Logo CIOP CIOPMapa serwisu English version
CIOPWsteczPoziom wyżejCIOP
.. | Baza dotycząca pyłów - wprowadzenie | Metody identyfikacji pyłów występujących w powietrzu na stanowiskach pracy | Pomiar pyłów w powietrzu na stanowiskach pracy | Normy i metody zalecane do pomiarów stężeń pyłów oraz zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyłach | Interpretacja wyników - ocena narażenia zawodowego na pyły | Narażenie zawodowe na pyły w wybranych procesach technologicznych | Bibliografia

Normy i metody

Normy krajowe – zagadnienia ogólne

PN-ISO 4225:1999 - Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia
PN-ISO 4225/Ak:1999 - Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia (Arkusz krajowy)
PN-Z-04008-7:2002/Az1:2004 - Ochrona czystości powietrza - Pobieranie próbek - Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników.
PN-N-18001:2004 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.
PN-N-18002:2011 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.


Normy i metody zalecane do pomiarów stężeń pyłów
oraz zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyłach


PN-91/Z-04030/05 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.
PN-91/Z-04030/06 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.
PN-88/Z-04202/02 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości azbestu. Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej.
PN-91/Z-04018/02 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni.
PN-91/Z-04018/03 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni.
PN-91/Z-04018/04 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowiskach pracy metodą kolorymetryczną.  


Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową, zgodnie z normą PN-91/Z-04030/05, polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym strumieniem objętości w określonym czasie przez filtr pomiarowy. Masę pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym wyznacza się, jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed pobraniem i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu całkowitego oblicza się, jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.

Najmniejsza ilość pyłu całkowitego, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek wynosi 0,5 mg w 1m3 powietrza.

Stężenie pyłu całkowitego w badanym powietrzu oblicza się w mg/m3 wg wzoru:


w którym:
m2 – masa filtru pomiarowego po pobraniu próbki, mg,
m1 – masa filtru pomiarowego przed pobraniem próbki, mg,
V  - objętość próbki powietrza obliczona jako iloczyn strumienia objętości pobieranego powietrza i czasu pobierania, L.


Oznaczanie pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową, zgodnie z normą PN-91/Z-04030/06, polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym strumieniem objętości w określonym czasie, kolejno przez mikrocyklon stanowiący selektor wstępny (zatrzymujący frakcje gruboziarniste), a następnie przez filtr pomiarowy, (na którym osadza się pozostała respirabilna frakcja pyłu). Masę pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym wyznacza się, jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed pobraniem i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu respirabilnego oblicza się jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.

Najmniejsza ilość pyłu respirabilnego, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek wynosi 0,3 mg w 1m3 powietrza.

Stężenie pyłu respirabilnego w badanym powietrzu oblicza się w mg/m3 wg wzoru:


w którym:
m2 – masa filtru pomiarowego po pobraniu próbki, mg,
m1 – masa filtru pomiarowego przed pobraniem próbki, mg,
V  - objętość próbki powietrza obliczona jako iloczyn strumienia objętości pobieranego powietrza i czasu pobierania, L.

Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej, zgodnie z normą PN-88/Z-04202/02, polega na pobieraniu próbki pyłu azbestu na filtry membranowe drogą zasysania kontrolowanej objętości powietrza ze strefy oddychania pracownika za pomocą pompki indywidualnej. Filtry pomiarowe są następnie uprzezroczystniane. Włókna respirabilne azbestu obecne w losowo wybranych polach widzenia są zliczane przy użyciu mikroskopu fazowo-kontrastowego. Wynik wyrażony liczbą włókien w 1 ml powietrza otrzymuje się z oszacowanej liczby włókien na filtrze pomiarowym odniesionej do objętości przefiltrowanego powietrza.

Metoda pozwala oznaczyć co najmniej 0,02 włókna w 1 ml powietrza przy pobieraniu próbek przez 8 h.

Czas trwania pojedynczego pomiaru (t) w minutach można określić w przybliżeniu wg wzoru:

w którym:
A – czynna powierzchnia filtru pomiarowego, mm2,
L – wymagane obłożenie filtru pomiarowego włóknami, wyrażone liczbą włókien w polu zliczania,
a - powierzchnia pola zliczania siatki Walton-Becketta, mm2,
Xo – oczekiwane średnie stężenie włókien w czasie pobierania próbki, wyrażone liczbą włókien w 1 ml,
r – strumień objętości powietrza, ml/min.

