Obowiązki prewencji bezpośredniej

1.  Obowiązki prewencji bezpośredniej

 

1.1. Obowiązki pracodawcy związane z wymaganiami dotyczącymi obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy

 

1.1.1.Wymagania dotyczące obiektów budowlanych

 

   Podstawowe obowiązki pracodawcy dotyczą zapewnienia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewidziane są pomieszczenia pracy była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy (rt.213 § 1 Kodeksu pracy [1]).

 

   Konkretyzacja obowiązków, jakie należy zrealizować, aby spełnić wymagania cytowanego przepisu Kodeksu pracy została uregulowana w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2].  Przepisy dotyczące obiektów budowlanych, dróg i przejść na terenie zakładu pracy, wielkości pomieszczeń oraz wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w tych obiektach określone zostały w § 3 do § 38 cytowanego rozporządzenia. W zakresie nieuregulowanym w tych przepisach stosuje się rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4].

   Budynki, w których znajdują się pomieszczenia pracy powinny być zbudowane i utrzymywane tak aby spełniały wymagania techniczno – budowlane, a przede wszystkim wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4]. Należy pamiętać, że przepisy tego rozporządzenia stosuje się jedynie wtedy, gdy określone wymagania nie zostały uregulowane w przepisach rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp.

 

   Istotne są również obowiązki wynikające z art. 62 ustawy Prawo budowlane [3]. Wprawdzie dotyczą one obowiązków właściciela lub zarządcy należy jednak przyjąć, że wśród mikro i małych przedsiębiorców zdecydowania większość będzie właścicielami budynków. Przepisy te dotyczą obowiązku okresowego sprawdzenia, co najmniej raz do roku: elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektów; instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska; instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych). Natomiast raz na pięć lat należy sprawdzić stan techniczny i przydatność do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia. W tym samym okresie należy zbadać stan instalacji elektrycznej i piorunochronowej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, odporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Kontroli podlegają również kotły, urządzenia chłodnicze w systemach klimatyzacji instalacje grzewcze. Kontrole te powinny być przeprowadzane przez osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru na eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych. Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje potwierdzone przez izbę rzemieślniczą.

   Pracodawca będący właścicielem lub zarządcą jest obowiązany prowadzić dla każdego obiektu budowlanego książkę obiektu, w którym prowadzi zapisy dotyczące wymaganych badań i kontroli stanu technicznego, remontów i przebudowy. Do książki obiektu budowlanego powinny być dołączone protokoły z kontroli, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego.

   Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ogólnych przepisów bhp drogi dojazdowe i przejścia były oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Szerokość drogi musi być dostosowana do liczby użytkowników i rodzaju urządzeń transportowych jakie będą się po tej drodze poruszać. Na drogach nie mogą występować stopnie ani progi. Nierówności należy niwelować pochylniami. Droga nie może przechodzić w pobliżu miejsca, w którym występują zagrożenia dla użytkowników drogi. Otwory i zagłębienia powinny być zamknięte odpowiednimi pokrywami. Miejsca niebezpieczne powinny być odpowiedni oznakowane, a jeżeli jest to niewystarczające odpowiednio wyłączone z użytkowania (np. ogrodzenie lub barierki). Miejsca grożące potknięciem lub upadkiem powinny być oznakowane odpowiednimi barwami.

    Dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać materiałami, środkami transportu, sprzętem lub innymi przedmiotami.  Zakład przetwórstwa drzewnego musi być wyposażony w urządzenia zapobiegające skażeniu powietrza, gruntu oraz wód przede wszystkim substancjami chemicznymi lub pyłami drewna. W zakładzie pracy musi być zapewniona woda przeznaczonej do utrzymania czystości pomieszczeń i terenu zakładu (1,5 l na dobę na m2 powierzchni wymagających mycia). [2]

 

1.1.2. Wymagania dla pomieszczeń pracy

 

  Wymagania dla pomieszczeń, w których pracują pracownicy są uzależnione od trzech czynników: rodzaju produkcji, liczby pracowników przebywających w pomieszczeniu, w którym odbywa się praca, oraz czy pracownik przebywa w pomieszczeniu na pobyt stały powyżej 4 godzin w ciągu jednej doby, czy też okresowo (od 2 do 4 godzin) [4].

