie przeszkolić obsługę, a przede wszystkim do pilnować, aby codzienne mycie walców odbywało się od prawidłowej strony, tj. wyjściowej; na nakładarce powinny znajdować się tabliczki ostrzegawcze.
  • Pouczyć obsługę o niebezpieczeństwie poprawiania powlekanego materiału w czasie jego przechodzenia przez walce i zabronić wykonywania tej czynności.
  • Wlewanie kleju do pojemników nakładarek odbywa się w czasie ruchu (obrotów) walców, w związku z tym należy zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć wciągnięcia ręki bądź części odzieży ochronnej przez obracające się walce.
  • Bezwzględnie przestrzegać czystości wokół nakładarki i natychmiast usuwać każdą ilość rozlanego kleju, gdyż pośliźnięcie się grozi nie tylko wciągnięciem ręki przez walce, ale również upadkiem i uderzeniem o nakładarkę lub podłogę (najczęściej betonową).
  • Zalecić stosowanie nakładarek ze sprężynowym dociskiem walca górnego oraz takim jego umocowaniem, aby można było szybko podnieść lub nawet zdjąć walec; o sposobie podniesienia lub zdjęcia walca obsługa powinna być poinformowana.
  • Zabronić obsłudze odchodzenia od uruchomionych walców.

Przy natryskowym nakładaniu klejów polioctanowowinylowych należy przestrzegać następujących zasad:

  • napełnianie klejem nakładarki może odbywać się jedynie przy odpowietrzonym zbiorniku,
  • klej powinien zajmować maksimum 2/3 pojemności zbiornika albo dochodzić najwyżej do poziomu wyraźnie oznaczonego na korpusie zbiornika,
  • ciśnienie wpompowanego do pojemnika kleju powietrza nie może przekraczać wartości oznaczonej na manometrze czerwoną kreską. Pompowanie powietrza do zbiornika należy wykonywać pompą ręczną (samochodową), a nie z sieci sprężonego powietrza,
  • okresowo należy sprawdzać prawidłowe funkcjonowanie zaworu bezpieczeństwa i manometru,
  • wymiana końcówek pistoletu może odbywać się wyłącznie przy zamkniętym zaworze odcinającym dopływ kleju ze zbiornika do pistoletu,
  • po zakończeniu pracy pistolet należy powiesić na specjalnym wieszaku stanowiącym integralną część nakładarki, a końcówkę pistoletu zanurzyć w pojemniku z wodą.

Utwardzanie spoiny klejowej

 Utwardzanie spoiny klejowej następuje w prasach, które w zależności od sposobu wywierania ciśnienia dzieli się na śrubowe, hydrauliczne lub pneumatyczne.
Ciśnienie w prasach śrubowych uzyskuje się ręcznie lub mechanicznie. Czas prasowania przy klejeniu na zimno jest długi i wynosi 6—8 godzin. Jednym z podstawowych warunków przystąpienia do pracy na prasach śrubowych jest sprawne działanie urządzeń zapadkowych. Niedopuszczalne jest przedłużanie mechanizmu dociskowego dodatkowymi elementami.

Prasy hydrauliczne do klejenia na gorąco pracują na zasadzie ciśnienia hydraulicznego. Istnieją również prasy o nacisku pneumatycznym, mają one jednak małą powierzchnię klejenia. Płyty prasy ogrzewane są na ogół parą. Istnieją również prasy o płytach ogrzewanych gorącą wodą pod odpowiednim ciśnieniem. Doprowadzanie i odprowadzanie pary do płyt odbywa się za pomocą rurek przegubowych lub teleskopowych.
Oprócz pary lub gorącej wody pod ciśnieniem wykorzystuje się energię elektryczną jako źródło ciepła do klejenia drewna.
Przy prasach do klejenia na gorąco najczęstszymi wypadkami są oparzenia i zgniecenia rąk. Przyczyną takich wypadków jest poprawianie ładunków w prasie w chwili jej zamykania.
Aby uniknąć tych wypadków, należy zabronić:

  • poprawiania ładunków ręką; do tego celu powinny służyć drewniane łopatki,
  • poprawiania ładunków w chwili zamykania prasy.

Ponad każdą prasą powinien znajdować się okap i komin wentylacyjny, służący do odprowadzania par oraz wyziewów wydzielających się z kleju (specjalnie przykrych przy kleju mocznikowym). Jeśli ciąg naturalny w kominie jest słaby, można go poprawić przez zainstalowanie w wylocie komina dyszy parowej lub powietrznej, stwarzającej podciśnienie zasysające powietrze ku górze. Lampy oświetlające bezpośrednio prasę i jej urządzenia pomocnicze, np. termometry, manometry, narażone na działanie pary, powinny mieć zmniejszone napięcie (12—24 V). Przy obsłudze prasy należy kierować się następującymi
zasadami:

  • przed rozpoczęciem zmiany prasowacz powinien dokładnie zbadać stan zaworów oraz manometru i termometru,
  • nie wolno prasować bez prawidłowo działającego manometru,
  • przed uruchomieniem prasy należy sprawdzić, czy pomiędzy jej płytami nie znajdują się niepożądane przedmioty lub materiały,
  • należy przestrzec pracowników znajdujących się z tyłu prasy przed opieraniem rąk na płytach,
  • przy stanowisku prasowacza powinna znajdować się osłona z blachy, która chroniłaby go przed strumieniem pary w razie uszkodzenia przewodów parowych; prasowaczowi nie wolno zejść ze stanowiska, gdy prasa jest pod ciśnieniem,
  • przy zmianie natłoczek należy dokładnie sprawdzić podparcie stołu dolnego, aby nie zgniótł on osób dokonujących wymiany.

Przy stosowaniu energii elektrycznej do ogrzewania klejonego drewna należy przestrzegać następujących zasad:

  • Obwody oporowe znajdujące się wewnątrz płyt lub matryc nie stwarzają specjalnych zagrożeń, poza niebezpieczeństwem oparzenia od rozgrzanych powierzchni płyty lub matrycy. Należy jednak zwracać uwagę na prawidłową izolację tych obwodów, aby wykluczyć przebicia prądu elektrycznego do masy (prasa powinna być bezwzględnie zerowana lub uziemiona).
  • Przy użyciu blach oporowych ogrzewających bezpośrednio klejone drewno należy stosować prąd elektryczny o niskim napięciu, nieprzekraczającym 24 V. Niebezpieczeństwo poparzenia jest mniejsze z uwagi na szybsze stygnięcie cienkiej blachy niż w razie stosowania płyty lub matrycy.
  • Przy stosowaniu prądu wielkiej częstotliwości obsługa narażona jest na działanie pola elektrycznego wielkiej częstotliwości lub wysokiego napięcia.

Pole wielkiej częstotliwości powinno być zabezpieczone ekranami. Generator i obwód wysokiego napięcia powinny być odizolowane i obudowane. Konieczne są przy tym wyłączniki bezpieczeństwa, które przerywają prąd, gdy obudowa nie jest prawidłowo zamknięta. Przed przystąpieniem do napraw lub regulacji generatora albo obwodu wysokiego napięcia należy kondensatory rozładować przez uziemienie.