W normie podano zasady zliczania włókien w zależności od: wymiarów włókien, ich położenia w polu zliczania, rozszczepienia włókien lub występowania włókien w postaci pęku włókien.

Stężenie liczbowe respirabilnych włókien azbestu w badanym powietrzu (X) wyrażone liczbą włókien w 1 ml oblicza się dla pojedynczego pomiaru wg wzoru:
w którym:
A – czynna powierzchnia filtru pomiarowego, mm2,
N - całkowita liczba zliczonych włókien,
a - powierzchnia pola zliczania, mm2,
n - liczba analizowanych pól zliczania,
r – strumień objętości powietrza przez filtr pomiarowy, ml/min,
t –   czas pobierania próbki, min.

Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni, zgodnie z normą PN-91/Z-04018/02, polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością -kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego na stanowiska pracy.

Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek pyłu całkowitego zgodnie z PN-91/Z-04030/05 i wykonania oznaczenia zgodnie z PN-91/Z-04018/02 wynosi 0,05 mg w próbce pyłu.

Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle całkowitym (X1) należy obliczyć w % wg wzoru:

 w którym:
m1 –   masa wolnej krystalicznej krzemionki odczytana z krzywej wzorcowej, mg,
m2 –  całkowita masa próbki po spopieleniu filtru pomiarowego z pobranym pyłem, mg,
m3 –   masa pyłu osadzonego na filtrze pomiarowym przy pobieraniu próbki powietrza, mg,
m4 –   masa próbki pobranej do analizy po spopieleniu  filtru pomiarowego z pobranym pyłem, mg.

Stężenie wolnej krystalicznej krzemionki w badanym powietrzu (X2)
należy obliczyć w mg/m3 wg wzoru:

w którym:
V – objętość pobranego powietrza, L.

Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni, zgodnie z normą PN-91/Z-04018/03, polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością -kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego na stanowiska pracy.

Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek pyłu respirabilnego zgodnie z PN-91/Z-04030/06 i wykonania oznaczenia zgodnie z PN-91/Z-04018/03 wynosi 0,05 mg w próbce pyłu.

Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle respirabilnym (X) należy obliczyć w % wg wzoru:

w którym:
m1 –   masa wolnej krystalicznej krzemionki odczytana z krzywej wzorcowej, mg,
m2 –   całkowita masa próbki po spopieleniu filtru pomiarowego z pobranym pyłem, mg,
m3 –   masa pyłu osadzonego na filtrze pomiarowym przy pobieraniu próbki powietrza, mg,
m4 –   masa próbki pobranej do analizy po spopieleniu  filtru pomiarowego z pobranym pyłem, mg.

Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowisku pracy metodą kolorymetryczną, zgodnie z normą PN-91/Z-04018/04, polega na przeprowadzeniu wolnej krystalicznej krzemionki zawartej w próbce pyłu w rozpuszczalny krzemian sodowy i kolorymetrycznym oznaczaniu jonów krzemianowych. Przeszkadzające krzemiany i krzemionkę bezpostaciową obecne w badanej próbce pyłu usuwa się przez działanie kwasem fluorobromowym w podwyższonej temperaturze.

Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek pyłu całkowitego zgodnie z PN-91/Z-04030/05 lub pyłu respirabilnego zgodnie z PN-91/Z-04030/06 oraz wykonania oznaczenia zgodnie z PN-91/Z-04018/04 wynosi 0,05 mg w próbce pyłu.

Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle całkowitym lub respirabilnym (X1) należy obliczyć w % wg wzoru:

w którym:
V1 – całkowita objętość roztworu próbki badanej, ml,
A – wartość zmierzonej absorbancji,
V2 – objętość roztworu próbki badanej wzięta do analizy, ml,
m – masa próbki pyłu, mg,
- średni współczynnik absorbancji.

Stężenie wolnej krystalicznej krzemionki w badanym powietrzu (X2) należy obliczyć w mg/m3 wg wzoru:

w którym:
V – objętość pobranego powietrza, L.

Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników, zgodnie z normą PN-Z-04008-7:2002/Az1:2004, zostały przedstawione w dziale Zasady pobierania próbek powietrza.

Na górę strony

Siedziba instytutu
Strona głównaIndeks słówStrona BIPCIOP