   Pomieszczenia przeznaczone na pobyt stały nie mogą być umieszczone poniżej poziomu otaczającego terenu. Na każdego pracownika pracujące w pomieszczeniu powinno przypadać 2 m2 wolnej, niezastawionej przez maszyny, urządzenia, materiały używane do produkcji, odpady z produkcji itp. powierzchni podłogi. Na każdego pracownika powinno przypadać 13m3 wolnej objętości pomieszczenia, zaś jego wysokość nie powinna być mniejsza niż 3 m, a 3,3 m gdy w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia (pyły, farby, kleje, lakiery). Do stanowisk pracy na różnych poziomach powinny prowadzić usytuowane na stałe schody lub pochylnie. W przypadku produkcji powodujących zaleganie pyłów powinny one być ażurowe [2].

 

   Drzwi prowadzące do pomieszczeń pracy powinny być odpowiedniej wielkości uzależnionej od liczby osób z nich korzystających i rodzaju ładunków, jakie będą przez nie przewożone. Minimalne rozmiary drzwi określone zostały w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie i wynosi 0,9 m szerokości i 2 m wysokości, a dla drzwi zewnętrznych dwuskrzydłowych szerokość skrzydła nie może być mniejsza niż 0,9 m. Drzwi rozsuwające się muszą mieć zabezpieczenie przez wypadnięciem z prowadnic, natomiast otwierające się do góry muszą mieć zabezpieczenie przed przypadkowym opadnięciem. Drzwi wahadłowe muszą być przezroczyste lub posiadać przezroczyste panele. Drzwi i bram przezroczyste muszą być wykonane z nietłukącego materiału lub szkła hartowanego i być odpowiedni oznakowane w widocznym miejscu.

W pomieszczenia, w których przebywają pracownicy należy zapewnić możliwość otwierania ich z zewnątrz a z wewnątrz bez użycia klucza.  W takim przypadku należy zapewnić możliwość porozumiewania się z pracownikiem w celu poinformowania go o grożącym niebezpieczeństwie.

 

   Szyby w oknach znajdujące się na wysokości powodującej możliwość ich zbicia, w związku z rodzajem prowadzonych pracy muszą być osłonięte siatką, od strony, w której przebywają pracownicy. Dotyczy to też przezroczystych ścian działowych, w pomieszczeniach pracy lub wzdłuż przejść. Ściany takie dodatkowo muszą być zbudowane z materiału odpornego na rozbicie lub osłonięte.

 

1.1.3. Oświetlenie pomieszczeń pracy

 

   W pomieszczeniach pracy stałej należy zapewnić oświetlenie dzienne. Wprawdzie istnieje możliwość wykonywania pracy jedynie przy oświetleniu sztucznym, ale muszą być spełnione dwa warunki:

 

- stosowana technologia wymaga oświetlenia sztucznego,

- została wydana zgoda właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydana w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy [2].

 

   Ponieważ technologia produkcji w przemyśle drzewnym nie wymaga pracy tylko przy oświetleniu sztucznym to nie ma możliwości zastosowania odstępstwa od wymogu światła dziennego. W pomieszczeniach pracy przyjmuje się na podstawie rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, że zapewnione jest odpowiednie oświetlenie, jeżeli stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi wynosi 1:8 [4]. Oświetlenie dzienne poszczególnych stanowisk pracy musi być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, odpowiednie do wymaganej dokładności, zgodne z wymaganiami norm (PN- EN12464-1:2011: ”Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.” Niezależnie od światła dziennego musi być zapewnione światło sztuczne. W pomieszczeniach pracy, w których odbywa się produkcja powinno być zainstalowane oświetlenie awaryjne. Oświetlenie sztuczne musi być tak usytuowane, aby nie narażało pracownika na wypadek spowodowany rodzajem oświetlenia. Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste i przepuszczać odpowiednią ilość światła. Powinny być również wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne promieniowanie słoneczne (zasłony, rolety, żaluzje). Okna i świetliki umieszczone wysoko powinny mieć zapewniony łatwy dostęp w celu ich wymycia. Powinny również posiadać urządzenia umożliwiające ich otwieranie z poziomu podłogi i ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.

 

1.1.4.Temperatura i wentylacja w pomieszczeniach pracy  

 

   Temperatura w pomieszczeniach, w których do wykonywania pracy potrzebny jest wysiłek fizyczny nie może być niższa niż 14oC. W pomieszczeniach pracy administracyjno-biurowej i przy pracach nie wymagających dużego wysiłku fizycznego temperatura w pomieszczeniach nie może być niższa niż 18oC.

 

   Uregulowania dotyczące wentylacji zawarte są w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bhp [2].

W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. W tym celu pracodawca może zastosować wentylację naturalną bądź mechaniczną lub klimatyzację. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia (farby, lakiery, kleje, środki do konserwacji drewna) powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, żeby jego wartość nie przekraczała ustalonych najwyższych dopuszczalnych stężeń [15]. Maszyny, urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe pyły (pyły drewna twardego) powinny być zhermetyzowane lub jeżeli jest to niemożliwe wyposażone w miejscowe wyciągi. Instalacje wentylacji mechanicznej ogólnej i wyciągów miejscowych, znajdujących się w pomieszczeniu pracy, w którym wykorzystuje się obrabiarki, powinny być wykonane z materiałów niegromadzących ładunków elektryczności.

 

  Powietrze dostarczane w wyniku wentylacji z zewnątrz przy pomocy wentylacji mechanicznej wprowadzane powietrze powinno być oczyszczone z pyłów. Strumień powietrza pochodzący z wentylacji nawiewnej nie może być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. Temperatura nawiewanego powietrza nie może być wyższa nić 75oC przy nawiewie znajdującym się na wysokości co najmniej 3 m od poziomu podłogi i 45oC w pozostałych przypadkach.

 

   Pracodawca zapewnia stałą konserwację urządzeń wentylacyjnych. Urządzenia wentylacyjne nie mogą powodować nadmiernego natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań.  Jeżeli proces pracy powoduje rozprzestrzenianie się pyłów drewna twardego lub szkodliwych substancji chemicznych należy zastosować urządzenia sygnalizujące stan zagrożenia. W przypadku, gdy w toku produkcji występują szkodliwe czynniki biologiczne, stwarzające zagrożenie czynniki chemiczne lub materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy nie można stosować recyrkulacji powietrza.

 

1.1.5. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

 

   Pomieszczenia sanitarne to szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników, oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej. Wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych określone zostały w załączniku 3 do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2].

Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca lub w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem. Jeżeli pomieszczenie, w którym odbywa się praca jest ogrzewane przejście również musi być ogrzewane. Również ogrzewane, wentylowane i oświetlone powinny być pomieszczenia higieniczno - sanitarne.

  Wysokość pomieszczeń higieniczno-sanitarnych nie może być niższa niż 2,5 m (wyjątek stanowi łaźnia ogólnodostępna, której wysokość powinna wynosić 3 m). Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być utrzymane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich.

   W zakładach przetwórstwa drzewnego i produkcji mebli powinny być zapewnione szatnie, umywalnie, ustępy, jadalnie. Jeżeli proces produkcji powoduje znaczne zapylenie wskazane jest również zapewnienie pracownikom pomieszczenia z natryskami.

 

   Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach. Powinny mieć zapewnione oświetlenie światłem dziennym i być suche. Dopuszczalne jest urządzenie szatni w suterenach lub piwnicach jednak wówczas pracodawca musi zapewnić odpowiednią izolację ścian tak, aby pomieszczenia te nie były wilgotne oraz wyznaczyć drogi ewakuacji. W szatni powinna być zapewniona odpowiednia wymiana powietrza (przynajmniej czterokrotna na godzinę), a w szatniach wyposażonych w okna dwukrotna na godzinę.  W szatni przeznaczonej, dla co najmniej 25 pracowników umieszczonej w suterenie lub piwnicy należy zapewnić wentylację mechaniczną. Szatnie dzieli się na:

  • Szatnie odzieży własnej pracowników – przeznaczone do przechowywania odzieży należącej do pracowników, jeżeli ze względów higienicznych odzież ta nie może się stykać z odzieżą roboczą. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy w procesie produkcji używane są szkodliwe substancje chemiczne (kleje, farby) lub odzież robocza podlega zapyleniu pyłami drewna twardego,
  • szatnie odzieży roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
  • szatnie podstawowe – przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej. Taka szatnia może być używana wówczas, jeżeli pracownicy zatrudnieni są przy pracach, podczas których zabrudzenie odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej występuje w tak małym stopniu, że nie stwarza ryzyka zanieczyszczenia odzieży własnej pracowników,
  • szatnie przepustowe – składające się z części przeznaczonej na odzież własną, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części. Szatnie takie powinny być zainstalowane, jeżeli pracownicy wykonują prace związane z stosowaniem środków o nieprzyjemnym zapachu oraz przy pracach pylących. W takim przypadku, co najmniej jedna kabina natryskowa powinna przypadać na każdych pięciu pracowników.

 

   W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalki oraz w zależności od warunków pracy natryski. Do umywalek i natrysków powinna być doprowadzona bieżąca woda ciepła i zimna. Temperatura ciepłej wody przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbiorowego mieszania powinna wynosić 35o C – 400 C, a w przypadku indywidualnego mieszania wody od 50oCdo 600 C. Na każdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany powinna przypadać, co najmniej jedna umywalka indywidualna, a przy pracach brudzących i w kontakcie z substancjami szkodliwymi, – co najmniej jedna umywalka na każdych pięciu pracowników, nie mniej niż jedna przy mniejszej liczbie pracowników. Natomiast w przypadku zastosowania, ze względu na warunki pracy kabin natryskowych powinna przypadać, co najmniej jedna kabina natryskowa na każdych 8 pracowników.

 

   Ustępy powinny być zlokalizowane w odległości nie większej niż 75 m od stanowiska pracy. Dla pracowników pracujących stale w otwartej przestrzeni (tartaki) odległość ta może wynosić do 125 m od najdalszego stanowiska pracy. Ustępy powinny być wyposażone w bieżącą wodę do spłukiwania oraz instalacje i urządzenia do utrzymywania wymagań higieniczno - sanitarnych.

 

   W przypadku, gdy praca wykonywana jest na otwartej przestrzeni (poza budynkami) lub w budynku nie wyposażonym w instalację wodociągową i kanalizacyjną ustępy mogą być wyposażone w szczelne zbiorniki nieczystości. Na każdych trzydziestu zatrudnionych na jednej zmianie powinien przypadać jedna miska ustępowa i jeden pisuar, lecz nie mniej niż jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej liczbie pracowników. Na każde dwadzieścia kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypadać jedna miska ustępowa, lecz nie mniej niż jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

 

   Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Jeżeli jednak pracodawca zatrudnia do dziesięciu pracowników na jednej zmianie to urządzenia te mogą być wspólne pod warunkiem możliwości osobnego z nich korzystania.

 

   Pracodawca, który zatrudnia do dwudziestu pracowników powinien zapewnić, co najmniej ustępy, umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej, roboczej i ochronnej oraz higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli w zakładzie nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i brudzące miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się przy zatrudnieniu do 20 pracowników w jednym pomieszczeniu.

 

   Pomieszczeni do spożywania posiłków powinno być zapewnione przez pracodawcę w przypadku zatrudnienia powyżej 20 pracowników (20+1) o ile nie występują w procesie pracy szkodliwe środki chemiczne, materiał biologicznie zakaźny lub prace szczególnie brudzące. Jeżeli w procesie pracy występuje wymienione zagrożenia to pracodawca ma obowiązek zapewnić pomieszczenia do spożywania posiłków nawet przy mniejszej liczbie zatrudnionych pracowników. Takie zagrożenia mogą wystąpić zarówno przy przetwórstwie drewna (materiały biologicznie zakaźne i prace szczególnie brudzące w tartakach) jak i przy produkcji mebli (środki chemiczne, materiały biologicznie zakaźne, pylenie).

W przepisach ustalono trzy typy jadalni:

  • jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych;
  • jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów;
  • jadalnia z zapleczem – przeznaczona do spożywania posiłków profilaktycznych.

Dla każdego pracownika spożywającego posiłek w jadalni należy zapewnić indywidualne miejsce siedzące przy stole. W jadalni powinny znajdować się umywalki ( na każde 20 miejsc siedzących jedna, nie mniej niż jedna), ręczniki papierowe lub suszarka do rąk. Ponadto powinny być wyposażone w urządzenie do podgrzewania posiłku własnego pracownika i zlewozmywak.

 

  Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach (tartaki) pracodawca powinien zapewnić pracownikom pomieszczenia umożliwiające im chronienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się oraz zmianę odzieży. Pomieszczenia te powinny być zaopatrzone w urządzenie do podgrzewania posiłków. W pomieszczeniu takim powinna być zapewniona temperatura minimum 16oC, a na każdego pracownika powinno przypadać 0,1 m2, nie mniej niż 8 m2.